Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

Iets over het leezen van romans.

(Naar het Engelsch.)

Indien het waar zy, dat de tegenwoordige Eeuw meer bedorven is dan de voorgaande, zal, waarschynlyk, de ver-

[p. 637]

menigvuldiging van Romans tot die verbastering veel hebben toegebragt. Vyftig jaaren herwaarts ontmoette men zeldzaam een Roman in het Koninkryk. Die men 'er aantrof, wierden gehouden, onschadelyk te zyn voor de deugd. De teekeningen, die zy voorstelden van het menschlyk leeven, waren niet naauwkeurig; maar het waren vleiende gelykenissen. Door het voordraagen van modellen van volmaaktheid, wekten zy den nayver om na dezelve te streeven. Zy voerden de verbeelding door eene schoone wildernis van vermaaken, en vervulden het hart met zuivere, manlyke, stoute en uitgebreide gevoelens.

Zelf die boeken, welke geschreeven wierden, met oogmerk om de nog meer ongerymde Romanschryvers in een belachelyk licht te plaatzen, zyn op zich zelven aangenaame Romans, en kunnen onschadelyk voor de zeden geleezen worden. Van dien aart is het onsterflyk Werk van cervantes. Misschien zyn zulke de veiligste vermaaklyke boeken, die den mond doen lachen, en het hart bykans onbewogen laaten.

Meer boeken worden 'er in de jeugd, dan in meer gevorderde leevensjaaren, geleezen. Doch weinige boeken zyn 'er, volmaakt voor de jeugd berekend. Zy moeten vermaaklyk weezen, of men wil ze niet inzien. Zy moeten niet afgetrokken en beredeneerd zyn: want men zou ze niet verstaan. Vermaaklyke boeken zyn 'er; doch zy wierden niet voor jonge lieden alleen geschreeven, en gebruiken daarom geene genoegzaame omzigtigheid in hunne afbeeldingen. Zy betoonen dien eerbied niet aan den kinderlyken ouderdom, welken men, volgens juvenalis, aan denzelven schuldig is^(*).

Dat richardson's Werken met de zuiverste oogmerken, om de deugd voort te planten, geschreeven wierden, kan niemant ontkennen. Maar, ter bereikinge van dit oogmerk, worden 'er tooneelen geopend, welke het veiliger ware geslooten te houden, en aandoeningen verwekt, welke het voordeeliger zyn zou voor de vroege deugd, dat ze niet in werking gebragt waren. Gevaaren en verzoekingen worden 'er aangeweezen; maar gevaaren, die zelden voorkomen, en verzoekingen, van welke, in vergelyking, weinigen besprongen worden. Te duchten is het, dat de zedelyke bedoeling zelden wordt opgemerkt door de onervarenen, die eigenaartig de grootste aandagt besteeden aan de leevendige beschryvingen der liefde, en van haare uitwerkzels, en die, onder het leezen, verlangen eenen rol te hebben op de tooneelen, welke zy bewonderen.

Fielding's vernuft maakt hem geregtigd op een hoogen rang onder de Klassische Schryvers. Zyne schriften vertoonen

(*) Maxima debetur pueris reverentia.

[p. 638]

een reeks van Schilderstukken, met alle de teekenagtige getrouwheid van eenen hogarth vervaardigd. Zy zyn hoogst vermaaklyk, en zullen altoos met genoegen geleezen worden; doch zy openen tevens tooneelen, die het hart, niet met ervarenis toegerust, kunnen bederven.

Ongetwyfeld bezat smollet groote verdienste. Meer algemeen, egter, zou hy van lieden van smaak en beschaafdheid geleezen worden, indien hy minder ruw en plomp geweest ware. En het zou geraaden zyn, dat het leezen van zyne werken wierdt uitgesteld tot den tyd, in welken het oordeel is ryp geworden.

Intusschen kunnen de sieraaden van echt vernuft, welke deeze Schriften ten toon spreiden, eenigzins ter vergoelykinge van hunne gebreken dienen. Maar de menigte Memorien, heimelyke Geschiedenissen en keurige Anekdoten, uit een nabuurig land der vrygeesterye ingevoerd, bezitten zelden iets, 't welk het leezen van dezelve aanpryst, dan hunne losbandigheid. En evenwel, opgepronkt met schoonschynende titels, en in een leevendigen styl geschreeven, hebben zy in de Leesbibliotheeken toegang gevonden, en worden aan persoonen van allerlei rang en ouderdom opgedrongen.

Van soortgelyke oorspronklyke voortbrengzelen heeft ook de Engelsche drukpers gezweet. De uitwerkzels van dien ruwen smaak, onder de regeering van karel den II ontstaan, zyn nog weinig verminderd. De Sentimenteele schryftrant schynt dien, egter, den voet te zullen ligten. Doch het geeft stoffe tot twyfelen, of zelf deeze schryftrant niet even gevaarlyk zy. Dezelve heeft een beminnelyken naam aan de ondeugd gegeeven, en van ter zyden de uitspoorigheid der driften verontschuldigd, door dezelve voor te draagen als het uitwerkzel van beminnelyke aandoenlykheid. De minst verfynde aandoeningen der menschlyke natuure hebben haare onkieschheid verloren, naar de begrippen van veelen, wanneer ze met den bynaam van Sentimenteel verwaardigd wierden; en overtreedingen, door Godlyke en menschlyke Wetten verboden, heeft men ongerymdelyk gevernist, als ontstaande uit eene overmaat dier zagter gewaarwordingen, welke de trotschheid als kenmerken van beschaavinge zich heeft aangematigd. Eene verzagtende benaaming heeft aan zedelyke mismaaktheid een zekeren trap van bevalligheid gegeeven.

De kwynende en gedrongen Sentimenteele schriften, naar het modél van sterne, of van andere minder oorspronklyke Romanschryvers, vervaardigd, zyn niet slegts aanleidelyk tot het daarstellen van eene zwakheid der ziele, welke haar tot het bieden van tegenstand aan den geringsten aanval van drift onbekwaam maakt, maar ook van ter zyden aankondigt, dat eene pooging daar toe onnoodige zelfverzaaking is. Wat

[p. 639]

blyft 'er dan over, om de zwakke poogingen der nog overgebleevene deugd te schraagen, dan de afwezigheid der verzoekinge?

Intusschen zyn dusdanige boeken, hoedanig ook hunne strekking moge weezen, gemaklykst te bekoomen. De Schrvers draagen zorge, dat ze in een gemaklyk formaat gedrukt worden. Allerwegen treft men ze in menigte aan. Vergeefs wordt de jeugd gehouden buiten de verkeering met eene bedorvene waereld. Boeken worden hun gemeenlyk zonder bepaaling vergund, als onschuldige tydkortingen. En evenwel besmetten zy dikmaals het hart in het stille vertrek, doen, verre van de verzoeking, de driften ontvlammen, en prediken de ondeugd in alle haare snoodheid in de eenzaamheid.

Nog een ander kwaad is aan het te vroegtydig gretig leezen van Romans verknogt. Zoo sterk houden zy de aandagt gaande, en geeven een zoo leevendig vermaak, dat de ziel, eens aan dezelve verslaafd, aan de moeilyke taak van ernstige studie zich niet kan onderwerpen. De waare Geschiedenis wordt smaakloos. De meer verborgene bevalligheden der kuische Matrone, de Waarheid, worden in den glans der verdichtinge geheel verslonden.

Wanneer het oordeel door overdenking is ryp geworden, en het zedelyk karakter zich ten goede heeft gevestigd, zal elk welgeschreeven boek opmerking wekken. Naa meer ernstigen letterarbeid zal de Geleerde in de schriften van eenen fielding eene aangenaame verpoozing vinden; doch het gros der broddelagtige Romanschriften zal hem als te nietsbeduidend voorkoomen om zyne aandagt te wekken.

Maar, zal men vraagen, indien de Romans verboden worden, waar mede zal de jeugd, in de ledige tusschenuuren, zich onledig houden? Geenen twyfel lydt het, wanneer het gesuikerd vergif zal zyn weggenomen, of men zal in eenvoudig en heilzaam voedzel smaak vinden. Het groeiend verstand zal altyd na voedzel haaken, en het gaarne in waare Geschiedenissen zoeken, in een beschaafden en bevalligen styl geschreeven. Reisbeschryvingen, in 't algemeen genomen, vallen in den smaak der weetgraage jeugd. Uit belangryke Verhaalen, als die van telemachus en robinson crusoe, zal een door valschen smaak niet verbasterd verstand een zeer gevoelig vermaak scheppen. Laat des jongelings boekery bestaan uit rollin's of stuart's Romeinsche Geschiedenis, plutarghus Leevens, en de Spectators; en hy zal zich in de gelegenheid bevinden, om, by de beschaaving van zyn verstand en de verbetering zyner zeden, zyne ledige uuren in zulke verstandige vermaaken te slyten, als hem weezenlyk en duurzaam genoegen zullen geeven.