Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

Proeve, over de uitgestrektheid der menschlyke vermogens.

(Naar het Engelsch.)

Een Fransch Schryver heeft aangemerkt, dat geen Mensch immer zyne bekwaamheden tot den versten eindpaal uitbreidde. Ik zal niet onderzoeken, of deeze stelling, strikt genomen, waarheid beheize: genoeg is het, te verzekeren, dat Mannen, die zich, in het te werkstellen hunner bekwaamheden, om kundigheden op te doen, zeer bevlytigden, op hun leeven terug ziende, veele openstaande vakken en ver-

[p. 590]

waarloosde tydperken aantreffen. Naauwlyks leeft 'er eenig bedagtzaam Mensch, of hy kan zich voorstellen, dat, ware het hem vergund op nieuw zyn leevensloop aan te vangen, hy de tydvakken van 't zelve beter zou aanvullen. En wordt de ziel, als 't ware, opgeroepen om zich een dergelyk verwyt te doen, wanneer men aan zich voorstelt de voorbeelden van zodanige Mannen, als het groote gros hunner Medemenschen op eenen verren afstand agter zich gelaaten hebben, in Geleerdheid, Kunsten, of eenige andere vorderingen van weezenlyke aangelegenheid.

Een der uitgebreidste en best aangekweekte Vernuften was zeker Sir francis bacon, Lord verulam. Deeze groote Man hadt, door eene buitengewoone sterkte van natuurlyken aanleg, wyde bevatting van denkbeelden, en onvermoeide Letteroeffening, zodanig een voorraad van kundigheden opgedaan, dat wy 'er met de hoogstgaande verwondering op staaroogen. Zyne vatbaarheid schynt alles verzameld te hebben, wat in de boeken vóór zynen tyd beschreeven was. Hiermede niet te vrede, begon hy nieuwe wegen van Weetenschap te openen, al te veel om afgeloopen te worden door één Mensch, in den tyd van het langst gerekte leeven. Deeze kon hy, gevolglyk, slegts aanstippen, even als de naauwlyks ontdekte kusten op de kaarten, of veronderstelde landen, om verder ontdekt en bezogt te worden, door het vlytbetoon van volgende Eeuwen, voortgaande op zyne gegeevene aanduidingen of gissingen.

De uitmuntende Mr. boyle was de Man, die door de Natuur gevormd scheen, om den arbeid en de naspeuringen van gemelden Lord verder voort te zetten. Door het doen van ontelbaare Proefneemingen, heeft hy, in eene zeer groote maate, de plans en ommetrekken der Weetenschappen, door zynen Voorganger gemaakt en afgebaakend, verder voortgezet en aangevuld. Hy sleet zyn leeven in de naspeuring der Natuure, in eene groote verscheidenheid van gedaanten en verwisselingen; alsmede in de redelykste zo wel als eerbiedigste aanbidding des grooten, magtigen, wyzen en goeden Scheppers. - Het zou niet gemaklyk vallen, veele Persoonen op te noemen, die de grenzen hunner bekwaamheden zo verre hebben uitgezet als deeze twee, in de vakken, op welke zy zich hebben toegelegd.

Ik kan niet nalaaten van nog een Character te spreeken, wel vallende in een ander vak dan de twee gemelde, maar nogthans een Man, die ten toonbeeld mag verstrekken van de wondere kragt der natuure, en van bevlytiging; hy is het zonderlingst voorbeeld van een algemeen Vernuft, 't welk ik immer aantrof. De Man, dien ik op 't oog heb, is leonardo da vinci, een Italiaansch Schilder, een afstammeling

[p. 591]

van een edel Geslacht in Taskanen; hy leefde omtrent het begin der Zestiende Eeuwe. In zyn hoofdvak, het schilderen van Historiestukken, was hy een zo groot Meester, dat zommigen hem den voorrang geeven boven allen, die hem voorgingen. Zeker is het, dat een Schilderstuk van zyne hand onlangs in Engeland verkogt is voor de verbaazende som van tweeduizend vyfhonderd Ponden Sterling. Men verhaalt van hem, dat hy den nyd gaande maakte in michaël angelo, zyn Tydgenoot; en dat, door het beoefenen van zyne Penseelwerken, raphaël zyne beste manier van tekenen leerde. Hy was desgelyks een Meester in de Beeldhouw- en Bouwkunde, kundig in de Ontleedkunde, Wis- en Werktuigkunde. De Waterleiding van de Rivier Adda na Milaan wordt als een werk van zyne vinding opgegeeven. Hy verstondt verscheide Taalen; was bedreeven in de Geschiedkunde, Wysbegeerte, Dicht- en Speelkunst. Schoon het hier niet volstrekt te passe kome, kan ik niet afzyn van te vermelden, dat allen, die van deezen Man gewaagen, desgelyks spreeken van de schoone gestalte zyns Lichaams. De voorbeelden, die men van zyne lichaamssterkte bybrengt, zyn bykans ongelooflyk. Hy verstondt alle lichaams-oefeningen, een Man van aanzien passende. Ook wordt berigt, dat 's Mans zedelyke hoedanigheden voor zyne natuurlyke begaafdheden niet behoefden te wyken; dat hy eerlyk en edelmoedig was, en uitsteekend zagt van zeden. De roem zyner werken hem eene algemeene hoogagting verworven hebbende, werd hy verzogt ten Franschen Hove te komen; waar hy, naa eenigen tyd verblyfs, door eene ziekte werd aangetast. Koning françois de I kwam hem bezoeken; hy beurde zich in het bedde op, om de eere, hem door dit bezoek aangedaan, te erkennen. De Koning omhelsde hem; en leonardo, ten zelfden oogenblikke bezwymende, stierf in de armen van dien Monarch.

Het is onmogelyk, acht te slaan op zodanige voorbeelden, als wy hier vermeld hebben, zonder ons opgewekt te vinden tot beschouwing van de bewonderenswaardige natuur der menschlyke ziele, bekwaam om zo groote vorderingen in kennis en weetenschap te maaken; zulk eene menigte en verscheidenheid van denkbeelden te bevatten en te bewaaren, zonder dat daaruit verwarring ontstaa. Hoe redelyk is het, daaruit de Godlyke herkomst der ziele af te leiden? En daar wy bevinden, dat niet-denkende Stoffe bedeeld is met het natuurlyk vermogen om altoos te bestaan, indien dezelve niet door de hand der Almagt vernietigd worde; hoe ongerymd zou het dan niet weezen, zich te verbeelden, dat een Weezen, zo verre daar boven verheeven, het zelfde voorregt niet zou genieten!

Teffens is het zeer verbaazend, wanneer wy, zodanige

[p. 592]

voorbeelden, als ik vermeldde, beschouwd hebbende, onze gedagten wenden op Menschen, waarvan wy in de Reisverhaalen veelvuldige berigten aantreffen; Menschen, by welken wy schaars de eerste schinsteringen der Rede aantreffen, en die weinig denkbeelden bezitten, welke hooger klimmen dan die der zinnen en van dierlyken lust. Waarlyk, wanneer wy deezen vergelyken met Mannen van de eerste grootte in Kunsten en Weetenschappen, valt het, als 't ware, bezwaarlyk, om te gelooven, dat zy Schepzels zyn van dezelfde soort. - Eenigen zyn van meening, dat de Zielen der Menschen natuurlyk alle gelyk zyn; en dat de groote ongelykheid, welke wy zo veelvuldig aantreffen, ontstaat uit het verschillend maakzel des zintuiglyken lichaams, waarin zy huisvesten. Dan, wat ook deeze eerste ongelykheid moge uitmaaken; het naaste groote verschil, 't welk wy ontdekken tusschen de Menschen in hunne begaafdheden, moet toegeschreeven worden aan toevallige verscheidenheden in hunne opvoeding, leevensstand en middelen om de ontwikkeling aan hunne oorspronglyke zielsvermogens te geeven. De Ziel, mag men zeggen, is een ruwe Diamant, die kunst, arbeid en tyd noodig heeft om gesleepen te worden: door mangel hieraan geraaken veele oorspronglyk goede gesteltenissen verlooren, of blyven ongepolyst liggen, gelyk een Edelgesteente in de Mynen.

Een der scherpste prikkelen, om uit te munten in zodanige Begaafdheden en Kunsten, als onder de Menschen het meest geacht worden, is de natuurlyke aandrift tot roem, welke den Mensch, als 't ware, is aangebooren, en die, schoon de buitenspoorigheden daarvan berispenswaardig zyn, in geenen deele behoort uitgedoofd te worden. Misschien gaan eenige Zedekundigen te verre in het vernederen van dit beginzel, 't welk een dryfveer schynt, door de Natuur ons geschonken, om beweeging te geeven aan de verborgene vermogens der ziele; en die men altoos heeft waargenomen, dat zich met de grootste kragt doet gevoelen by de edelaartigste gesteltenissen. De Mannen, wier Characters, met den grootsten luister, onder de oude Romeinen hebben uitgeschitterd, blyken door deeze drift ten sterksten te zyn aangedreeven.

Schoon alle Menschen niet geschikt zyn om uit te munten in Geleerdheid, of in het vak der beschaafde Weetenschappen, zyn de meesten in staat om in iets uit te steeken. De Ziel heeft, in dit opzigt, een aankweekbaar vermogen, 't welk niet geheel onnut kan blyven liggen.