Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

[p. 210]

Over het engageeren ter zee.

De Uitvinding van het Buskruid, en het daarop gevolgd gebruik-maaken van het Kanon, veroorzaakte groote veranderingen in de Taktiek te Lande niet alleen, maar was ook oorzaak, dat, zo dra men van het Kanon aan boord der Schepen, langs derzelver lange zyde te leggen, gebruik maakte, eene geheel nieuwe weetenschap voor het voeren van den Oorlog ter Zee uitgedacht moest worden.

Zo lang men zich in den Oorlog ter Zee van Galeyën en andere Roeivaartuigen bediende, maakte het plaatzen van het Kanon in het voorste gedeelte der Galeyën geene verandering in de oude Zee-Taktiek, dewyl men door de Riemen het Vaartuig eenen rechtlynigen voortgang naar den Vyand bleef geeven. Dus bragt het Kanon geene verandering in de oude Zee-Taktiek der Grieken en Romeinen te wege.

Geheel anders was het gelegen, zo dra men het geschut op groote Lichaamen plaatste, die door de kracht van Zeilen en den Wind in beweeging moesten gebragt worden. De beweegingen der Roeivaartuigen wierden door de inwendige krachten der Riemen, naar goedvinden van den Chef, volgens alle Liniën gedirigeerd; daar, integendeel, de beweegende Krachten der Schepen naar Mechanische Gronden voortgebragt moesten worden, en het Geschut eene Perpendiculaire directie met den koers van het Vaartuig in alle Liniën van directie bleef houden. Dus volgde hieruit, dat de oude Zee-Taktiek geheel vernietigd, en 'er eene geheel nieuwe op andere Gronden uitgedacht moest worden. Het is dan hiermede ook gegaan als met alle nieuwe Kundigheden en Weetenschappen, welke eerst door langduurigheid van tyd en ondervinding tot eene zekere volmaaktheid kunnen gebragt worden.

De groote Zee-gevechten, die tusschen de twee toenmaals groote Zee-Mogendheden, Holland en Engeland, in de eerste tyden zyn gehouden, waren in enge en door Kusten en Banken zeer bepaalde Zeeën, waarin geene genoegzaame ruimte was, om met eene menigte byéénverzamelde Schepen te kunnen manoeuvreeren. - Men vogt dus, in drie groote Oorlogen, die deeze beide Na-

[p. 211]

tiën tegen elkander voerden, met veele Personeele dapperheid, zonder geschikte manoeuvres; en de eerste, zo verre my bewust is, die eene reguliere schikking met zyne Vloot, in het dekken van een groot Convooy, heeft gemaakt, was de oude braave tromp en de groote de ruiter, die in Divisiën ageerden: en naderhand is door den Hertog van york de rechte Linie van Bataille in het werk gesteld, die vervolgens door de Franschen tot eene meerdere regulierheid gebragt is. Deeze Natie is het ook, die allereerst aan de Marine van Europa een Werk, over de Zee-Taktiek handelende, gegeeven heeft. De Hollandsche Marine bragt het tweede origineele Werk in haare Taal voor den dag, na dat alvoorens het Fransche Werk, over de Zee-Taktiek, van morogues, door twee Hollandsche Officieren, den Grave van byland en kinsbergen, met byvoeging van verscheidene veranderingen en manoeuvres, overgezet was.

De Engelschen waren de derde, die zeer laat een origineel Werk in hunne Taal, over de Zee-Taktiek, te voorschyn hebben gebragt.

Ook is het uit de twee eerstgenoemde Marines, dat het doen van Seinen op onbepaalde plaatzen zynen oorsprong heeft. Doch wie van beiden hier over het allereerst gedacht hebbe, valt moeilyk te bepaalen; alzo in Frankryk de Capitein ter Zee, du pavillon, hier over werkte, op denzelfden tyd, dat een Hollandsch Zee-Officier, in Russischen Dienst zynde^(*), daar over in Rusland bezig was, en dus op eenen al te grooten afstand, om met zekerheid te kunnen bepaalen, wie van beiden allereerst hier op gevallen zy. - Dit is zeker, dat beiden, schoon door verschillende manieren van uitvoering, tot het zelfde doel gekomen zyn, om alle mooglyke seinen voor Vlooten op onbepaalde plaatzen te doen; waar door dan ook geene geringe verbeteringen in de Marine zyn voortgebragt, die zo wel van de Engelsche als andere Marines overgenomen zyn. - Niettegenstaande de Englschen in de twee te vooren opgenoemde Vakken de laatste geweest zyn, hebben zy daarentegen de Eer van de Lengte op Zee gevonden te hebben, benevens de daar toe benoodigde Werktuigen: eene uitvinding, die zeer groote verbeteringen in het Vak der Scheepvaart te weeg gebragt heeft.

(*) De Ridder van kinsbergen.

[p. 212]

Uit het te vooren gezegde zal men genoegzaam kunnen opmaaken, welke de redenen zyn, waarom groote Mannen, die de Geschiedenis van hun Vaderland beschreeven hebben, ons zo weinig goede berigten van Zee-gevechten nagelaaten hebben. Ik spreek vooral van die tyden, na dat men het Geschut op Vaartuigen, die door kracht van wind in beweeging moesten gebragt worden, geplaatst heeft. - Men zoude, het zy onder verbetering gezegd, de Historie van den Oorlog ter Zee in vier Vakken kunnen verdeelen, als:

Ten eersten: In de Zee-gevechten der Grieken en Romeinen, tot de Bataille van Lepanto, in 1571.

Ten tweeden: Toen men grooter Zeevaartuigen gebruikte, die door het plaatzen der Zeilen en de kracht van den Wind in beweeging moesten gebragt worden, tot 1740.

Ten derden: Van 1740 tot 1780; als wanneer het eerste Werk, om in eene andere orde, dan in die van eene rechte Linie, den Vyand aan te tasten, of af te wachten, te voorschyn gekomen is.

Ten vierden: Van dat tydstip en vervolgens.

Ik heb, onder verbetering, gezegd, dat men, om een generaalen Oorlog ter Zee wel te beschryven, den tyd an vier Vakken behoorde te verdeelen, om dat deeze verdeeling uit den aart en de natuur der Vaartuigen en Wapenen, van welke men zich in verschillende tyden bediend heeft, voortvloeit; zo als uit een kort verhaal van ieder Periode duidelyk blyken zal.

Eerste periode. Uit de Grieksche en Romeinsche Geschiedenis blykt, dat de Vaartuigen, waar van men zich ten Oorlog bediende, ligte, kleine en weinig diep gaande Roeivaartuigen waren, die dus overal digt onder den Wal konden koomen, zich achter Uithoeken en Eilanden verschuilden, Positiën namen, Embuscades en Krygslisten gebruikten, even als de Troepen te Lande deeden; te meer, daar de Wapenen, die beiden gebruikten, dezelfde waren. Daar de Vaartuigen door de kracht van Riemen in beweeging gebragt wierden, en dus in alle opzichten en naar alle Liniën van directie terstond door den Chef van het Vaartuig gedirigeerd konden worden; zo volgde hier uit: dat hunne taktiek even als die te Lande was; gelyk uit de verschillende gevoerde Oorlogen ten klaarsten te zien is. Alhoewel men naderhand wel Zeilen op de Roeivaartui-

[p. 213]

gen plaatste, wierden dezelve ten tyde van Gevecht gestreeken, en de Attacques bleeven dezelfde: daar de uitvinding van het Buskruid, en het ingevoerde gebruik om Kanonnen in den Voorsteeven van de Vaartuigen te leggen, ook geene de minste verandering in de oude Taktiek voortbragt; zo als uit de Bataille van Lepanto, in 1571 voorgevalien, duidelyk blykt.

Tweede periode. Onderscheidene groote ontdekkingen, als die van America, de Oost-Indiën, de Kompasnaald, enz. veroorzaakten, dat men anders te zamengestelde en grootere Vaartuigen voor de Zeetochten moest uitdenken, dan die Roeivaartuigen, waarvan men zich tot dien tyd toe bediend had. Dit geschiedde dan ook, en men plaatste tevens op dezelve Masten, Stengen en Raas, en maakte de Zeilen aan dezelve vast; waardoor de bewerking van deeze nieuwe Vaartuigen van een geheel anderen aart en natuur wierd, dan die der Roeivaartuigen. Op deeze Schepen, die naar Mechanische Gronden in beweeging moesten gebragt worden, het Geschut langs de zyde geplaatst zynde, veranderde zulks ten eenemaal de manier van alle engagementen ter Zee, en men moest dus noodzaaklyk de oude Zee-Taktiek laaten vaaren, en tot eene nieuwe zyne toevlugt neemen: en daar men by geenen der Geschiedschryvers eenig regulier gedetailleerd Plan van Zee-gevechten tot 1740 vindt, zo zoude dit natuurlyk het Tweede Tydvak bepaalen.

Derde periode. Daar een gedetailleerd Plan van het Zeegevecht, gehouden tusschen de gecombineerde Fransche en Spaansche Vlooten tegen de Engelsche by Toulon, op den 11 February 1744, zo verre my bekend is, het eerste in de Historie van dien tyd beschreeven, en in de daarop volgende Oorlogen zulks mede geschied is, zoude zich het Derde Tydvak tot den Jaare 1770 kunnen bepaalen; wanneer men voor de eerste maal in het werk gesteld heeft, om van de tot dien tyd nog in gebruik zynde Linie van Bataille af te gaan: - of wel tot 1780, als zynde toen het allereerst de andere Manieren, om ter Zee te engageeren, publiek gemaakt, zo als reeds te vooren gemeld is.

Zie daar eene Verdeeling van Tydvakken, die, naar myne gedachten, uit den aart en de natuur der veranderingen in de Manier van Engageeren ter Zee voortspruit.

[p. 214]

Wenschlyk zoude het zyn, dat 'er ten nutte van het Algemeen, en tot Instructie der Marine, eene Algemeene Zee-Historie te voorschyn kwame; maar niet minder wenschlyk zoude ook tevens eene goede Algemeene Zee-Beschryving zyn.