Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

Overzicht van de staatkundige geschiedenis der agttiende eeuw.
Door Jacobus Scheltema.

Ryk in lotwissel en veelerley geval, was de jongstverloopene Eeuw. Alle Staaten der Waereld geheel anders by het einde als by het begin. Alle Landen van grenzen veranderd. Alle Kroonen van Europa, behalven in twee Ryken, in andere Huizen overgebragt. De oudste Republiek van de lyst der Staaten geschrapt. De oudste Monarchie in de machtigste Republiek herschaapen. Een ander Koningryk vernietigd en verdeeld. Twee nieuwe gevormd. Verscheidene nieuwe Gemeenebesten by het einde der Eeuw in de geboorte. Alles onbeslist. - In de oude Waereld ten minsten één, weleer machtige, Staat door tweedracht en weelde in diep verval; in de nieuwe ééne Republiek, onlangs door wyze wetgevers gesticht, bloeiende door eendracht en zeden.

De Geschiedenis der Eeuwe, - afschrikkende, door veele waterstryden en veldslagen in negentien groote en veele kleine oorlogen, en door muitery, moord, twist, verraad en helsche staatkunde, zelfs in tyden van vrede; - aanlokkende, door den hoogeren vlucht van 's menschen geest in alle Kunsten en Weetenschappen, en door voorbeelden van uitsteekende deugden; - ge-

[p. 39]

wichtig alzo door afwisseling van dwaasheid en wysheid, van kwaad en goed, - levert niet alleen alle belangryke tafereelen op van vroegere tyden, maar verschaft ook nieuwe, welke de schranderste opmerker der menschelyke lotgevallen, als onmogelyk beschouwende, zelfs met de sterkste verbeeldingskracht, nimmer zoude hebben durven voorspellen.

Wy vinden, by den aanvang der Eeuwe, den Keizer van Muscovien, nauwelyks van de Scheepstimmerwerf van Zaandam te rug gekeerd, als den standvastigsten en stoutsten Herschepper van zyn Volk, met alle vooroordeelen worstelen, allen tegenstand overwinnen, en, Rusland ylings uit het Staatkundig Niet hervoortbrengende, hetzelve als een zwaar gewicht op de balans van Europa doen gelden. - Wel hem, ware zyne gedachtenis niet door veele wreedheden, die de uitvoering van zyn grootsch ontwerp vergezelden, bevlekt!

Naa afwisselende Hof-omwentelingen en stoffe tot menig treurspel te zyn voorbygegaan, zien wy catharina de II, eene andere semiramis, over het lyk van haaren vermoorden Echtgenoot ten zetel stygen, de Kroon van Polen aan eenen stanislaus schenken en weder afneemen, de grenzen van haar gebied uitbreiden, de Kunsten bevorderen, en haare macht doen ontzien. Begaafd alzo met de kunst van regeeren, was zy echter ongeschikt tot bestuur van zich zelve: Slavin der wellust, was zy cynsbaar aan laffe gehuurde Gunstelingen. - Op het einde der Eeuwe prykt, met de Kroon van peter de groote, paul, wiens waarde de volgende Eeuw beslisse.

In Zweeden steeg karel de XII als kind ten throon; strekte naderhand, in de woeste drift der jeugd, volk en nabuuren ten geessel, en stierf, alexander nabootzende, ten gelukke van veelen, in gelyken ouderdom met deezen. Wy erkennen in hem, naa den Slag van Pultowa naar Bender gevlucht, by het gevecht met de Turken, den heldenmoed, en staan verbaasd, by zyne gevangenschap by de Porte, te gelyk met zynen gekroonden Vriend stanislaus, over de losheid van het menschelyk geluk. - Zweeden, uitgeput in volk en geld, genoot lang de noodige rust. Het trachtte zyne gebieders aan banden te leggen; dan wat vermag pergament tegen staal? Gustavus de III ontslaat zich,

[p. 40]

in 1772, van deeze bezwoorene banden; viert, naa dit gelukkig schelmstuk, aan zyne zucht tot den kryg den ruimen teugel; en gereed, om zich, in 1792, aan het hoofd der Kruistocht tegen de Franschen te stellen, valt hy door het lood van ankerström in het midden van zyn Hof.

Denemarken, gelukkig door geringe macht, levert ons in het eerst niets dan levensbeschryvingen van middenmaatige Vorsten, laater Hofcabaalen en wisselingen van het fortuin, eene Koningin in boeien, ten toppunt van aanzien verheevene Gunstelingen op het schavot. - Op het einde der Eeuwe kunnen wy aldaar de zegenryke gevolgen leeren kennen van een gemaatigd bestuur onder wyze Staatsdienaars van eenen zwakken Koning. Door hun buiten den brand des byna algemeenen Oorlogs gehouden, geniet elk Ingezeten de zaligheden des Vredes, en zegent de nagedachtenis van den grooten bernstorff.

Pruissen verschaft ons thans wel gelyke tooneelen van volksgeluk, doch noodigt ons tevens tot beschouwing van vroegere zaaken. Wy zien den Keurvorst van Brandenburg, by den aanvang der Eeuw, zich zelf als Koning van Pruissen kroonen; alzo den grond leggen tot den luister van zyn Huis, en, zo wel als zyn Opvolger, zyne Staaten uitbreiden, door wysheid, toeval, list of geweld. Deszelfs Kleinzoon fredrik de II drukt het voetspoor van beiden; zich betoonende in deezen den Held, Wysgeer en Dichter. In de school der tegenspoed opgevoed, vast van geest, begint hy zynen oorlogsloop met Silesien in Silesien op te eischen; naderhand voorkomt en wederstaat hy, in den Zevenjaarigen Oorlog, de vereenigde macht van byna alle Vorsten, evenaart hannibal in dapperheid en volharding, komt gelukkiger dan deeze alles door onbezweeken moed en beproefd beleid te boven, verschynt naa den Vrede van Hubertsburg als het hoofd der Duitsche Ligue, bewaart Duitschland in den Beijerschen Kryg voor het overwicht van macht eenes anderen, bevordert en vestigt den bloei der Weetenschappen, en verschaft en handhaaft het eerst van alle Vorsten de volledigste Godsdienstige Vryheid. - Vervolgens speelt Pruissen een der voornaamste rollen op het Staatkundig tooneel. Het stookt of dempt beurtelings twisten in nabuurige landen, vindt tegenstand in Frankryk, rukt zich tydig los van de vereeniging tegen de Franschen, vergroot zedert door

[p. 41]

allerleije middelen deszelfs macht, en bedekt zyne handelingen met den dichtsten sluier der Staatkunde, zo dat men, op het einde der Eeuw, alleen naar zyne waare bedoelingen kan gissen.

Poolen wordt thans door ons vergeefsch op de lyst der Staaten gezocht. Het heeft echter voor de Geschiedenis des Menschdoms woelige tafereelen opgeleverd. Het verschaft de ontzettendste voorbeelden van de heerschzucht der Vorsten, omkoopbaarheid der Grooten, laagheid der geringen. Wy zien de Koningen by afwisseling verjaagen of inroepen; by elke verkiezing moord en doodslag; tot dat alles, binnenlands verdeeld en van macht beroofd, ten prooy wordt aan vreemde Vorsten, die den buit eerst gedeeltelyk verdeelen. - Naderhand vinden wy eene Omwenteling zonder bloedvergieten daargesteld, waarin elke vriend des menschdoms het heil zag van het overgebleeven Poolen. Dan - de nabuurige Vorsten keurden dit af, deeden hunne legers aanrukken, verdeelden het verders, en straften alzo de Vaderlandsliefde en den heldenmoed der Ingezetenen met de vernietiging van hun Vaderland. - Hoe veele treffende wisselingen zouden wy ons kunnen herinneren in het lot der beide stanislaussen - beiden verheeven en verstooten! Deeze afwisseling bewonderende, - leczinsky beminnende om zyne huisselyke deugden, - poniatowsky om zyne medewerking aan gemelde Omwenteling, - is echter by beiden te veele zwakheid, om aan hun onzen eerbied te schenken. Die komt u toe, edele kosciusko en andere Helden! die voor de verlossing van uw Vaderland alles waagden of opzetteden. Zyn uwe poogingen mislukt, uwe nagedachtenis zal by elken vriend van gerechtigheid en deugd in zegeninge blyven, in tegenstelling van die des wreeden suwarows, die, door het bloed van duizenden, over de puinhoopen van Praag in Warschauw rukte, en de laatste hand sloeg aan de vernietiging van Poolen.

Het Duitsche Ryk wekt niet minder de aandacht des opmerkers. Wy zien dit staatkundig lichaam thans ryp worden voor eene groote, mogelyk kort aanstaande, herschepping. Het Huis van Oostenryk, zo verbaazend door huwlyken en toevallen in macht geklommen, in deeze Eeuw, tweemaal in macht geknakt. Eens byna uitgestorven, vlammen alle Vorsten op den buit der Erfenis. De eenige overgebleevene vrouwelyke telg, maria the-

[p. 42]

resia, trotseert allen tegenstand, komt alle worstelingen te boven, en ziet den voorigen luister in haar talryk geslacht hersteld. - Joseph de II, de beste Keizer, naa trajanus, hoezeer hy het heil des menschdoms beoogde, zag echter zyne weldaadige poogingen mislukken; overal vond hy in domheid en baatzucht tegenstand, en zag nog zyn sterfbed, behalven door huisselyke rampen, op het grievendst verbitterd, wegens den onverdienden, door dweepery aangestookten, afval der Nederlanden. Welk onderscheid was 'er voorts tusschen joseph en zynen Opvolger; welk verschil zagen wy in leopold de Groothertog van Toscaanen en leopold de Keizer? - Eindelyk frans de II, de afhangeling van Hofcabaalen in soldy van Engeland, die, als hy niet spoedig wys wordt, zich zelven om land en luiden zal helpen. De byl is opgeheeven, om den stam van Oostenryk, uit de geringe zaaden van het Graaflyk Habsburg weleer zoo weelig opgeschooten, reeds in veele takken geknot, aan den wortel te treffen!

In de overige deelen van Duitschland vinden wy gelyke afwisseling. Nauwelyks bekomen van de rampen des Zevenjaarigen Oorlogs, die aan Duitschland twee millioenen menschen kostede, om in eenige landen van Heeren te veranderen, is het op nieuw zedert negen jaaren het tooneel des verwoestenden krygs. - Op het einde der Eeuw de Geestelyke Staaten als in afgeleefden ouderdom. In den loop der Eeuw Vorsten, koophandel dryvende in menschen, en hunne onderdaanen in vreemde gewesten of deelen der waereld ter slachtbank voerende. Wy vinden weinige Vaders van hun Volk. Deezen echter brengen wy gaarne de hulde van onzen eerbied. Wy vergezellen met genoegen de, van de Lyfeigenschap ontslagen, Boeren van Baden, by het betuigen hunner dankbaarheid aan den Markgraaf. Wy vereenigen onze wenschen voor het heil van den thans levenden deugdzaamen Vorst van Oldenburg met die zyner gelukkige Landzaaten.

De gebeurtenissen in Italien kunnen wy minder nagaan. De Geschiedenis van Napels, Toscaanen, de Lombardische Staaten en Savoyen, verblindt ons, door de gestadige verwisseling, zo wel van gebieders als van hunne daaden. Overal vinden wy tafereelen van grootheid en elende, van heerschzucht en Priesterbedrog; in Toscaanen alleen, geduurende eenigen tyd, een Vaderlyk

[p. 43]

bestuur welvaart en geluk aan de Ingezetenen verschaffen. - Op het einde der Eeuw byna alle Vorsten verdreeven; die van Napels, naa het aanschouwen van de gruwelyke verwoesting zyner Staaten, nauwelyks op zynen waggelenden zetel te rug gekeerd. - De Parthenopische, Romeinsche, Cis- en Transpadaansche, Ligurische en andere Republieken zyn als onverwachte Luchtverschynzels aan den Staatkundigen Hemel opgekomen en verdweenen, en de Cisalpynsche is op nieuw herreezen. Nu is Venetien aan Oostenryk onderworpen; Lucca driemaal hervormd; Genua in bezit der Franschen; Maltha in handen der Engelschen; de Keizer van Rusland Grootmeester, als nog een bondgenoot der Turken; de Pausselyke Stoel omgeworpen; onlangs, tegen alle menschelyke verwachting, een nieuwe Paus te Venetien gekoozen, thans te Romen, zonder macht en gezag. De val van het Ryk des laatsten geeft een ruim veld voor bespiegeling. In het begin der Eeuwe wierden de Vaticaansche blixems nog gevreesd, - waren de Catholieke Staaten nog cynsbaar aan Romen. Naa in clemens de XIV (ganganelli) den besten en verstandigsten van allen, die de driedubbelde kroon droegen, gevonden, en zynen moed in het vernietigen der zoms nuttige, altoos gevaarlyke, orde der Jesuiten bewonderd te hebben, zien wy door de verwaand-, hardnekkig- en onvoorzichtigheid van pius de VI alles veranderen. Zyne reis naar Weenen, en zyne daarna volgende vernederde staat, levert zy niet de zeldzaamste tegenstelling met het gedrag en de magt der vorige Pausen, die Keizers en Koningen in den ban deeden, nen als slaaven behandelden, en over de Ryken der Waereld naar welgevallen beschikten?

In Spanjen ontmoeten wy minder ongelykmatigs met de geschiedenissen van vorige tyden. By het uitsterven van den Spaanschen tak van het geslacht van Oostenryk, en naa eenen geweldigen oorlog om de opvolging, ging de Kroon over in het Huis van Bourbon. Toen werden Vorsten bestuurd door hunne Biechtvaders, en de Staatsdienaars door anderen verdrongen; de Geestelykheid was in het bezit der schatten, en het Volk zoo dom, als lui en arm, door de gevolgen van den gewetensdwang; gewetensdwang, met het einde der Eeuw merkelyk in geweld afgenomen, en naar maate hiervan welvaart en bloei aangewonnen. U, ongelukkige olavides! laatst doorluchtig slachtoffer der Inquisitie! wyden wy

[p. 44]

eenen traan. En, zo het tegenwoordig oogmerk was, ons op te houden by het lot van enkelde persoonen; zeldzaame bespiegelingen zoude ons de leevensloop van onzen staatzuchtigen Landgenoot, den Hertog van ripperda, opleveren, die, naa by Christenen en Turken met zyn Godsdienstig geloof gespeeld te hebben, en alle trappen van het fortuin driemaal op- en afgeklommen te zyn, eindelyk veracht en vergeten in Barbaryen stierf.

Portugal staat, in veele opzichten, met Spanjen gelyk. De plotzelyke verwoesting van Lissabon schildert het wankele van menschelyke grootheid en voorspoed; de vroege dood van den laatsten Kroonprins, van wien de vriend der verlichting veel goeds voor Portugal konde verwachten, het losse van menschelyke hoop. En dit Hof van Lissabon is nu van dat van London afhanglyk!

Frankryk nodigt ons tot langer verblyf in de gaandery zyner geschiedenissen. Lodewyk de XIV, slaaf van vrouwen en priesters, naa veele der beste Inwooners, met hunne kunsten en nyverheid, om den Godsdienst verjaagd, en den grootsten oorlogsroem en luister beleefd te hebben, laat het Ryk, uitgeput in geld en volk, met schulden overladen, aan zynen Achterkleinzoon. - Onder het Regentschap van orleans wordt de Staat door den Actiehandel van jan law van schulden ontslagen, doch door de terugstuiting der gevolgen van de dwaaze ligtgeloovigheid van zoo veele menschen op den rand des afgronds gebragt. - Lodewyk de XV, door den gelukkigen dood van deezen Voogd, van zynen Meester ontslagen, wordt echter nimmer onafhangelyk. Bestuurd van Staatsdienaars en veile vrouwen, blyft hy het werktuig der staatzucht van vreemde Cabinetten, en wikkelt zich in schadelyke oorlogen in. Zyn Hof, verpest door het voorbeeld van den Vorst, verspreidt het verschriklykst zedenbederf; en dit alles legde den grond tot de volgende gebeurtenissen.

De Opvolger van lodewyk de XV vond den Staat bezwykende onder den last der schulden; door verkeerd bestuur, en door de ontzettende geldverspilling van 's Vorsten Echtgenoote en Broeder, wierden deeze vermeerderd; en op het laatst was 'er geen ander middel, dan de byeenroeping der Staaten Generaal. Lodewyk de XVI omhelst dit, en werkt alzo mede tot die Omwenteling, welke zeker de gewigtigste gebeurtenis is

[p. 45]

van onzen tyd; die alle Volken in beweeging heeft gebragt, alle Throonen heeft doen waggelen. Heerlyke tafereelen leveren derzelver eerste tydvakken. Het grootste Volk van Europa, bezield met de edele geestdrift der Vryheid, ontslaat zich met moed van vereeuwde kluisters. Een Raad werkt met wysheid en Vaderlandsliefde aan het herscheppen van den Staat. Een Koning, bemind van het Volk, vereerd als de hersteller der Vryheid, doet de grootste opofferingen. Eindelyk het verrukkelykst tooneel, het welk immer plaats had: alle Franschen vereenigd om het altaar van het vaderland; alle magten, zo het scheen, eensgezind! - Dan hoe ras veranderde dit alles! Factiezucht en laster, onvoorzichtigheid en kwaade raad, vernielen deeze eensgezindheid; spoedig volgt de eene omwenteling de andere. Lodewyk de XVI, de weleer byna aangebeden Vorst, verliest eerst de liefde zyner medemenschen, toen zyne kroon en vryheid, eindelyk zyn hoofd, en wordt ten schavotte gevolgd door Vrouw, Zuster en Neef! - Verbaazende lotwissel! Alle rampen, weleer aan de Huizen Medicis en Stuart overgekomen in langer tydverloop, treffen het Huis van Bourbon in één jaar! Het overschot vlucht in armoede, herwaards en derwaards geschupt door vyand en vriend! - De Monarchie zelve in eene Republiek veranderd, en, by de vestiging van deeze, te vooren ongelooflyke gebeurtenissen en wonderen van Vaderlandsliefde vereeuwigd! Byna alle Mogendheden van Europa tegen de Franschen in verbintenis, en met eene aanzienelyke magt in Frankryk gerukt. Ylings alle Burgers in Helden herschapen; de vyandelyke legers geslagen; de oorlog in hun land overgebragt; ontelbaare Veldslagen, zomtyds met tegenspoed, meestal met voorspoed, altoos met verbaazende dapperheid geleverd; alle omgelegene landen veroverd; overwinningen van den voet der Pyreneen tot aan den uitloop der Inn - van den mond der Eems tot aan de Golf van Napels; verbysterender togten over de Alpen, dan die van hannibal; de grootste Rivieren overgetrokken; - de Fransche wapenen zegevierende aan de bronnen des Nyls, en in de zandwoestynen van Egypten!

Intusschen werdt Frankryk inwendig ten prooy aan elkander verslindende factien; de tyden van marius en sylla herleefden; staatkundige onverdraagzaamheid en dweepery evenaarden de gevolgen van kerkelyken gewe-

[p. 46]

tensdwang, zo zy dezelve niet overtroffen; de Loire met bloed geverfd en met lyken gevuld; de schoone Vendee en het prachtig Lyons verwoest; in Parys zelf rykdom, wysheid en deugd, vooral gematigdheid, als misdaaden gerekend; de besten zo wel als de boosten onder den byl; naderhand by verbanning in de ongezondste luchtstreeken met eenen langzaamen dood gemarteld; in den meest verlichten tyd voor kunsten en weetenschap het bedryf der Hunnen en Vandaalen, en de schoonste gedenkstukken van vernuft en kunst vernield! - Tallooze andere gevolgen van het overdryven der grondbeginzels en van het papieren-geld, waardoor alle vermogens verwisseld zyn; tallooze voorbeelden van zeldzaame verdiensten en lotwisseling van persoonen, als met eenen stap in het gloriespoor getreeden, - van heldenmoed en opofferingen, van verschriklyke wreedheid en baatzucht, van kwaad en goed door de Franschen aan verbondene en overwonnen Volken aangedaan; tallooze andere gewigtige gebeurtenissen! - Bailly, malesherbes, condorcet en lavoisier! ach, werden wy niet gedrongen, in het gewigtig verlies, in u door het Menschdom geleden, de boosheid der tyden te betreuren!

Vestigen wy, ten slotte der beschouwing van Frankryk, het oog op den jeugdigen Held, die, moed met schranderheid paarende, en deeze beide door een zeldzaam geluk begunstigd ziende, de bewondering van Europa tot zich trekt, en die het in zyne hand heeft, om die bewondering by het laatste nageslacht te doen voortduuren, en zyner nagedachtenis eene eeuwige eerzuil van zegening te stichten in de harten der Franschen; die het in zyne hand heeft, om zyn geheel leeven tot een toonbeeld van waare grootheid te stellen. In u, buonaparte! bewonderen wy den Overwinnaar van Italien en het Oosten; op het onverwachtst in zyn Vaderland te rug gekeerd, de minst voorziene Omwenteling daarstellende! Wy zien de Factien beteugeld of vernietigd; de fakkel van tweedragt, zo niet geheel gedoofd, echter haaren verwoestenden brand gedempt; het bly verschiet op vrede, eendragt en welvaart, zo lang bedekt, wederom geopend; een halstarrigen vyand tot den diepsten staat van vernedering gebragt; Italien in weinige dagen heroverd; en den Franschen standaard waaiende in het hart der Keizerlyke Staaten. Grootsch

[p. 47]

tooneel! Hoe verrukkend zal het zyn, indien de liefelyke vrede spoedig geschonken, en door haaren invloed de traanen der nog weenende menschheid opgedroogd worden!

By het overzicht der Geschiedenis van Engeland, in het begin der Eeuw, zyn de drie Ryken nog afgescheiden, thans vereenigd; de Kroon, door een zeldzaamen zamenloop van omstandigheden, in het Huis van Hanover bevestigd; en de Staatsdienaars der Vorsten altoos den meester speelende. De Volkplantingen in America hebben zich afgescheurd van het Britsch gebied; maar de welvaart der nabuuren is daarentegen door de zeerovery der Engelschen gedrukt of vernield. Op het einde der Eeuwe voert Engeland den Scepter der Zee zonder tegenstand; en zich meester gemaakt hebbende van de bezittingen en koophandel van andere Volken, is het in staat gesteld, om den oorlog op het vaste land gaande te houden, en door geld aan te stooken. Ter zelfder tyd vertoont het een lichaam uit de kracht gegroeid; een lichaam, het welk, op zich zelf staande en belaaden met onmeetlyke schulden, mogelyk overwichtig kan worden en instorten. Maar dit zelfde Engeland levert verheevene voorbeelden van kunde, wysheid, moed en algemeene Vaderlandsliefde. Hoe gaarne zagen wy deeze gaaven ten nutte des Menschdoms aangewend! Welk eenen roem zoude pitt, nu belaaden met den vloek van duizenden, alsdan kunnen opleggen!

De Geschiedenis van ons dierbaar Vaderland; ryke stoffe verschaft zy den opmerkzaamen beschouwer. Wy vinden het onder willem de III in slaafsche banden, en zien het, medegesleept in den Successie-oorlog, door de trouwloosheid der bondgenooten, alle gehoopte voordeelen, behalven het tractaat van Barnere, verliezen. Toen en naderhand strekt het ter toevlucht voor alle vervolgden in andere landen, die 's Lands welvaart door hunne kunsten en yver doen toeneemen. - In den tyd van vrede, op deezen oorlog gevolgd, zien wy Nederland den grootsten invloed hebben op het lot van Europa, en het volk deelneemen in de dwaasheid des windhandels. Naderhand wordt het Vaderland door factien verlamd, eindelyk in den oorlog betrokken, en, naa verschriklyke tooneelen van plundering en muitery te hebben opgeleverd, op nieuw aan eenen Stadhouder onderworpen. Het geslacht van orange, in het vervolg

[p. 48]

meer zyne belangen dan die van het Vaderland behartigende, verwaarloosde de bescherming des Koophandels om een gewaand punt van eer, en wekte door heerschzucht en het opvolgen van kwaaden raad de Vaderlandsliefde op, terwyl het tevens den grond legde tot de laatere rampen. Naa eens door buitenlandsche macht hersteld te zyn, miskent het als nog zyne waare belangen, vereeuwigt den haat door vervolging en het voldoen aan wraakzucht, en veroorzaakt alzo zynen val. De laatste Stadhouder, uit zyn Vaderland gevlucht, spant zamen met onzen Vyand, en beandwoordt alzo de genoten blyken van liefde en opofferingen. Eindelyk, overheerd door de Franschen, onderging het Vaderland eene algemeene Omwenteling, die, met herhaalde schokken voortgaande, alles van gedaante heeft veranderd; de voorige grondwetten vernietigd; de oppermagt der gewesten weggenomen; de volken ineen gesmolten; de factien vermeerderd; de Kerk van den Staat gescheiden; de voordeelen, weleer aan Kerkelyke, thans aan Staatkundige geloofsbelydenissen gehecht.

Geduurende den loop deezer Eeuwe aan byna alle zoorten van bestuur onderworpen, kunnen wy de voor- en nadeelen van dezelve uit onze geschiedenis leeren kennen. Deeze levert teffens het treffendst voorbeeld op, hoe spoedig bloeiende Staaten door tweedracht kunnen te gronde gaan. Nog voor weinig jaaren woei de Bataafsche vlag in alle zeeën; thans, naa alle onze bezittingen en zeemagt, door toeval, onkunde of verraad, verlooren te hebben, byna nergens. Voor twintig jaaren was de Staat magtig door verbaazenden rykdom; nog onlangs zagen wy, door den inval der Russen en Engelschen, ons op den rand des verderfs, ons staatkundig bestaan als aan een zyden draad; dan toen het gevaar op het hoogst was, wierden wy op het onverwachtst door Gods zegen gered. - Maar de aandacht vestigende op aangenaamer tooneelen, op voorbeelden ten goede, waaraan het onze geschied-rollen geenzins ontbreekt, vierde ik (liet zulks het bestek toe, waaraan ik my diende te bepaalen) myne begeerte bot, in de loflyke vermelding van veele en groote mannen, die het Vaderland tot eer verstrekten. Ik herroep thans alleen voor den geest, de gedachtenis van den wyzen en voorzichtigen simon van slingeland, die Europa en Nederland veele jaaren in vrede bewaarde; van den dapperen zout-

[p. 49]

man, die onzen vervallen roem ter Zee handhaafde; en van den belangeloozen capellen tot den pol, de verbreeker der kluisters van den verdrukten Landman.

Hoe veele belangryke gebeurtenissen en lotveranderingen, in Zwitserland, Belgien, Geneve, Corsica, zyn insgelyks schatkameren der zonderlingste gebeurtenissen! Dan ik moet my bekorten. Corsica zoude my anders alle die belangryke zaaken kunnen verschaffen, die eene herhaalde worsteling van een dapper Volk tegen trotsche en gierige heerschers doorgaans oplevert; eerst zien wy een Gelukzoeker zich in de gunst van het Volk dringen, zich tot Koning doen verkiezen, naderhand om schulden gevangen; laater den edelen pascal paoli voor list, verraad en geweld bezwyken, echter groot blyven in het ongeluk.

Bepaalen wy eindelyk de aandacht by de vestiging der nieuwe Republiek in Noord-America. Een deugdzaam Volk ontslaat zich van hebzuchtige meesters; en de stelling: ‘dat tegen een Volk, dat vry wil zyn en eendrachtig is, geen macht bestaan kan,’ is in hetzelve met daaden beweezen. - De Americaanen komen alle gevaaren te boven, verwinnen allen tegenstand, blinken uit in alle heldendeugden, en handhaaven, in den nauwelyks vry verklaarden Staat, door de wysheid der wetgeevers, algemeene welvaart en orde. - Washington, wat moet gy gevoeld hebben, by het beschouwen deezer gelukkige gevolgen uwer poogingen! Wie zal u, ô Held, naar waarde gedenken! In alle betrekkingen boven berisping verheeven, wordt gy door elk, naast de ruiter, als den grootsten man der nieuwe geschiedenis erkend. Al het groote, het welk in alle Helden der Oudheid afzonderlyk gepreezen wordt, vinden wy in u, den waaren Vader des Vaderlands, vereenigd!

Naa zoo veele lotwisselingen in de afzonderlyke Geschiedenis der Volken beschouwd te hebben, kan het niet missen, of dezelve moeten ons gewichtige algemeene opmerkingen aan de hand geeven. Door de Verbonden (Alliantien) der Vorsten is byna elke Oorlog van eene algemeene gevolgd; en Volken, die in het eerst met de twisten niets te maaken hadden, zyn in dezelve medegesleept. Ongelukkig dan de minvermogende Staaten, die magtiger moeten volgen! - Opmerkelyk

[p. 50]

is de verandering in het voorgeeven der redenen van den Oorlog. Te vooren bestonden dezelve gewoonlyk in waare of gewaande beledigingen, - betoog van recht op het een of ander land, of beveiliging tegen aanval, en dus om eigenbelang; thans oorloogt men overal met het oogmerk, althans het voorgeven, om den beoorloogden te bevoordeelen; - hier om den Godsdienst, wet en orde te herstellen, - daar om den zegen der Vryheid te verschaften. Alle nieuwe Manifesten strekten hiervan ten bewyze; - zo zagen wy Turken en Engelschen vereenigd, om den Pausselyken zetel te herstellen, - Engelschen en Russen, om in ons Vaderland den Hervormden Godsdienst te handhaaven! - Zo ooit, geldt hier de regel, welken polybius aan de Geschiedschryvers voorstelt, om de waare oorzaaken en bloote voorwendzels der Oorlogen juist te onderscheiden. De invloed van alle vermelde gebeurtenissen op den Godsdienst en de Zeden is aanmerkelyk. Daar de mensch in zyne handelingen te dikwyls tot tegenovergestelde uitersten overslaat, moest de val van het Bygeloof aan het ryk des Ongeloofs voordeel verschaffen; - van hier die geweldige aanvallen op den Godsdienst, en die vry algemeene onverschilligheid, welke de vriend van waare verlichting betreurt. In het zedelyke moesten ook gelyke oorzaaken gelyke gevolgen hebben. ‘Als het ontzag uit is, (zegt hooft) en de mogendheid overwichtig wordt, krygt de orde een krak, de tucht een smet, het fortuin haare handen ruim.’ Onberekenbaar, eindelyk, zyn de gevolgen, welke alle de aangevoerde gebeurtenissen voorspellen, en vooral de, tot de verschriklykste hoogte gereezene, Staatsschulden, waarby het vermogen en Inkomen der toekomende geslachten zyn verbonden, en als by voorraad zyn opgebruikt. Hoe moeilyk het zy, de dikwyls voorgestelde vraag, ‘of de mensch door alle deeze schokken beter of slechter is geworden,’ stellig te beandwoorden; de overtuiging, echter, dat een in beweeging gebragte slinger eindelyk op het middenpunt in rust komt, dat veele ondeugden door de toeneemende beschaaving ten minsten in ruwheid hebben verloren, en het vertrouwen op het ondoorgrondlyk wys en goed opperbestuur der waereld, doen ons het beste hoopen; terwyl wy in de hoogere vlucht van 's menschen geest, in alle takken van

[p. 51]

Kunsten en Weetenschappen, en in de toeneemende verlichting in het Godsdienstige, ofschoon zy dan by dwaazen eene meerdere ligtzinnigheid bevordere, - daarvan geenen geheel verwerpelyken waarborg meenen te ontdekken.