Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

[p. 445]

Korte Schets der Fransche Omwenteling, door een Genootschap van Latynsche Schryvers. Reperies, qui, ob similitudinem morum, aliena malefacta sibi objectari putent. (Tacit. Annal. Lib. 4. Art. 33.) Men zal misschien lieden ontmoeten, die, zichzelven, met verbazing, in deeze schetzen herkennende, zich zullen verbeelden, dat de misdaaden, door anderen bedreven, hun te last gelegd worden. - Naauwkeurig nagezien naar het oorspronglyke. Te Rome, Propè Caesaris hortos. Horat. Satyr. 8. Lib. 1; en te Parys, Naby den tuin der Tuilleries. III Kalendas Septembres, V.C. MMDLIV. XII Fructidor van het VIII Jaar. (Op de rugzyde van het laatste blad:) Te Amsterdam, by J. Allart, en alomme. In gr. 8vo. 107 bl.

Menschen zyn Menschen! doet richardson den Heer lovelace in de Clarissa uitroepen; en welk eene aanmerking is algemeener, ten opzigte van de Gebeurtenissen der wereld, dan deeze: Het Tooneel blyft het zelfde, de Speelers slegts veranderen? Van hier de veelvuldige Mottos, uit oude Schryvers ontleend, om ze op tegenwoordige bedryven toe te passen; van hier de ontelbaare vergelykingen van vroegere met laatere Persoonadien, die groote rollen op 's werelds speeltooneel, of tot hunnen lof, of tot hunne schande, of tot eer en voordeel des Menschdoms, of ter schade en schande van 't zelve, speelden. Een stap verder gaande, vergelykt men enkele Gebeurtenissen van vroegere dagen met die van laateren tyde; en heeft het niet ontbrooken aan Schryvers, die, de jongste groote Gebeurtenissen der Omwentelinge, althans gewigtige voorvallen in dezelve, te boek stellende, of in den text, of aan den voet der bladzyden, soortgelyke uit oude Gedenkboeken daarby aanhaalden, zomtyds in vry grooten getale.

Om een Werkje van dien vreemden aart, als 't geen wy hier aankondigen, hervoort te brengen, behoefde niets meer, dan de moeite, om, in het ruime vak der Geschiedenissen van verloopene Eeuwen, Tydperken, eenigermaate gelykvormig aan het tegenwoordige, op te zoeken, de Schryvers en Redenaars van dezelve te raadpleegen, en daaruit de meest overeenkomende brokken op te zamelen, deeze te schikken, zamen te

[p. 446]

voegen, en 'er een geheel van te maaken, zo als het dan is.

Te gemaklyker viel zulks, wanneer men, in de Geschiedenissen bedreeven, zich niet aan een enkel Tydvak bepaalde, maar eene groote ruimte ter inzamelinge nam; 't geen ook de Vervaardiger van dit Werkje gedaan heeft, blykens de Naamlyst der Schryveren, door hem gebezigd, en voor 't zelve in deezer voege opgehangen:

Cicero } (dertig jaren vóór christus.)

Sallustius } (dertig jaren vóór christus.)

Titus livius } (dertig jaren vóór christus.)

Velleius paterculus (30 jaren na christus.)

Tacitus } (na christus jaar 100.)

Suetonius } (na christus jaar 100.)

Cornelius nepos (Tydgenoot van cicero enz.)

Quintus curtius (onzeker.)

Aurelius victor (300 jaren na christus.)

Aulus gellius (150 jaren na christus.)

&c. &c. &c.

Onder deeze &c. worden bedoeld de aangetoogene Dichters claudianus, ovidius, virgilius, martialis, juvenalis; alsmede de Schryvers lactantius en ennius.

Een ruim tydvak, zeker; en kan men niet ontkennen, dat de Vervaardiger deezer Korte Schetze zich van de juiste plaatzen, om aan zyn doel te beantwoorden, bediend, en, die schikkende en zamenverbindende, een geheel vervaardigd heeft. - Misschien zou iemand het vry verre kunnen brengen, met, uit de Gewyde Geschiedenis en de Boeken der Propheeten, Brokstukken (men staa ons voor deeze keer dit ons anders niet behaagend woord te bezigen toe) zamen te voegen, om, in den styl des Bybels, de Fransche Omwenteling te beschryven. Dit zou veelen stooten, doch, in den aart der zaake, volstrekt het zelfde weezen.

Wat daarvan ook zyn moge; de Geschiedenis der Fransche Omwenteling wordt hier, uit gemelde Latynsche Schryvers, opgedischt. Dan ieder, dier Geschiedenisse kundig, ontwaart terstond, dat, hoe veel treffend gelykvormigs zich, in zommige gevallen, ook moge opdoen, de gaapingen en uitlaatingen, zeer belangryke Gebeurtenissen betreffende, veelvuldig zyn. Waarop men

[p. 447]

niets toepaslyks vondt, of 't welk men liefst onvermeld liet, wordt overgeslaagen.

De schikking is dusdanig: de Kolom aan de linkerhand behelst den oorspronglyken Latynschen Text; die aan de rechte de Vertaaling; en de Schryvers, waaruit de plaatzen ontleend zyn, worden aan het einde van ieder stuk aangehaald.

Alzins blykt, dat de Opsteller een Vyand is der meergemelde Omwenteling; en zo veel haatlyks, schriklyks en wreeds, vergezelde dezelve, dat het gemaklyk viel, daarop toepasselyke plaatzen te vinden in de Geschiedenis, die van zulke gruwelstukken overvloeit. - Men leeze den aanvang van 10 Aug. 1792. Ter plaatsbespaaring zullen wy, den Latynschen Text daarlaatende, alleen de Schryvers en plaatzen aanhaalen.

‘Alle de geenen, die in ondeugden en ongebondenheid meest uitstaken; insgelyks anderen, die hun vaderlyk goed schandlyk hadden doorgebragt; eindelyk, allen, die, wegens snoode stukken en onderneemingen, uit het Vaderland verbannen waren; deze allen waren, na de hoofdstad, als een algemeene modderpoel, samengevloeid. (Sallust. in Bello Catilin. Art. 38.)

Dezen verwekten een oploop, en liepen, zonder bepaaldlyk iemand aan het hoofd te hebben, na het Paleis. (Sueton. in Othon. Art. 8.)

Alom wapenen en bedreigingen. (Tacit. Hist. Lib. I. Art. 83.)

Men baant zich den weg met geweld; men overweldigt de toegangen, en doodt de buitenposten. (Virg. AEneid. Lib. II.)

Zy, die het verblyf des Konings verdeedigden, hervatten den moed, en pogen den overwonnenen te hulp te komen, en hun krachten te geven. (Virg. AEneid. Lib. II.)’

Men voege 'er by het begin van 't geen ten opschrift voert, Bewind van robespierre.

‘Welke Provincie, welke legerplaats is niet met bloed bezoedeld? of, gelyk hy het noemde, gezuiverd of verbeterd? Want het geen anderen misdaad noemen, noemt hy maatregelen van het algemeen belang: dus onder valsche benaamingen, wreedheid voor strengheid, gierigheid voor spaarzaamheid, strafoefening en smaad voor bestuur der wet uitgeevende. (Tacit. Histor. Lib. I. Art. 37.)’

[p. 448]

Onder 18 Brumaire treften wy, by den aanvang, het volgende aan:

‘Eindelyk haalen wy op nieuw adem. (Tacit. Agricola, Art. 3.)

Eén enkel man heeft onze zaaken hersteld. (Ennius.)

Te weeten, toen de dwingelanden het vaderland in slaverny gekneld hielden, zeer veele burgers, welken het fortuin in den oorlog gespaard had, gedeeltlyk uit het vaderland gedreeven, gedeeltlyk omgebracht, en de goederen van zeer veelen verbeurd verklaard en onder zich verdeeld hadden, was hy niet alleen de eerste, maar in 't begin de eenigste, die hun het hoofd durfde bieden. (Cornelius nepos in Thrasybul. Cap. 1.)

Hy muntte niet min in voorzichtige gemaatigdheid dan in dapperheid uit: want allen, die zich vrywillig voegden, verbood hy op eenige wyze te mishandelen, billyk oordeelende dat de eene burger den anderen burger verschoonde. (Idem, Cap. 2.)

Hy was gelukkig en vol beleid, voornaamlyk in een gevegt, zoo dat hy altyd in alle veldslagen overwinnaar bleef, en de grenzen des Vaderlands uitbreidde. (Aurel. victor de Casaribus in Septim. Sever.)

Den tytel van Consul aanneemende, verbondt hy den Soldaat aan zich door milddaadigheid, het Volk door den overvloed, en allen door de zoetheid van rust; toen allengskens zich verhessende, trok hy alleen de voorregten van den Raad, der regeeringen en der wetten aan zich, zonder iemands tegenspraak; naardien de stoutsten in de gevechten, of door de verbanning, waren omgekomen, en de aanzienlyken, die nog overig waren, naarmaate zy zich meer voor de onderwerping schikten, door geld en eer verheeven werden, en door de nieuwe orde van zaaken weder tot stand gekomen, de veiligheid van het tegenwoordige, boven de gevaaren van het voorledene, verkozen. De Provincien insgelyks waren niet tegen deze nieuwe orde van zaaken, alzoo de verdeeldheden der vermogenden, en de hebzugt der bestuurderen, hen de regeering van den Raad en het Volk deeden wantrouwen, onder welke de hulp der Wetten krachteloos, en door geweld, kuipery en geld,

[p. 449]

onvermogend geworden was. (Tacit. Annal. Lib. I. Art. 2.)

Indien men den waaren en eigenlyken naam voor onze onheilen begeert te weeten, zoo schynt een noodlottige Orkaan ons overvallen, en den geest der menschen omgerukt te hebben. (Cicero pro Ligar. Cap. 6. Art. 17.)

Alle deze rampen des oorlogs verwachten van u haare herstelling, welke niemand, buiten u, geneezen kan. (Cicero pro Marcello, Cap. 8. Art. 24.)’