Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

Korte Beschryving eener Electrizeer-Machine, met geïzoleerde wryvers, &c. van een' nieuwe Constructie; alsmede, eenige Proeven met dezelve genoomen. Door H. Lugt. Te Rotterdam, by J. Hofhout en Zoon, 1801. In gr. 8vo. 24 bl.

De Opsteller van dit stukje deedt zig reeds voorheen kennen als een Liefhebber der Electriciteit en yverig Naarvorscher van derzelver Theorie, in een stukje, door hem uitgegeeven, in het Jaar 1797: Theorie der Electriciteit, rustende op proesondervindelyke waarheden. Hy meende reeds toen opgemerkt te hebben, dat de grond, putten, rioelen, het algemeene water, de dampkring, enz. in eene minder naauwe betrekking stonden met de aanvoering der Electrike stof, welke wy door wryving in beweeging brengen, dan men in het algemeen daar wel van vaststelde. Nieuwe Proeven, welke hy in dit stukje den Liefhebberen mededeelt, hebben hem overtuigd, ‘dat 'er geene aanvoering van Electrike stof door den grond, enz. plaats heeft, en de grond ze ook niet aanneemt.’ Hy heeft zig ten dien einde eene Machine laaten vervaardigen, die geheel op glas rust, en dus met alle derzelver deelen geïsoleerd staat.

[p. 438]

Hy tragt dan door Proeven, met deeze Machine in het werk gesteld, te keer te gaan de algemeen aangenomen stelling, dat 'er uit den grond door de wryvers eene aanvoering van Electrike stof zoude plaats hebben. - Zeer uitnoodigend en opzienbaarend was de aankondiging van dit stukje in de Nieuwspapieren, als ‘waardoor men voorgelicht wordt tot eene geheel andere Theorie der Electriciteit-kunde, dan men tot nog heeft aangenomen, en getoond wordt, dat men in deezen Tak der Natuurkunde, door eene misleidende dwaaling, van het regte spoor is afgeweeken,’ enz. Niet weinig belust waren wy naar deeze Proeven, verlangende, of zy aan deezen ophef beandwoordden. Pryzende den onderzoeklust van den Heer lugt, als verre te stellen boven traage vadzigheid, die gemakshalven in de omhelsde gevoelens berust, hebben wy ons echter daarvan in geenen deele kunnen overtuigen. - Zie hier zyne 3 Proeven, welke den grondslag eener nieuwe Theorie zouden leggen. Hy verbindt een vrystaanden knop, op een afstand van 1 of 2 duimen van den Positieven Conductor, of ook den buitenkant eener vrystaande Leidsche flesch, met de geïsoleerde wryvers, en trekt onophoudelyk vonken, en laadt de flesch; iets, 't geen hy oordeelt, dat volgens de gewoone Theorie niet kon gebeuren, daar hier geene aanvoering uit den grond naar de wryvers plaats heeft. Recensent moet betuigen, dat hy, den Toestel tot deeze Proeven leezende, geen ander uitwerksel verwachtte. De Electrike stof van den vrystaanden knop, met de wryvers verbonden, als ook van de buitenzyde van de Leidsche flesch, gaat naar de wryvers, die door het draajen in eenen staat van berooving zyn, en geen nieuwen toevoer hebben; waardoor knop en buitenzyde der flesch negatief geworden zyn. - Maar even dit zelfde heeft plaats, wanneer men b.v. de buitenzyde der flesch, en tevens de wryvers, met den grond verbindt, dewyl 'er dan ook die zelfde Circulatie, waarvan de Auteur spreekt, plaats heeft, of, met andere woorden, het Evenwigt langs den grond, als geleider, hersteld wordt. Deeze Proeven leiden dus, onzes achtens, geheel niet op tot eenige verandering in de aangenomen Theorie. Alleen zou men kunnen twyffelen, of deeze aanvoering van Electrike stoffe, van de buitenzyde der slesch gaande tot de wryvers, wel by aanhoudenheid toereikend ware, dewyl, gelyk men weet,

[p. 439]

'er veel Electrike stof door den Dampkring wordt weggevoerd, zodat dit gemis door nieuwen aanvoer scheen vergoed te moeten worden. De Auteur betuigt, dat, 't zy men de wryvers daarenboven met den grond gemeenschap geeve of niet, de vonk in even veel omdraajingen der schyf overgaat. Ter oplossinge hiervan hebbe men, onzes oordeels, slegts optemerken, dat, even gelyk de Electrike stof van den Positieven Conductor door den Dampkring weggevoerd; zo ook dezelve door middel des Dampkrings naar de beroofde wryvers heengevoerd wordt. De geheele zaak schynt ons dus op louter woordenspel uittekomen, of men met den Hr. lugt moet zeggen Circulatie, of Herstel van Evenwigt, en, of men den grond moet aanmerken als Aanbrenger of Overbrenger, gelyk de Auteur wil, bl. 21.