Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

De Kleine La Bruyere, of Karakters en Zeden der Kinderen onzes tyds. Dit Werk is opgesteld, om in de opvoeding van kinderen van twaalf of dertien jaaren gebruikt te worden, uitgenomen de tien laatste Hoofddeelen, die geschikt zyn voor lieden van de groote waereld. Door Mevrouw De Genlis. Uit het Fransch vertaald door Elisabeth Bekker, Wed. A. Wolff. In den Haage, by J.C. Leeuwestyn, 1800. In gr. 8vo. 206 bl., behalven het Voorwerk van XVIII bl.

Hetgeen de beroemde Caractères de la bruyere zyn voor Volwassenen, moet dit Boekje zyn voor Kinderen; ziet daar reden gegeven van den Tytel. La bruyere is een groot Schilder, zegt Mevr. de genlis, dien men onmogelyk in miniature copiëeren kan; zy belydt dus zeer gaarne, dat zy voor dezen haren meest geliefden Schryver moet onderdoen. Wy willen de Opschriften afschryven der drieëntwintig onderscheidene Hoofddelen, die den inhoud uitmaken van dit kleine Werkje: Plan van het Werk en bedoeling der Schryfster. - Over het Lezen, het Overdenken, en de Leerzaamheid. - De persoonelyke Verdiensten. - De kleine Meisjes. - Het Hart. - De kleine Jongens. - De Bespotting. - Het besteden van den Tyd. - De samenleving en de intrede in de Waereld. - De Lafheid. - Het verkeerd Oordeelen, de Laster, en de Letterkundige Loopbaan. - De Broederlyke Vriendschap. - De hooge Rang en de Vorsten. - De sterke Geesten. - Over verscheidene Onderwerpen en Gebruiken. - De liefde tot Roem en voor het Vaderland. - De Welvoegzaamheden en de Eerbied. - De Vooroordeelen. - De Dood. - De Zelfmoord. - De weldaad eener goede Opvoeding. - De Listigen. - Het Reizen. Het laatste zo wel als de dertien eerste Hoofddelen zyn voor het onderwys der Jeugd geschikt. Wy kiezen het zevende, hetwelk verreweg het kortste is, tot ene proeve. De bespotting is het Opschrift.

‘De gewoonte van te bespotten is altyd haatlyk, maar zy is dom in een kind. Othon is in zyn veertiende jaar reeds overal gehaat om zyne aanhoudende spotternyen. Alles wat voor hem nieuw is, schynt hem belachlyk. Om veilig

[p. 417]

te zyn voor zyne berisping, moet men in alles volkomen gelyken naar die persoonen, die hy dagelyks ziet. Is eene vrouw niet gekleed als zyne moeder, zyne zusters, of zyne nichten, hy lacht haar uit. Heeft een kleine jongen andere manieren dan de zynen, hy lacht hem uit. Ziet hy in een huis andere gebruiken dan in zyne familie, hy spot 'er mede. Eet men een ragout die hy nooit zag opdisschen, al weer rede tot spotterny. Maar, als hy een vreemdeling ontmoet, dan komt 'er aan zyn gespot geen einde. Hy vindt niets vreemder noch grappiger dan een Engelschman die Fransch spreekt met een Engelsch accent; zo oordeelt hy ook over de Duitschers, de Italiaanen, enz. Maar dewyl een kind nog maar een armoedig voorraadje van bespottingen hebben kan, bestaat die van othon in een veelbeduidenden oogwenk aan zyne makkers te geven; een oogwenk, vergezeld door een stil lachje, altyd meer onbescheiden dan syn; of in zyn neus op te trekken, of ook dikwyls in te schaateren van lagchen, en zich driftig om te keeren. Deze onbeschofte gekheid ontstaat meestal uit kwaadaartigheid, en ongemeene groote domheid.

Onesime, verre van een spotter te zyn, lydt waarlyk als hy ziet dat iemand iet verkeerds doet. Hy houdt zich altyd als of hy het niet zag; en wenscht dat niemand 'er aandacht op sloeg. De verlegenheid van anderen valt hem lastig; hy kan niet begrypen hoe men toch zo gek kan zyn, om te kunnen spotten met een kieed, een woord, eene houding, enz. Othon zal eens veel vyanden hebben; men zal hem houden voor een Fat, en een kwaadaartig schepzel. Onesime zal overal bemind blyven, gezogt worden, vrienden hebben, en die waardig zyn.

De geestigste spotterny, en die de snedigste gezegden voortbrengt, belet de waereld niet om den spotter te verachten. Wat hebbe men te denken over de spotterny der kinderen, die slechts over kleinigheden loopen, of over dingen die in het geheel niet bespottelyk zyn? die ontbloot zyn van het minste vernuft, en die zich bepaalen by het trekken van scheeve monden, en het opschorten van neuzen?’

In denzelfden trant zyn de genoemde Hoofddelen nu alle, doch grotendeels veel uitvoeriger; en wat de overige betreft, deze zyn (de Tytel bericht het reeds) van een ander soort; het zyn aanmerkingen, by voorkomende gelegenheid in een zakboekje opgeteekend; zy zyn niet doordacht, of met oogmerk opgesteld; doch de waarheid, die 'er in is, moet in staat zyn, om het gebrek der uitvoering te vergoeden: zo beöordeelt de Schryfster dit haar eigen werk. Ziet hier ook uit dit gedeelte ene proeve, welker mededeling en toepas-

[p. 418]

sing ook hier te Lande, helaas! geenzins nutteloos kan geacht worden. Het XVII Hoofdd. verschaft ons die, onder het Opschrift: De Welvoegzaamheden en de Eerbied.

‘Eerbied voor de menschen, is de dryfveer, die ons aanzet om de betaamlykheid te volgen. Deze aandrift is zeer pryzenswaardig, en zeer nodig; zo men haar maar niet verwart met eene kinderachtige angst, (die zeer gevaarlyk zyn kan) die van belachlyk te schynen. - Kwalyk geplaatste eerbied voor anderen, heeft meer spotters met den Godsdienst, en meer ligtmissen gemaakt, dan de driften zelf. By voorbeeld: indien de mode de vrouwen gebood zich ergerlyk te kleden, dan zyn de vrouwen verpligt, zonder zich daar over te bedenken, dat gebod te versmaaden. Indien het gebruik een zo schandelyken dans invoerde, dat de mannen zelf dien verfoeiden, dan moeten jonge meisjes dien nimmer dansen, al zoude men ze ook voor kwesels houden, (prudes) en dat wel te meer, om dat fymelary (pruderie) in den mond van zommige lieden waarlyk eene lofspraak is; en om dat de beschuldiging van onbeschaamdheid, voor eene vrouw, de ysselykste en beledigendste is, die men haar kan aandoen.

Ik ben een vreemdeling (in Duitschland), ik zal des niet onderstaan les walses te berispen, maar ik mag echter zeggen, dat Duitsche Schryvers, die beroemd en niet verdacht zyn van te groote strengheid, onder anderen de Auteur van werther, en jacobi, dezen dans met afkeuring beschouwen.

Zie hier wat jacobi 'er over zegt:

“Het past ons weinig zo veel ophefs te maken van onze betaamlykheid, zo lang wy dulden, dat, in eene snelle omdraaijing, zachtkens gedrukt in de armen der mannen, met de borst tegen de hunnen, onze vrouwen en dochters dus naar den toon eener zotte onregelmatige muziek worden medegesleept.

In dezen woesten draaikolk schynt men de rede en het betaamlyke te vergeeten: en gesteld dan, dat een jong, onschuldig meisje, op deze wys behandeld en ten toon gesteld, zuiver en rein bleef; kan zy dan nog zonder afgryzen denken, dat zy ten speeltuig der verbeelding van jonge knaapen strekt, aan wien zy zich overgeeft?

Het zoude te wenschen zyn, dat onze dochters, die nog schaamte hebben, zich zomtyds eens plaatsten in een hoekje, daar zy niet konden gezien worden, om eens te hooren, hoe die zelfde jongens, met wien zy dansen, over haar spreken.....

Werther, de minnaar van sophia, had ook gezworen, dat, al moest het zyn leven kosten, een meisje, 't welk hy

[p. 419]

beminde, en naar 't welk hy stond, nooit met iemand dan met hem walsen zoude.”’

‘Men zal zeker deze berisping zeer streng vinden. Maar ik heb die niet gemaakt; ik heb zelfs de uitdrukkingen verzacht. Ik zal 'er maar ééne aanmerking byvoegen. 't is, dat deze berisping reeds gemaakt werd voor twaalf of vyftien jaaren, en dat, zederd, het afleggen der rokken en de dunne Grieksche kleding niets hebben toegebragt, om de schandelykheid dezer en soortgelyke danssen te verminderen.’

Deze éne periode uit Hoofdd. XV schryven wy nog af: ‘De Godsdienst is vooral bewonderenswaardig in alles wat ons het onbegrypelykst voorkomt; en waarover de vrygeesten spotten. By voorbeeld: waren 'er geene eeuwige straffen, dan zoude het lot der vroomen en der schelmen gelyk zyn, allen zouden dan eene euwig geluk genieten. Want wat beduidt eene eeuw van rampzaligheid, gevolgd door een eeuwig geluk? Wat invloed had dan op onze daaden de vrees voor eene bepaalde straf, indien zy wierd vervangen door eene eindelooze zaligheid? Kan men zich verbeelden, dat de hoogste Rechtvaardigheid zondaaren en vroomen hetzelfde lot zal toedeelen? De leer der erfzonde is ook even onbegrypelyk, en echter deze leer kan alleen de menschlyke natuur voor ons ontraadselen, dat is alle de grillige strydigheden van 't menschlyk hart ontdekken; gelyk pascal zo klaar als verheven geleerd heeft.’

Indien wy nu nog ons oordeel zeggen moeten over dit Geschrift, doen wy dit liefst met de eigene woorden der Vertaalster; haar oordeel is hier, naar ons inzien, volkomen juist; de opgegevene stalen mogen ten bewyze dienen: Ik weet niet of zy (Mevr. de genlis) wel veele mededingsters hebben kan, als zy ons die waereld, waarin zy leefde, afschildert, en of haare kennis van het menschelyk hart wel veel kan overtroffen worden. - Maar! zo dra zy wil redeneren over dingen die niet binnen haaren kring van kundigheden vallen, stopt zy ons systemas en geene waarheden, - ten minste, hoogstbaarblykelykheden - in de hand. Zy toont dan meer gehoord, dan zelf gedacht te hebben. 't Is haare zaak in 't geheel niet, tot op de eerste beginzels der waarheden door te dringen; zy beslist, en zy moest bewyzen: ja meermaal haalt men, werktuigelyk, de schouders op, als zy bewyst. Kort: Madame de genlis is eene vrouw, die in de groote waereld geleefd, en te veel uiteen lopende verrukkelyke talenten beöefend heeft, om veel tyd tot denken gehad te hebben, over onderwerpen, die een geöefenden geest vereischen), gewoon met mathematische striktheid, over alles wat de aandacht gewigtig toeschynt, te denken.

Voor dit Werkje hebben wy een Opdracht, Voorrede, Bericht der Vertaalster, en Toeëigeningsbrief; in de daad Voor-

[p. 420]

werks genoeg; terwyl dan het eerste Hoofddeel nog den tytel draagt: Plan van het Werk en bedoeling der Schryfster. Dan, het moge wat uit de mode zyn, het is toch gene grote misdaad, en loopt ook in weinige bladzyden af. En deze gelegenheid nemen dan nu onze geëerde Landgenoten, e. bekker, Wed. wolff, (de Vertaalster van dit Boek) en hare Vriendin a. deken, waar, om nogmaals aan het publiek op het sterkst te betuigen, dat zeker schandelyk prulschrift, (het zyn hare eigene woorden) aanhangzel op willem leevend, door haar niet geschreven is. Wy hielden ons verplicht om ook dit met een enkel woord onze Lezers te berichten.