Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

[p. 281]

Gesner, of het Zwitzersch Huisgezin, Tooneelspel. Door Ambrosius Justus Zubli. Te Amsterdam, by A. Mars, 1801. In 8vo. 98 bl.

Liesbeth, de Dochter van een gegoed Landman by Zurich, komt in dit Tooneelspel voor, als een minnehandel gehad hebbende met zekeren Officier derson, van welken haare zwangerheid het gevolg was. Zy ontweek, om die reden, den toorn haars Vaders, in het huis van haaren blinden Oom, alwaar zy de vrucht haarer liefde ter waereld bragt. Door tusschenkomst van gesner wordt zy weder met haaren Vader verzoend, met haaren Minnaar vereenigd, en haar kind door deeze vereeniging gewettigd.

Uit dit kort beloop der Geschiedenisse ziet men reeds, dat gesner eigenlyk de lydende, of Hoofdpersoon in dit Stuk niet is, maar wel liesbeth, welke hy, door zyne tusschenkomst, in de armen haars Vaders terug brenge. Wy vinden ook, om die reden, den naam van liesbeth, welken de Fransche Dichter aan het Zangspel gegeeven heeft, waarvan dit Tooneelspel eene naarvolging is, veel eigenaartiger, ofschoon de naam van gesner veel meer bekend is; welke laatste omstandigheid misschien aanleiding gegeeven heeft tot deeze naamsherschepping.

De Dichter zubli, bekend door eenige goede Tooneelstukken en Versen, heeft aan het hoofd van dit Stukjen een omstandig Voorbericht geplaatst, aan zyne Medebestuurers van den Amsteldamschen Schouwburg, jan brouwer joachimsz., hendrik zielkens, pieter van den broeke, en Mr. ryklof cornelio van goens, gericht. In dit bericht geeft hy de reden op, waarom hy geene letterlyke Vertaaling van het Zangspel Liesbeth, maar eene vryë Naarvolging in Versen, gegeeven heeft. ‘De Zedeleer, in dit Stuk, (zegt hy) scheen my veel te belangryk, om die in eene Opera uit te drukken; waarin veelal meer op de voortreffelykheid der muziek, dan op de kragt der zamenspraaken en de uitdrukking der hartstogten gelet wordt.’ Wanneer men intusschen zodanige ooren heeft, die de Muziek in al haar kragt verstaan kunnen, dan oordeelt men hier geheel anders, en dan gelooft men dat 'er geene Zedeleer te belangryk is, om die niet in Zangmaat uit te drukken; nadien men weet. dat juist de Muziek het best geschikt is, om woorden en hartstochten op het welluidendst uit te boezemen. Het verwondert ons, derhalven, dat de Burger zubli de Choorzangen, op bl. 29 en 30 voorkomende, en waarin zelfs de oude lisimon zingende voorkomt, nog geplaatst heeft. Wy kunnen niet denken dat dit geschied is om de fraaije Tooneelsieradien te behouden,

[p. 282]

die op gemelde blz. voorkomen: want ook die Choorzangen hadden, by die Sieradien, in gewoone Versmaat kunnen doorloopen.

De Burger zubli geeft verder reden, waarom hy de dialogue van het Fransche Stuk, niet in prosa, zo als dezelve oorspronglyk was, maar in Versen heeft overgebragt. ‘Sints eenige jaaren (zegt hy) schynt men in het algemeen te denken, vooral in Duitschland, dat gebonden maat, het zy dan met of zonder rym, in Tooneel- of Treurspellen niet alleen onnodig is, maar zelfs meer schade dan nut doet, en de natuurlykheid van de daad wegneemt. Van daar, en misschien ook van de onmagt der Autheurs, om zich in versen uit te drukken, dat thans alle Duitsche Dramas, Treurspellen of Kluchten, in prosa geschreeven worden; hebbende de algemeene graagte, waarmede de Duitsche Tooneelstukken thans door geheel Europa ontvangen worden, byna het hooge Treurspel van alle tooneelen verbannen. Racine en voltaire zwichten thans in Parys voor von kotsebue en schiller; en geheel Londen ziet met genoegen sheridan de voortbrengzelen van von kotsebue voor het Engelsch tooneel veranderen of verbeteren. Indien dit zo voortgaat, zal men wel ras de poëzy geheel op het tooneel doen zwygen. Daar ik het kunstelooze met geene mogelykheid kan begunstigen, heb ik niet willen medewerken, om het getal der prozaische stukken te vermeerderen. Ik zie met huivering vooruit, dat door derzelver toeneeming, binnen weinig jaaren, het wezendlyk doel der stichting van den Schouwburg, namentlyk aankweeking en volmaaking van taal- en dichtkunde, geheel zal verlooren gaan, en met hetzelve het waarachtig Schoone, edele en verhevene der mimiek, of de kunst, om door gebaaren, stand, houding, stem, enz. de gemoedsbeweegingen, natuurlyk, kragtig en verheven uit te drukken.’

Uit deeze woorden schynt men te mogen opmaaken, dat de Burger zubli van gevoelen is, dat de versen eigenlyk het dichterlyke of waar poëtische van een Stuk uitmaaken; en dat men, door in ongebonden maat te vertaalen, het kunstelooze bevordert, en daarmede voortgaande wel ras de poëzy geheel op het Tooneel zal doen zwygen. Maar is het dan reeds uitgemaakt, dat het rym het wezen van de Dichtkunst is? of dat versen eigenlyk een Stuk tot poëzy maaken? Wy gelooven neen - en meenen dat de Burger zubli zeer wel zal weeten, dat gesner, dien hy tot Hoofdpersoon in de Liesbeth verheven heeft, overal voor een zeer goed Dichter doorgaat, doch dat die man nimmer in versen heeft geschreeven. En wat het uitdrukken door gebaarden, of de Mimiek, aanbelangt, deeze laat zich wel aan verhevene gevoelens en treffende hartstochten, maar geenszins aan Versen

[p. 283]

bepaalen; daar men genoegzaam weet, dat goede Tooneelspeelers zeer dikmaals den klank en de maat der versen onderdrukken, om hunne redenen met hunne gebaarden te doen overeenstemmen.

De Burger zubli, meenende eene Verhandeling te zullen moeten schryven, wanneer hy de aanmerking zoude wederleggen, dat de Poëzy in de Dramaturgie niet noodig, ja zelfs schadelyk is, toont door dit gezegde reeds, dat zulk eene wederlegging niet zo gemakkelyk gaat, als een Versjen aan Kunstvrienden te schryven, en andersdenkenden daarin als kunsteloozen, die den glans van Febus heiligdommen bezwalken, voor te stellen. Verder merkt hy by deeze gelegenheid aan, dat het de Natuur niet is, die men op het Tooneel voorstelt, maar de schoone Natuur. Wanneer men intusschen het grondbeginzel van batteux nagaat, 't welk de Dichter door deeze redenen omhelst, dan weeten wy niet, hoedanig men het met eenige Koeijen van potter zal stellen, die zeer dikmaals in een morssige huid vertoond worden; en ook niet met eenige Karakters, die men ten Tooneele voert, en die geenszins, door hunne aszichtelykheid, tot de schoone Natuur gerekend kunnen worden. - Dan het zy eens zo: het edele, het kragtige, het welluidende, dat de Natuur op het schoonst verhoogt en verzinnelykt, is de schoone Natuur, die men op het Tooneel moet daarstellen; moet dan de Muziek niet even zo goed, en met meer recht, op het Tooneel behouden worden, dan de Versen? En evenwel speelt men zeer schoone Stukken, zonder beiden.

Ondanks deeze bedenkingen, moeten wy zeggen, dat de Burger zubli den Schouwburg eenen wezenlyken dienst gedaan heeft, met deezen Gesner naar de Liesbeth te volgen. Eenige versen in dezelve zyn echter zwak; en onder deeze, is het afgebroken gezegde van gesner: zy wederkeert naar 't Dorp, zelfs beneden prosa. By een Herdruk zal dit ligtelyk, door zy keert terug naar 't Dorp, verholpen kunnen worden. - Ook het yveren van den Burger zubli tegen het veelvuldig noemen, en misbruiken van gods naam, op het Tooneel, verdient de erkentenis van braave lieden; al ware het zelfs, dat men zyn gevoelen, omtrend het minder krachtige en minder aanstotelyke van het Fransche woord Dieu, ongerymd vond.

Voor het overige hoopen wy niet, dat de uitgave en het ten tooneele voeren van deezen Gesner eenige oorzaak zal zyn, om, wanneer eene goede Vertaaling van Liesbeth, als Zangspel, met deszelfs treffende Muziek, in het licht verscheen, hetzelve niet op het Amsteldamsch Tooneel te vertoonen; want dan waarlyk zou de Burger zubli, den liefnebbers der Zang- en Speelkunst, meer ondienst dan dienst gedaan hebben; dat toch zyn oogmerk geenszins schynt te wezen.