Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1801

[p. 46]

Corn. Fransen van Eck Oratio, &c. Of, Redenvoering over de voornaamste Oorzaaken van het al te zeer verwaarloozen der Christelyke Zedeleere door zeer veele Christenen, gedaan den 25 April 1799, by de aanvaarding van het Hoogleeraarsampt in de Natuurlyke Godgeleerdheid en Zedekunde in de Doorluchtige Schoole te Deventer. Te Deventer, by J.H. de Lange, 1799.

Door een byzonder misverstand is deeze Redenvoering langer dan behoorde blyven liggen, en zoude waarschynelyk geheel zyn vergeten geworden, indien niet eene vriendlyke aanmaaning den Recensent dezelve herinnerd had. Dit verzuim ontstond geenzins uit kleinachtinge voor den Schryver of deszelfs Werk. De eerste is by ons in persoon geheel onbekend; het andere hebben wy met genoegen gelezen. Wy haasten ons derhalven om 'er eenig verslag van te doen. Doch daar nu reeds meer dan anderhalf jaar zedert het uitspreeken deezer Redenvoering is verlopen, zullen wy ons vergenoegen met het aanstippen der hoofdzaaken, en met eene enkele aanhaaling tot een staaltjen, zonder in verdere byzonderheden te treeden.

Na eenige aanmerkingen over de Voortreffelykheid der Christelyke Zedeleere, en klachten over derzelver verwaarloozinge, waarvan (bl. 8) de Hervormden vooral niet worden vrygesproken, vindt de Schryver (bl. 11) de eerste Oorzaak dier verwaarloozinge in de Eenvoudigheid zelve deezer Zedeleere, en der menschen zucht tot het moeilyke, duistere en afgetrokkene, dikwyls met verachtinge van het duidelyke en eenvoudige. Zo dwaas zyn dikwyls de menschen. De Schryver van dit bericht herinnert zich iemand gesproken te hebben, die in goeden ernst verklaarde in het leezen der Schriftuure zich meest te bepaalen tot de Propheeten en het Boek der Openbaaringe; de Euangelien en de Spreuken Salomons waren hem te klaar, en gaven hem zoveel troost niet. Misschien denken meer zo, schoon zy 'er niet openlyk voor uitkomen. - De Schryver merkt ondertusschen met reden aan (bl. 13), dat de eenvoudigheid, indien ergens, hier zeker het kenmerk der waar-

[p. 47]

heid is. - Eene tweede Oorzaak is het in twyffel trekken, of te laag schatten, van de Nuttigheid der Christelyke Zedeleere. (bl. 15) De Schryver erkent, dat zy niet alle gebreken met wortel en tak uit der menschen gemoederen uitrooie, en de zaaden der deugd in de plaats stelle. Maar zy is daarom even weinig te verachten als de Geneeskunde, omdat zy de gezondheid niet herstelt of bewaart by de zulken, die haare voorschriften verwaarloozen; of als het inprenten der Geloofsleere, schoon deeze alleen het waare geloof niet aanbrenge. (bl. 17 env.) Met reden verzet zich ook de Schryver tegen de beschuldiging, dat de Zedeleer wel goede Burgers, maar niet goede Christenen zoude vormen, en eerder tot het Heidendom leiden; welk voorgeeven hy, bl. 22, als eene derde Oorzaak voorstelt.

Op bl. 29 begint de Schryver te spreeken van de vierde en laatste Oorzaak. Doch hier zullen wy, om ook een staaltjen van zyne schryfwyze te geeven, eenen brok uit zyne Redenvoering in het Nederduitsch overbrengen. ‘Schoon de reeds gemelde oorzaaken der beoefeninge van de Christelyke Zedeleere niet weinig in den wech stonden, derzelver kracht en invloed zoude minder geweest zyn, indien ééne 'er niet geweest ware, de voornaamste van alle, welke aan de overige, of den oorsprong, of den wasdom, heeft gegeven. Wy hebben ze tot het laatste gespaard, en zoeken ze in de Leeraaren zelven van den Christelyken Godsdienst.

Indien ik deezer schuld, het zy in het verwaarloozen, het zy in het verkeerd onderwyzen der Zedeleere, met voorbeelden, uit alle eeuwen ontleend, wilde bewyzen, zoude ik de kortheid geheel uit het oog verliezen: en myne Redenvoering zoude niet gemaklyk haar einde vinden, indien ik naar de uitgebreidheid en het gewicht des onderwerps wilde toonen, hoeveel nadeels der Zedekunde toegebragt zy, zo door de gestrengheid van sommige Kerkvaderen, die met de Stoïsche onbuigzaamheid wedyverde, als door de slordige barbaarschheid, waarmede de Schoolgeleerden alles bezoedelden, of door de dweepzieke gevoelens der Mystieken, welken het ledige en Monniken-leeven aanpreezen. Het zy genoeg gezegd te hebben, dat de Zedeleer, welke, by de verbastering des Christendoms, op den throon geraakte, mager en

[p. 48]

zonder krachten of sappen was; de innerlyke volmaaktheid van den geest verwaarloozende, en zich alleen bekommerende met uitwendige verrichtingen; geduurig toeleggende op het vermeerderen der plechtigheden; veelmeer zich richtende naar de in Kerkvergaderingen vastgestelde regelen, dan naa het gezach der H. Schriften; gewikkeld in de spitsvindigheden der Schoole; bezoedeld met allerlei bygeloovigheden; bedorven door de beuzelachtigste verdichtselen van ontstelde hersenen, enz.’ De Schryver toont vervolgens, welke verbeteringen in dit stuk gemaakt wierden ten tyde der Hervorminge, en welke beletsels eene geheele wechneeming des kwaads verhinderden, terwyl hy in het voordraagen hiervan de loflykste onpartydigheid bewaart, de misslagen der grootste mannen erkent, en ook de geenen, die van zyn Kerkgenootschap verschillen, den verdienden lof niet weigert.

Het slot deezer Redenvoeringe behelst de by dergelyke gelegenheden gebruikelyke Aanspraaken, welke, gelyk al het overige, den beschaafden Geleerde, en den yverigen voorstander eener waarlyk Christelyke Zedeleere, aankondigen.