Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Berigt wegens drie brandende bergen in de maan. Door William Herschel, LL. D.F.R.S.

(Overgenomen uit de Philosophical Transactions.)

Noodig zal het zyn, iets te laaten voorafgaan, by manier van Inleidinge tot het berigt, 't welk ik gaa mededeelen raakende eenige verschynzels in de Maan, op den 19 en 20 van April 1787 door my waargenomen. De verschynzels der natuure, inzonderheid de zulke, welke onder de opmerking des Starrekundigen vallen, moeten niet slegts worden opgemerkt met de gewoone agtgeeving op de gebeurtenissen, zo als zy voorkomen, maar ook met het oog des verstands en der ervarenisse. Hier, egter, mogen wy van klaarblykelyke vertooningen niet afwyken, hoewel derzelver oorsprong en beteekenissen door de duidelykst kenmerkende trekken niet worden aangekondigd. Wanneer wy, derhalven, op de oppervlakte der Maane een groot getal hoogten gewaar worden, van eene halve tot eene en anderhalve myl hoog, hebben wy het onlochenbaarst regt

[p. 610]

om dezelve Bergen te noemen. Doch wanneer wy agt geeven op derzelver byzondere gedaante, ten aanzien van welke veele derzelven met de Kraters onzer brandende bergen overeenstemmen, en daar uit besluiten, dat zy hunnen oorsprong aan de zelfde oorzaak zyn verschuldigd, welke veele der gemelde bergen gefatsoeneerd heeft, dan mogen wy gezegd worden, by het licht der overeenkomst, of met het oog des verstands te zien. In dit laatste geval nu, hoewel het voegzaam moge weezen, over verschynzels spreekende, zich van uitdrukkingen te bedienen, die door redekaveling uit de daadzaaken zelve alleen kunnen verdeedigd worden, zal het gewisselyk de veiligste weg zyn, eene volledige beschryving van dezelve niet over te slaan, opdat het aan anderen moge blyken, in hoe verre wy geregtigd geweest zyn, het verstandlyk oog te baat te neemen. Dit vooraf hebbende aangemerkt, mag ik tot eene opgave van myne Waarneemingen veilig overgaan.

April 19, 1787; 10 U. 36 M. Starretyd.

Ik ontdekte drie brandende bergen, op onderscheidene plaatzen van het donker gedeelte der Nieuwe Maane. Twee derzelven zyn of ten naasten by uitgebrand, of zyn in eenen staat van welhaast te zullen uitbarsten; 't welk zich, veelligt, by den volgenden Maaneschyn zal ontwikkelen. De derde vertoont eene daadlyke uitbarsting van vuur, of lichtende stoffe. Ik mat den afstand des Kraters van den Noordlyken rand der Maane, en bevond dien te zyn 3 gr. 57 min. 3 sec. Veel helderer is deszelfs licht, dan de Nucleus der Komeet, welke de Heer merchain, op den tienden deezer Maand, te Parys ontdekte.

April 20, 1787; 10 U. 2 M. Starretyd.

Heviger brandt de berg dan in den voorgaanden nacht. Ik geloof dat de middellyn niet kleiner zyn kan dan 3″. Dewyl Jupiter zich in de nabyheid bevondt, draaide ik den Teleskoop na deszelfs derden Wagter, en rekende dat de middellyn van het brandende gedeelte des Volkaans gelyk was aan ten minsten tweemaal die des Wagters. Hieruit mogen wy afleiden, dat de lichtende of brandende stoffe meer dan drie mylen over 't kruis moet beslaan. Dezelve is van eene onregelmaatige ron-

[p. 611]

de gedaante, en loopt aan de randen zeer scherp toe. Veel nader aan het middenpunt der Maane liggen de andere brandende bergen, en gelyken naar tamelyk flaauwe wolkjes, die na het midden allengskens helderer worden; doch geene duidelyk afgebeelde lichte vlek kan in dezelve onderscheiden worden. Duidelyk kunnen deeze drie plekken van de overige merkteekens op de Maan onderscheiden worden: want de terugkaatzing der Zonnestraalen van de aarde is, in derzelver tegenwoordigen stand, helder genoeg, om, met een Kyker van tien voeten, de Maansvlekken, zelf de duisterste derzelven, zigtbaar te doen worden. Soortgelyke verschynzels had ik in den voorgaanden Maaneschyn niet vernomen, hoewel ik toenmaals, met het zelfde werktuig, omtrent de zelfde plaatzen myne Waarneemingen deed.

De schynbaare gedaante van 't geen ik het weezenlyk vuur of de uitbarsting eens brandenden bergs genoemd heb, geleek naar een klein stukje brandenden houtskool, wanneer dezelve met een dunne laag witte asch bedekt is, welke dikmaals daar aan kleeft, wanneer hy eenigen tyd gegloeid heeft; en de trap van helderheid is na genoeg gelyk aan dien, welken zulk een kool, by een flaauw daglicht gezien zynde, zou vertoonen.

Alle de naastgelegene deelen des brandenden bergs scheenen door de uitbarsting flaauw verlicht te zyn, en vertoonden zich allengskens donkerer, naar gelange van hunnen afstand van den Krater.

Veel overeenkomst hadt deeze uitbarsting met die ik op den vierden Mey des Jaars 1783 heb waargenomen; een berigt daar van, nevens verscheiden merkwaardige byzonderheden, de brandende bergen in de Maan betreffende, zal ik, by voegzaame gelegenheid, aan de Koninklyke Maatschappy mededeelen. Zeer aanmerkelyk, egter, verschilde dezelve in grootte en in helderheid: want de brandende berg van den Jaare 1783, hoewel veel helderer dan die tegenwoordig brandt, was op verre na niet zo uitgebreid in de afmeetingen van deszelfs uitbarstinge; de eerste, door den Teleskoop gezien, geleek naar eene Star van de vierde grootte, zo als zich dezelve aan het bloote oog vertoont; deeze, daarentegen, vertoont eene zigtbaare schyf van lichtende stoffe, wyd verschillende van de schitterende helderheid van het Starrelicht.