Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

[p. 549]

Mengelwerk, tot fraaije letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelyk.

Eenige byzonderheden, betreffende het gezag, 't welk Jesus betoonde, en de waardigheid, waarmede Hy sprak en handelde. Met eene vergelyking tusschen dien besten der menschen en Mahometh.

(Ontleend uit Discourses relating to the evidences of the Revealed Religion, delivered in Philadelphia by joseph priestley, LL. D.F.R.S.)

Nooit heeft eenig Mensch alzo gesprooken als deeze Mensche.

joannes VII:46.

Eene der zeldzaamste omstandigheden in de Geschiedenis van jesus is de groote Agtbaarheid, welke Hy vertoonde, en de Waardige Wyze, op welke Hy eenpaarig sprak en handelde, uitsteekende boven die van eenig Propheet, welke Hem was voorgegaan, gepaard met eene volkomene voeglykheid in zyn geheele gedrag. En, wanneer men op zyne Leevensomstandigheden agt geeft, zal dit alleen een bewys opleveren, dat Hy geen Bedrieger was, maar handelde onder eene volkomene overtuiging, dat Hy van god gezonden was.

Op deeze veronderstelling was zyn geheele gedrag natuurlyk, doch op eenige andere het onverklaarbaarste. Zyne eenpaarige wyze van spreeken en handelen moet ontstaan weezen uit eene volkomene bewustheid, dat Hy meerder was dan andere Menschen. Dit gaf natuurlyk een Zelfvertrouwen, en eene genoegzaame maate van kloekmoedigheid, zo dat Hy niet beschroomd werd door de tegenwoordigheid der zodanigen, met welken Hy omging, en nooit die verlegenheid gevoelde, welke de menschen meest altoos aangrypt in het

[p. 550]

byzyn van hunne meerderen, of by een grooten volks toeloop.

Verder, die byzondere waardigheid, met welke jesus zich altoos gedroeg, was van zulk eenen aart, dat dezelve niet alleen herkomstig moest weezen uit regtmaatige, maar ook uit groote beginzelen; beginzelen van dien aart als boven het gewoon bereik zyn; vorderende een grooter vatbaarheid der ziele, en een uitgebreider inzigt, dan Menschen, zelfs in verheeven leevensstanden, bereiken; een grooter zelfsbewind over de lusten en driften, een meerder ontslaagenheid van trotschheid en eerzugt, het taaiste geduld onder aangedaan ongelyk en smaad, de edelaartigste Goedwilligheid, zich zelfs tot de vyanden uitstrekkende, en een ongeveinsde Godsvrugt, of eene onbeperkte onderwerping aan 't geen Hy wist gods wil te zyn.

Enkele onbeschaamdheid kan, ongetwyfeld, zich Gezag aanmaatigen, en het voorkomen van Waardigheid aanneemen; maar, met niets meer dan bedrog om zulks te ondersteunen, zal het niet missen, den man, die zich dit toeëigent, te vertoonen als ongerymd of uit laage beginzelen handelende. - Zodanig eene eenpaarige Waardigheid, gepaard met eene doorstaande voeglykheid van gedrag, als wy in de Leevensgeschiedenis van jesus aantreffen, moet uit eene andere oorzaak ontstaan weezen. Hy moet de volkomenste overtuiging met zich omgedraagen hebben, dat god met Hem was, dat god door Hem sprak en werkte. Zulk een Persoon als Hy, ten uiterlyken voorkomen, mogt niet verlegen geweest zyn, als Hy zich tot zyns gelyken vervoegde in denzelfden ongeagten hoek des Joodschen Lands, dewyl Hy deezen met zich op eenen voet stelde; maar buiten de bewustheid van iets meer, dan de Natuur en de Opvoeding Hem konden schenken, zou de moed Hem ontzonken hebben, als Hy ter groote wereld intradt, en in een wydstrekkender kring ging werken, dan Hy immer gedaan hadt. Jesus, nogthans, handelde, in deeze omstandigheden, met eenpaarige Voeglykheid en Waardigheid, door de Zelfbewustheid, dat Hy niet alleen gelyk, maar meerder was dan iemand, wie Hy ook ontmoette.

Noch volkstoejuiching, van welke Hy, by zommige gelegenheden, een goed deel hadt, noch volksbeledi

[p. 551]

ging, waaraan Hy zich te meermaalen vondt blootgesteld, deedt Hem immer vervallen om eene taal te voeren, of eene handelwyze te houden, zyns onwaardig. Desgelyks ontdekken wy in Hem niets, dat naar trotschheid of hoogmoed smaakt; alles, in tegendeel, is zagtaartigheid en toegeeflykheid. Zyne gevoelige deelneeming in hetgeen anderen betrof vertoonde zich in eene menigte van gevallen; dit maakte zyn gedrag niet alleen deftig, maar verpligtend.

In zyne wyze van leeraaren, by het doen zyner Wonderdaaden, betoonde jesus, dat Hy grootsch en oorspronglyk te werk ging, en met een volkomen gezagbetoon handelde: hierin stak Hy uit boven alle voorgaande Propheeten; en dit kon alleen hervoortkomen uit de zelfbewustheid, welke Hy van zyne hooge Zending omdroeg.

Het geheele beloop der Leevensgeschiedenisse van jesus kan ons een rechtmaatig denkbeeld van diens Character doen vormen. En laaten zy, die de meeste kennis aan de Menschlyke Natuur hebben, verklaaren, of het niet alle kenmerken van waare Grootheid draage, overtreffende alle groote Mannen, die Hem voorgegaan of gevolgd zyn. - By lieden van genoegzaame kundigheid en opregten harte zal deeze bedenking een voldingend bewys van de waarheid des Christendoms opleveren. - In de daad, de Euangelieboekers waren de Schryvers niet, in staat om een Character als het Character van jesus te verzinnen, of een reeks van bedryven en redenvoeringen, waarin dit Character met zo kennelyke trekken doorstraalde, uit te vinden. Het is eenig, volstrekt eenig; zy konden 'er zich geen begrip van vormen.

En, indien dit waarlyk het Character van jesus was, blyft de vraag voor een wysgeerig onderzoeker; Hoe kon zich zulk een verheeven en eenig Character vormen? Want zulk een in 't oog loopend uitwerkzel moet een daaraan geëvenredigde oorzaak hebben. Het antwoord is voorhanden: - Het kon alleen ontstaan uit de volkomenste overtuiging, welke jesus met zich omdroeg, van zyne Godlyke Zending, en gevolglyk van de groote belooning, welke Hem in het toekomende te wagten stondt; eene belooning, welke in eene allerovervloedigste maate zou vergoeden en opweegen al het lyden, 't welk Hy hier te lyden hadt om den wil van god te doen.

[p. 552]

Zodanig eene eenpaarige voeglykheid van gedrag, vry van alles wat onbestaanbaarheid of buitenspoorigheid mag heeten, sluit tevens het denkbeeld uit van Geestdryvery, of de werkingen eener verhitte verbeeldingskragt. Indien ooit eenig Mensch altoos zyns verstands meester en nimmer verbysterd was, het was jesus. En niemand van gezond verstand kan de Leevensgeschiedenis van jesus leezen, of dezelve met eenige opmerking nagaan, en 'er anders over denken. Het eenige wettige gevolg, derhalven, uit al het bygebragte is, dat jesus eene waarlyk Godlyke Zending hadt. Op deeze veronderstelling is alles in zyne Geschiedenis, hoe zeldzaam dezelve ook moge weezen, volkomen natuurlyk.

Laaten wy ten deezen aanziene jesus met mahometh vergelyken. Mahometh hadt de eerzugt om de Stichter te worden van eenen nieuwen Godsdienst; hy kende het Christendom, en was van de Godlykheid dier Leere overtuigd; dan in deeze zyne pooging bleef hy zo verre van 'er eenige verbetering aan toe te voegen, dat alles, wat eenige waarde heeft in zyne Godsdienstleere, uit de Christlyke ontleend is; en dat, wanneer hy van die beginzelen afwykt, alles het kenmerk draagt van onbezuisdheid en ongerymdheid. Hieruit mogen wy afleiden, dat van de meerdere voortreflykheid der Godsdienstleere van jesus geene voldoende reden kan gegeeven worden, dan door de veronderstelling, dat Hy voordeelen bezat van eenen bovennatuurlyken aart.

De wyzen, op welke die beide Godsdienst-leeren verkondigd en voortgeplant werden, toont ten overvloede aan, dat die beide Stichters uit verschillende en zelfs tegen elkander overgestelde beginzelen te werk gingen. Het gedrag van jesus wyst met de kennelykste trekken uit, dat Hy eene volkomene overtuiging met zich omdroeg van eene Godlyke Zending, en dat mahometh verzekerd was geene Hemelsche Zending altoos te hebben. Hunne handelwyze om Bekeerelingen te maaken week geheel van elkander af.

Indien wy beider Characters met elkander vergelyken, kan de uitsteekende meerderheid van jesus zich voor niemand verbergen. Mahometh, schoon niet geheel zonder Godsdienst, bezat niets van die redelyke en nederige Godsvrugt, welke met zo kennelyke

[p. 553]

als schoone trekken in jesus doorstraalde; mahometh betoonde geene merktekens altoos van die vuurige en belanglooze liefde tot het Menschdom in 't algemeen, of tot zyne Leerlingen in 't byzonder, welke jesus aanzette om voor hetzelve te lyden en te sterven.

Mahometh's drift tot wellustige genietingen en zyne wraakzugt, van welke beide geen vermoeden zelfs op jesus viel, maaken hem een zeer ongeschikt voorbeeld van navolging; terwyl jesus in zyn gedrag een volmaakt voorbeeld van alle menschlyke deugden gaf.

Vanwaar toch kon dit groot verschil in het Character en het gedrag deezer beiden ontstaan, beiden Stichters van nieuwe Stelzels van Godsdienstleere? De eenige veronderstelling, welke voldoende rede van dit verschynzel geeft, is, dat de volle bewustheid, welke jesus met zich omdroeg van zyne byzondere en naauwe betrekking tot god, Hem dien geest van hebbelyke Godsdienstigheid instortte, welke de egte Moeder is van alle andere deugden; en het zekere vooruitzigt van de groote vergelding, welke Hem in het toekomende te wagten stondt, schonk Hem die verhevenheid boven alle laagere najaagingen en voldoeningen. - Mahometh, in tegendeel, by zichzelven overtuigd dat hy een Bedrieger was, kon geen ander voorwerp hebben, dan wereldlyke grootheid en voldoening van zinlyken lust. En welke ook mahometh's Godsdienstigheid in den beginne moge geweest zyn, hy behield 'er naderhand niet meer van over, dan 't geen bevorderlyk kon weezen voor zyn plan; en eindelyk, gelyk dit ook waarschynlyk het geval was met olivier cromwell, werd zyne Godsdienstigheid geheel verzwolgen door zyne Heerschzugt.