Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Aanmerkingen, over het gebruik der boeken, ten dienste der letteroefenende jongelingschap.

(Ontleend uit Dr. campbell's Lectures on Ecclesiastical History.)

‘Schoon de volgende Aanmerkingen meer byzonder ingerigt zyn tot de zodanigen, die zich op de Godgeleerdheid toeleggen, en deezen onder onze Leezers daar van dus byzonder gebruik kunnen maaken, hebben zy eene wyder strekking, en kunnen door allen, die zich op eenig vak van Letteroefeningen toeleggen, met nuttigheid geleezen en met vrugt gebruikt worden.’

Het is myn oogmerk, noch ten aanziene van dit vak der Godgeleerdheid, de Kerklyke Geschiedenis, noch ten opzigte van eenig ander, u het leezen eener groote menigte van Boeken aan te pryzen. Niets valt gemaklyker voor eenen, die Lessen geeft in deeze Weetenschap, dan den Studenten eene breede lyst op te geeven van Schryvers, die, met meer of minder roems, verscheide deelen daar van bearbeid hebben. Een half uur zou genoegzaam weezen om u de Tytels op te geeven van meer Boeken, dan in uw geheelen leeftyd zouden kunnen worden doorgeleezen. Verscheide rede

[p. 311]

nen doen zich op, welke my beweegen eer spaarzaam in dit artykel te zyn.

In de eerste plaats, is 'er in het opgeeven van een lange lyst van Boeken en Schryvers, in Boek by Boek te voegen, Foliant op Foliant te stapelen, iets afschrikkends, en den jongen Leerling ontmoedigends. Het werk doet zich in eene onuitoogelyke uitgestrektheid op; de zwaarigheden schynen onoverkomelyk. Het werk, dat hy te doen heeft, de zwaarigheden, welke hy moet te boven komen, doen zich, in volle grootte, aan zyn oog op. Dit gebeurt op een tyd, eer hy zo veel gevoels heeft van de aantrekkelykheden der weetenschap, dat hy 'er hartlyk toe gezind is, en bezield met het voorneemen om het werk door te zetten, ondanks alle moeilykheden, welke hem voorkomen, en in weerwil van alle hinderpaalen, welke hem ontmoeten.

Het geleide der natuur te volgen, is, in dit opzigt, ver beter. De natuur bedekt de eerste zwaarigheid met een scherm, waar door de tweede aan het oog onttrokken wordt; de tweede vindt zich op dezelfde wyze bemanteld, eer wy een derde ontmoeten; en dit gaat, op dezelfde wyze, voort. By het overtrekken van een bergreeks, als de Alpen of de Pyreneen, denkt de reiziger, by het naderen van elken bergtop, dat deeze de hoogste is; en niet voor dat hy denzelven beklommen heft, wordt hy gewaar, dat hy nog hooger te klimmen hebbe. Dit zal hem herhaalde keeren wedervaaren. Nu ligt 'er dat voordeel in deeze trapswyze opening van het werk, 't geen ons te doen staat, dat de tyd, welken hy alreede besteed, dat de zwaarigheden, welke hy reeds overwonnen heeft, de dringendste redenen opleeveren, om dien tyd en arbeid niet vrugtloos te koste gelegd te hebben, door als dan verderen arbeid te staaken. Hoe verder hy vordert, hoe meer gewigts deeze redenen krygen. En in deezer voege zal iemand, door het behulp van aangroeienden yver en volstandigheid, met eere en voordeel, zegevierend afkomen van eene onderneeming, welke hy, waren alle de zwaarigheden in den aanvange hem voor oogen gekomen, nooit zou hebben aangevangen.

Een tweede rede voor deeze myne handelwyze bestaat in de groote verscheidenheid van Studien, waar in een Godgeleerde noodzaaklyk eenige bedreevenheid

[p. 312]

moet bezitten. Geen deezer kan, zonder dat hy schade aan zyne agting lyde, zonder nuttigheid te derven, door hem verwaarloosd worden. Hoe grooter nu de verscheidenheid der Onderwerpen is in deeze Letteroefening, des te meer moet het onderzoek in elk derzelven vereenvoudigd worden, ten einde de Kweekeling niet in verwarring kome, of zich zelven verlieze in eene lastige overmaate van bezigheid, noch zich dermaate bepaale aan één vak der hem noodige weetenschappen, dat zulks al den tyd wegneeme, welken hy noodzaaklyk aan andere vakken moet wyden. Hy moet gebragt worden in elk gedeelte van dit wyduitgestrekte land; de hoofdwegen moeten hem worden aangeweezen; eene volkomene kennis van elk derzelven is het werk van tyd, en de vrugt van zyn eigen vlytbetoon en onvermoeiden arbeid. - Of, om onverbloemd te spreeken, hy moet van elk byzonder Artykel zyner uitgebreide Letteroefeningen, in dien leeftyd, eenige algemeene denkbeelden opdoen: eene uitgebreide kennis daar van te verkrygen, is veeleer het werk van 's Menschen leeven, dan van de weinige jaaren, in de oefenplaatzen der Geleerdheid gesleeten. In deeze, gelyk ook in andere Kunsten en Weetenschappen, wordt op de Hoogeschoolen alleen de grondslag gelegd, en de wyze van bouwen aangeweezen. De Student mag vervolgens het gebouw zo hoog optrekken als zyne neiging en bekwaamheden toelaaten. Nu is het myn oogmerk, hier een breeden grondslag te leggen, waar op, met den tyd, een grootsch gebouw kan gevestigd worden, schoon ik slegts weinig zal vorderen, in het optrekken der muuren, 't geen op een klein bestek niet wel zou slaagen, dewyl, in dit geval, het gebouw, hoe hoog ook opgetrokken, uit hoofde van de engheid des besteks, gering en ongemaklyk zyn zou.

Ik voer nog eene derde rede aan, waarom ik myne Leerlingen niet verveel met hun eene groote verscheidenheid van Boeken aan te pryzen. Jonge lieden vervallen maar al te gereed tot het denkbeeld, dat leezen en leeren 't zelfde is, en dat een man, naar gelange hy meer geleezen heeft, ook des te geleerder is. Men kan geen grooter misvatting begaan. Voedzel is noodzaaklyk tot lichaamsonderhoud, en, zonder een gepast aandeel van 't zelve, kunnen wy noch gezondheid ge-

[p. 313]

nieten, noch sterkte behouden. Dan wy zouden den man niet voor welberaaden aanzien, die hier uit afleidde, dat een mensch, naar maate hy meerder at, ook des te gezonder en sterker moest weezen. De ondervinding leert ons, in tegendeel, dat, wanneer men zekere maate te buiten gaat, die lichaamsvolkomenheden, gezondheid en sterkte, verzwakt worden door die eigenste middelen, die, met maatigheid gebruikt, dezelve zouden in stand gehouden en vermeerderd hebben. - Dit zelfde gaat volkomen door, ten aanziene van het leezen, 't geen voedzel aan de ziel verschaft. Het geheugen kan overlaaden worden in dit geval, gelyk de maag in het andere. Wanneer wy in beide te veel en meer neemen dan wy kunnen verteeren, kan het nooit ten nutte gedyen. Men heeft voorbeelden gezien van zulke helluones librorum, zulke Boekverslinders, die veel gelykheids hadden met de Koeijen in Koning pharao's gezigte, die, naa de vette en welgedaane Koeijen opgeëeten te hebben, even mager en ongedaan 'er uitzagen als voorheen.

't Is, in de daad, noodzaaklyk, dat wy leezen; maar het is desgelyks noodzaaklyk, doch veel bezwaarlyker, dat wy ons gewennen te denken. Vastbepaalde tyden moeten wy houden voor beide deoze verrigtingen; dan tot het laatste moeten wy in 't byzonder onze beste poogingen veelvuldige maalen inrichten. Ten deezen einde weet ik geen beter hulpmiddel, dan dat wy ons in de noodzaaklykheid brengen, om, somtyds in gesprekken, somtyds in geschrifte, onze gevoelens uit te drukken over de onderwerpen, waar van wy geleezen hebben. - Het gebruik, 't geen de Student maakt van het voedzel der ziele, heeft veel overeenkomsts met het geen herkaauwende dieren van het genuttigd voedzel maaken. Zy werpen het weder op, en hebben 'er ten tweeden maale genot van, met meer voordeels dan de eerste reize. Gelykt deezen in die byzonderheid; herkaauwt menigmaalen, wat gy leerzaams hebt aangetroffen.

Eene vierde en laatste rede, welke ik hier heb by te brengen, komt hier op neder. Wanneer een groot aantal Boeken, ten aanziene van elk hoofdonderwerp, wordt voorgesteld en aangepreezen, vindt de Student het moeilyk, zal ik niet zeggen, maar onmogelyk, die alle te verkrygen, of zelfs een goed aantal van dezelve

[p. 314]

magtig te worden. Vrugtlooze poogingen, menigmaal herhaald, blusschen de grootste drift met den tyd uit; en een gedeelte van onze taak onuitvoerbaar vindende, hellen wy zeer natuurlyk over, om ten aanziene van het geheel onbezorgd te worden. Eenige weinige onderrigtingen, stipt gevolgd, brengen meer toe tot onze vordering, dan een veel grooter aantal, weinig ter harte genomen.