Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

[p. 260]

Bedenkingen over het waar genot van vriendschap en liefde.

Onder alle de natuurlyke behoeften van den mensch, is 'er geene noodzaaklyker, dan voedzel, tot onderhoud des leevens, dewyl, zonder het genot daar van, het leeven verlooren gaat. Even zo noodzaaklyke behoeften zyn 'er voor onzen redelyken geest, zonder welke dezelve zyne werkzaamheid verliest, en verkwynt; ten minsten heeft zulks plaats by zielen, met waar menschelyk gevoel begaafd. En welke zyn deeze behoeften? Zy zyn Vriendschap en Liefde: deeze zyn niet zelden gezellinnen. Zyn zy van den egten stempel, ô dan hebben zy bedoelingen, verre verheeven boven de gemeene bedoelingen der waereld, en der laagbezielde weezens, die veelal met het stof beginnen en daar mede eindigen, uit eigenbelang werken, of verkeerde oogmerken hebben, daar integendeel waare Vriendschap en Liefde onstoflyk zyn, en haare uitzigten in de Eeuwigheid hebben.

Ik heb de Vriendschap in de eerste plaats genoemd, omdat zy niet zelden de bron is der zuiverste menschenliefde, en de edelste bedoelingen heeft; en wanneer ik van Liefde spreek, bedoele ik niet zo zeer die hartstocht, tusschen de onderscheidene geslachten plaats hebbende, als zodanig op zichzelve beschouwd, en die dan meest dierlyk is; maar ik bedoele de edele menschenliefde, de waare zugt voor het welzyn onzer Natuurgenooten, die egter ook in de onderscheidene geslachten, buiten eene tedere en gelukkige Echtverbintenis, vallen kan, (en dan behoort zy onder de voortreffelykste,) zonder dat zy de paalen der eere te buiten treede; en ik noeme dezelve byeen, omdat de eene buiten de andere niet bestaan kan.

Elk gevoelig hart mag te regt vraagen: hoe is het mogelyk, dat 'er, in 't algemeen, zo weinig Vriendschap en Liefde gevonden wordt? daar het een zo noodzaaklyke behoefte voor het hart is, dezelve te genieten en te oeffenen; aandoeningen, den mensch zo waardig, verzeld met uitwerkzelen, zo noodzaaklyk in de menschelyke zamenleeving, ja in 't algemeen van zo veel belang ten goede, dat, wierden dezelve algemeener geoeffend, men den voorsmaak des Hemels op deeze aarde zoude genieten. Hoe is het dan mogelyk, dat zo weinige redelyke weezens 'er vatbaar voor zyn, en het groote gros des menschdoms dezelve niet oeffent, en 'er geen belang in stelt? Aan den eenen kant moet dit verwondering verwekken; maar wanneer wy het menschelyk hart eenigzins hebben leeren kennen, dan zal onze verwondering merkelyk

[p. 261]

verminderen, wanneer wy de meeste der bedoelingen leeren kennen en naspeuren. Ondertusschen zyn zy, wien deeze edele gewaarwordingen onbekend zyn, niet regt gelukkig: zy missen dat genoegen, 't welk aan het hart zo veel aangenaams verschaft, en ons doet gevoelen dat wy mensch zyn; maar, aan den anderen kant, zyn die ongelukkigen ook bevryd van menige kwelling, die den waaren menschenvriend treft, en soms verteerend is. Het lyden van het geliefde voorwerp, de mindere of meerdere onopmerkzaamheid, of niet genoegzaame beantwoording aan beweezene liefde, geeft smart; en wie, die regt gevoelt, kent niet menige dergelyke? Maar 'er zyn ook kwellingen, die, door haaren treurigheid wekkenden aard, voor zielen, des gestemd, eenen wellust geeven, die in de vreugde soms niet te vinden is, vooral wanneer dezelve zulke wendingen neemen, die op waar genoegen en op waare voldoening uitloopen. Hoe edel, derhalven, hoe voortreffelyk en hoe menschwaardig zyn die edele gezusters! Ja, Liefde en Vriendschap, voor u behoorde elk hart gastvry te zyn!

Welk een heerlyk gevoel, menschenliefde te oeffenen, en dezelve wederkeerig te genieten! Al de waarde van den mensch doet zich hier gevoelen; alle zyne vermogens geraaken in beweeging, krygen nieuwe veerkragt, en worden werkzaam tot onderling heil. Daar, waar zy werkt, krygt alles eene andere gedaante; alle de onderzonnige dingen worden dan uit een ander oogpunt beschouwd, byzonder de handelingen der menschen, en vooral dan, wanneer de menschenliefde met menschenkennis gepaard gaat. Hoe ledig is het hart van den sterveling, voor waar gevoel gestemd, wanneer hy te vergeefs eenen vriend of eene vriendin zoekt, wanneer hy zyne begeerte tot wederkeerige vriendschap niet voldoen kan! Een floers van droefheid en naargeestigheid bedekt alle zyne genietingen; hy vindt geenen weg, langs welken de stroomen der uitgangen zyner liefde zich wenden kunnen, en deeze stuiting verhindert alle zyne begeerten van gaarne mededeelende menschenmin. Hoe blyde, hoe vol genieting, daarentegen, is hy, die onder zyne medemenschen waardige voorwerpen zyner genegenheid vindt, die vatbaar zyn voor wederkeerige liefde! Op de eerste ontmoeting zyn somtyds hunner beider zielen voor elkander gestemd; ja hoe dikwils gebeurt het, by de ontmoeting van een aantal menschelyke weezens, dat één eenige uit dien geheelen drom zyne aandagt boeit, en een harmonische band ziel aan ziele bindt, die onverbreekbaar toeklemt voor beider geluk! Is de verstandige menschenvriend, aan den eenen kant, voorzigtig, om niet te spoedig iemand zyne vriendschap te schenken, en den persoon wel te kennen, dien hy zyne genegenheid waardig schat, hy is ook, aan den anderen kant, niet te agterhoudend, in het uitdee-

[p. 262]

len zyner liefde, aan iemand, die met gulheid en opregtheid zyne vriendschap verlangt. Hy breidt den kring zyner vrienden en vriendinnen ook niet te wyd uit, omdat het onmogelyk is, veele zyner medemenschen op éénen prys te stellen, en hy weet ook by ondervinding, dat waare genegenheid zich niet te veel laat verdeelen.

Deeze vriendschaplyke liefde veredelt den sterveling zodanig, dat hy, ofschoon op een verren afstand, de Godheid navolgt, die in de zending van den Zoon zyner Liefde, uit enkele menschenmin, zo veel geluks verspreid, en het grootste heil daargesteld heeft: en hoe voortreffelyk is het niet, de volmaakte Bron aller weezens eenigzins te gelyken! Komt, derhalven, alle oprechte menschenvrienden, vereenigen wy ons tot onderling heil, en verflaauwen wy nimmer in algemeen geluk te verspreiden, voor zo verre zulks ieder in zynen kring mogelyk is. En gy, die zugt zonder vriend of vriendin, die buiten den kring der verkeering, door verschillende omstandigheden, u bevindt, en wiens harte vuurig wenscht, zich in waare vriendschap te kunnen verlustigen - Gy, die wel vrienden vindt, maar niet van den regten stempel, noch voor uw hart gestemd, ô denk, dat 'er meer zodanigen zyn, ja veelen hier en daar in een hoek dezelfde zugten slaaken! Maar schep moed: welk een troost voor u, dat 'er meer edele zielen zyn, die gy misschien nog wel eens ontmoeten zult; en hoe dikwils smeult het vuur lange onder de assche, maar zo dra 'er brandstoffe by komt begint het te ontvlammen? 'Er kan ook wel harmonische verkeering des harten ontstaan, zonder lichaamlyke kennis. Hoe dikwils werd dezelve door briefwisseling, zonder eenige voorafgaande ontmoeting, begonnen en onderhouden! En daar de waare vriendschap onstoflyk is, heeft zy niet altoos lichaamlyke kennis noodig. Zelfs door publieke Schriften en Tydwerken kan de vriendschap onderhouden worden, door harmonische antwoorden op enkele wenken, gelyk de myne zyn, te geeven. En welke gevolgen kunnen die niet hebben, al is het niet aan deeze zyde van het graf, althans in de Eeuwigheid, alwaar Vriendschap en Liefde volkomen zullen geoeffend en ongestoord genoten worden, en, door Jesus liefde voor zyne aanhangers, alle beletzelen zullen weggenomen worden, en eenmaal op de volkomenste wyze, op eene gezuiverde en heerlyk vernieuwde aarde, en op waerelden zonder getal, in het onmeetbaar Heelal zal genoten worden, met een genoeglyk en bewonderend, een berustend en zalig aandenken aan de aardsche vriendschap, hoe onvolkomen ook! Daar zal men de minste betrekkingen tot dit edel onderwerp in het heerlykst verband gesteld vinden, tot de volkomenste volkomenheden toe!

Myn hart verblydt zich, wanneer ik stoffe tot vriendschap vinde. Hoe menig verrukkend uur sleet ik in dezelve; en

[p. 263]

hoe zal myn hart zich verder verblyden, wanneer ook deeze myne wenken iets mogen toebrengen tot derzelver aanwakkering, onder een, over 't geheel genomen, voor dit edel gevoel ongevoelig menschdom! Treurigheid, daarentegen, vervult myne ziele, als ik te vergeefs naar vriendschap zoeke; en hoe menigwerf, helaas! gebeurt dit niet de gevoeligste ziel! En hoe zoude het my smarten, indien geheel geen acht op myne poogingen geslaagen wierde! Maar ik laat deeze gedagte vaaren; ik wil moed scheppen, en de uitkomst den God der Liefde aanbeveelen.

S ....... 1800.

P.