Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

[p. 51]

Proeve van uitlegging van het Nieuwe Testament naar de Kantische leerwyze. Joh. IV:24. Door C.W. Penzenkuffer.

Ik weet niet, hoe men tegen den bekenden denktrant der Joodsche Natie, welker Leeraar Christus was, nog altoos de volgende verklaaring kan aanneemen: ‘God is een Geest, - geen lighaamlyk weezen, - die geenen dus, die hem aanbidden, enz.’ en hoe het mag toekomen, dat deze zoo afgetrokkene gevolgtrekking en wyze van besluiten, die zelfs voor veelen onzer meer opgeklaarde tydgenooten onverstaanbaar zyn zou, voor het gevoel van kundige en nadenkende Bybelleezers nog niet aanstootelyk wordt, en doet omzien naar eene betere uitlegging, meer in den geest van Christus, en in den vorm van zyne gewoone wyze van voorstellen. Men moet vooral bedenken, dat Jesus tot eene gemeene Samaritaansche Vrouw sprak; en is 't dan nu gelooflyk, dat deze persoon de algemeen aangenoomen verklaaring zou verstaan hebben? Zy schynt wel, by een beminnenswaardig en inneemend hartsgestel, ook een gezond verstand gehad te hebben; maar van waar zou zy toch de noodige kennis verkreegen hebben tot een duidelyk en volledig inzicht in eene zoo afgetrokkene gevolgtrekking? Wie zoude haar daarin behulpzaam geweest zyn? Christus zal hier dan voor de eerste maal zyne diep wysgeerige denkwyze, evenwel zonder eenig nut, aan den dag gelegd hebben: want deze waarheid, in die gedaante voorgedraagen, welke 't algemeen gevoelen hier vooronderstelt, was zeker, zoowel voor de goede Samaritaansche, als voor de ongeleerde Jooden van den toenmaligen tyd, eene verloorene paarle, die niemand wist te schatten. Men neeme maar eens de proef, om ze nevens de overige grondstellingen en leeringen van Jesus te stellen, en ze daar onder te mengen, en men zal door zeker soort van gevoel gedwongen worden, om uit te roepen: Hoe komt Saul onder de Profeeten? - Want, zooveel ik weet, en zooveel ik met de leerwyze van Christus bekend ben, zoo ging deze, in zyne voordracht, met zooveel naauwkeurigheid en gemoedelykheid te werk, dat hy zig zelfs naar de donkere en dwaalende begrippen zyner tydgenooten schikte, en zyne voorstellingen veelal naar den Jood-

[p. 52]

schen spreektrant, uit het oude Testament overgenomen, inrichtte. En dan zal hy nu, by eene gemeene Samaritaansche Vrouw, voor de eerste maal, en, zooveel wy uit het N.T. weeten kunnen, ook voor de laatste maal, van zynen gemeenen leertrant afgeweeken zyn? Intusschen ziet men toch uit het antwoord der edele Samaritaansche, dat zy de redeneering van Jesus moet verstaan hebben. Om alle welke redenen wy aan dezelve eene uitlegging, geschikt naar de denkwyze en vatbaarheid der Natie, welke Christus leerde, moeten geeven. Ik verklaare dan de woorden dus, als of 'er stond: Θεος εςιν αληϑεια, ϰαι τ♉ς - εν πνευματι της αληϑειας δει προσϰυνειν: dat is: ‘God is een zedelyk weezen, en zyne vereerers moeten hem daarom, door de beoefening der zedelyke wet, eeren.’ - My dunkt, dat deze verklaaring niet gedwongen, en ook noch met het spraakgebruik van het N.T., noch met de denkwyze en vatbaarheden der Samaritaansche, noch met den samenhang strydig is. Want daar de opgegeeven beteekenis van πνευμα (anders geest), in het voorgaande en volgende vers, wordt aangewezen, zoo schynt my de uitdrukking πνευμα Θεος (doorgaands vertaald, God is een geest,) niets meer en niets minder te beteekenen, dan wanneer 'er in 't Hebreeuwsch stond, חלא לא d.i. God is een zedelyk weezen. Dat verder geest en waarheid zoo veel beduidt, als geest der waarheid, weet elk niet ongeoefend leezer. 'Er komen meer zulke Bybelsche spreekwyzen voor, b.v. opstanding en leeven voor opstanding des leevens, geest en kracht voor geest der kracht, of kracht des geestes. Het spraakgebruik van het N.T. beantwoordt volkomen aan het denkbeeld, dat Christus hier zal uitgedrukt hebben. Jesus zegt zelf van zig: Ik ben de waarheid, Joh. XIV:6. Men vergelyke daarmede Joh. XVII:17 en 2 Cor. III:17. En hoe duidelyk, effen, en voor elk bevatlyk wordt hierdoor de zin van deze versen, van het 20ste tot het 24ste! hoe verstaanbaar voor den ongeleerden, en hoe ryk in de vruchtbaarste en natuurlykste gevolgtrekkingen voor den Wysgeer! - En hoe hartsterkend, krachtig en geruststellend zyn zy tevens voor den Christen! Welke schoone uitzichten in de toekomst geeft ons hier Christus! Op zulke plaatsen kan men altyd arglistigen, of bedilzieken, en spotters verwyzen. Het is te betreuren, dat hun niet de diepste hoogachting voor Jesus bezielt, dat zy verstoken zyn van zoodanige gevoelens, die een denkend en zedelyk weezen

[p. 53]

waardig zyn, en alzoo, by het leezen en overdenken van zulke voorstellingen, niet getroffen, en tot een heilige geestdrift, die ziel en lighaam aandoet, opgevoerd worden, die hen naar de gemeenschap met hoogere zedelyke weezens, ja naar de gemeenschap met het weezen aller weezens, doet streeven. Op zulke plaatsen, die, al had Christus niets anders gedaan en geleerd, alleen reeds toereikende zyn, om ons met de innigste achting en liefde omtrent hem te vervullen, kan men de blinde vereerers van het vastgestelde kerkgeloof, dat Jesus, (volgends het 21ste vers,) gantsch niet begunstigde, altyd heenen wyzen; en gewis zyn gebrek aan verstand en kwalyk gesteld hart is ongeneeslyk, wanneer hy 'er van zynen ydelen waan niet door te rug gebragt wordt.