Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Jeugd en trotschheid, of de Turksche wysgeer.
Eene Oostersche Vertelling.

Ismaël couloski bragt zyn leeven gelukkig door in eene naauwkeurige waarneeming der Mussulmansche Wet. Eén Zoon, die den ouderdom van achttien jaaren bereikt hadt, twee Vrouwen, nog zeer bevallig van voorkomen, en zes fraaye Slavinnen, maakten zyn Huisgezin uit. Genoeg voor een Man van zestig jaaren, en daarenboven een Wysgeer.

Ismaël's voornaamste zorg was de opvoeding van zynen Zoon; hier aan besteedde hy het grootst gedeelte van zynen tyd. Daar die Zoon nu ter groote wereld stondt in te treeden, oordeelde hy het voegzaam en nuttig, by hem te herhaalen den hoofdinhoud dier Lessen, welke hy hem voorheen zo dikmaals gegeeven hadt. Onder eenen boom in den Hof zittende, sprak hy hem in deezer voege aan:

‘Myn Zoon, gy weet dat ik een Wysgeer ben, en verlang u desgelyks een Wysgeer te zien. Gy staat gereed om na Constantinopole te gaan, u te vervoegen by mynen Broeder, den Bassa van drie Paardenstaanten. Uw Oom zal u op het tooneel der wereld brengen.

Duld niet dat eenig ding u bovenmaatig bedroeve. 'Er is, in de daad, geen zodanig iets, als natuurlyk kwaad, in de

[p. 41]

wereld. Een wys Man wordt noch door den last der zorgen nedergedrukt, en hy verliest zich even min door overmaat van vreugde.

Vermy zorgvuldig die ongestuimigheden des harten, door zich alles beloovende hoope, of alles duchtende vreeze, verwekt. Uw ziel moet gelyk weezen aan eene effene oppervlakte, niet gegroefd door de vooren van ongestuime drift.

Wees toegerust tegen alles, wat u moge overkomen, en blyf even bedaard in voor- als in tegenspoed. Verwonder u over niets wat gebeurt, of u overkomt.

Gy zult weldoen met u een waar Vriend te verkrygen het bezit van eenen Vriend is een onwaardeerbaare schat.

Bovenal, myn Zoon! gedraag u schiklyk, maatig en bedaard. Voldoe geene dan uwe noodzaaklyke begeerten, en overwin alle onmaatige verlangens.

Myn Zoon gy kent de Vrouwen nog niet. Zy zyn gebooren om u te dienen, of om u te verslaaven; word nimmer een Minnaar, indien gy wenscht meester van uzelven te weezen.

Ik zal niet ophaalen, hoe zeer het uw pligt is, een onwankelbaar Geloof in de Verborgenheden van den Propheet te bewaaren. Gy zyt bedagtzaam, en ik hou my verzekerd gy zult verre weezen van tot de ligtzinnigheid te vervallen, dat alle uwe Voorvaders zich hebben laaten bedriegen. Zulk een gevoelen zou u in elenden dompelen. Men vindt Wysgeeren, die aan alles twyfelen: hoe zeer zyn zy te beklaagen! Onzekerheid is een vergif voor de ziel, en een bewys van zwakheid.

Vermyd den toorn, deeze vernedert den Mensch; schuw valschheid, want deeze maakt den Mensch veragtlyk.

Dit, myn Zoon! is myn raad. - Gaa heen, vergeet uwen Vader niet. Wend uwe poogingen aan, om my te overtuigen, dat ik de zaaden myner leeringen niet in eenen ondankbaaren grond gezaaid heb, en dat gy de tedere zorg, welke ik altoos voor u droeg, verdient.’

Naa het uitboezemen deezer raadgeevingen, omhelsde ismaël zynen Zoon, die onmiddelyk na Constantinopole op weg toog. Heenen gaande, sprak hy by zichzelven: Myns Vaders lessen zyn hoogst regtmaatig. Ik moest wel zeer slegt weezen, indien ik de vermaaningen, zo gereedlyk waar te neemen, niet trouwhartig opvolgde. Ja, myn Vader! Ik roep onzen Propheet tot getuigen. Ik zweer by.....

Het is, viel hem een lang maager man, die zich op dat pas naast hem bevondt, in de rede, het is verkeerd in 't geheel te zweeren. Leer van my, Jongeling, dat alle ras uitgeboezemde Eeden misdaadig zyn. Leer van my, dat uwe dwaaze vooringenomenheid met uzelven welhaast gestraft zal worden.

[p. 42]

Ik zie, antwoordde de jonge couloski, met eene houding, die niet weinig aanmaatigends in zich hadt, uit uw gewaad, dat gy een Dervis zyt; doch, het is waarschynlyk, gy weet niet, dat ik de Zoon eens Wysgeers ben, en dat ik. God zy gedankt! zelve een Wysgeer ben. Als zodanig heb ik genoogzaame zekerheid om geene dwaasheid te pleegen.

Genoegzaame zekerheid om geene dwaasheid te pleegen - Ha! ha! ha! Dit zeggende, betoont gy u een dwaas.

Gy zyt een leugenaar, hervatte couloski.

Dat is nog niet beweezen, voegde hem de Dervis toe, met een veelbeduidende glimplach op zyn gelaad.

Daar is het bewys, zeide couloski, hem een slag geevende. Gaa onverwyld heenen, eer ik uwe onbeschoftheid ernstiger kastyde

De Dervis, wel ziende dat hy de zwakste was in lichaamskragten, droop heenen, en onze Wysgeer vervolgde zynen weg.

Helaas! dagt hy by zichzelven, ik heb my tot Toorn laaten vervoeren, tot Toorn, eene soort van dwaasheid, waar door ik my verbeeldde nooit beheerscht te zullen worden. Maar, myn Vader kon niet vooruitzien, dat ik zulk een Geestdryver zou ontmoeten, die my op eene zo onbeschofte wyze bejegende. Het valt zo gemaklyk niet, zich bedaard en geduldig te houden, als ik my in den beginne verbeeld had.

Onder dusdanige overleggingen kwam hy te Constantinopole. Geheel in verwondering opgetoogen, op het zien dier groote Stad, trok elk groot gebouw zyne aandagt, en hy bleef, voor eene wyl, opgetoogen vol verrukking staan. - Een dienstvaardige Jood, bemerkende dat de zich verwonderende Man een Vreemdeling was, deedt hem uit die verrukking opwaaken, en boodt hem zynen dienst aan.

Couloski schaamde zich over de verwonderende houding, waar in hy zich vertoond hadt, en verzogt den Jood, dat hy hem wilde geleiden ten huize zyns Ooms, den Bassa.

Gansch gaarne, zeide de Israëliet; maar welk een Bassa meent gy? want daar zyn 'er veele in Constantinopole.

Tot mynen Oom, antwoordde couloski, tot mynen Oom couloski, Bassa van drie Paardenstaarten.

De Jood, hier door genoegzaam onderrigt ontvangen hebbende, verzogt den zich verwonderenden en verlegen Jongeling hem te volgen: dan naauwlyks waren zy het huis van den Bassa ingetreeden, of zy hoorden een allerdeerlykst gejammer en gegil; Slaaven, Slavinnen liepen in de grootste verwarring en ontsteltenisse rond, en werden door de Officiers van het Seraglio wegg sleept. - Drie stommen verscheenen daar op; een hunner droeg een Hoofd op een piek.

Hemel! riep de Jood uit, welk een deerlyk ongeval! Zy draagen het hoofd van den Bassa couloski tot den Sultan!

[p. 43]

Vlugt, ongelukkige Jongeling! vlugt, of gy zult onvermydelyk in den ramp uws Ooms worden ingewikkeld!

Dit hoorende begon onze Wysgeer bitter te schreien. - 'Er is geen tyd te verliezen, sprak de Jood, verlaat deeze plaats op 't eigen oogenblik.

Terwyl de Jood dit zeide, vervoegde zich een zwarte Gesneedene by hun, en couloski sterk aanziende, vroeg hy na diens naam, en waarom hy zich zo bedroefd aanstelde? De Jood antwoordde voor hem - Hy is de Zoon van mahometh ratsaln, te Adrianople; een Jongeling van eene zo tedere en weeknartige gesteltenisse, dat hy geen Menschenhoofd op een spiets kan zien ronddraagen, zonder de grootste deelneeming. - Is dit waar, mahometh? voegde de Gesneedene hem toe; tragt deeze Hond van een Israëliet my niet te bedriegen? - Neen! hervatte onze van vreeze beevende Wysgeer, die zo korten tyd geleden de sterkste vermaaningen, om nooit eenige valschheid of leegen te uiten, ontvangen hadt.

Deeze kleine kunstenaary hem uit een zo dreigend gevaar gered hebbende, bragt de dienstvaardige Jood hem ten zynen eigen huize. - Zo ras hy zich in veiligheid bevondt, veran erde zyne vrees in overmaatige vreugde; hy dagt niet dankbaar genoeg te kunnen weezen aan zynen Verlosser. De Slaaven deelden in zyn gunstbetooningen. In verrukking van blydschap bedreef hy veele gekheden. De Jood hadt vee werks om hem daar in te beteugelen. By den anderen zittende, boodt de Jood hem een en ander glas Griekschen wyn aan. Ismaël vondt 'er smaak in; hy kwam tot bedaaren; doch het was eerlang ten koste van zyn bezef. - Dit te verdooven was de toeleg van den Hebreër. Een zeer groote en schoone Diamant, aan den vinger zyns Gasts, hadt zyne aandagt getrokken. Het leedt niet lang, of hy maakte 'er zich meester van, en teffens van al het geld, 't welk hy by hem vondt. In 't einde, verlegen wat met deezen Gast verder te doen, droeg hy hem ten huize uit, en lag hem, zo zagt mogelyk, aan de deur neder.

De arme ismaël sliep hier eenige uuren. Eindelyk, den wyn uitgeslaapen hebbende, ontwaakte hy, hoogst verwonderd en verbaasd over den toestand, waar in hy zich bevondt. Wel ras bemerkte hy, welk een snoode trek hem gespeeld was, en vervloekte den Jood, die hem van alles beroofd hadt.

Het is zo, sprak hy by zichzelven, dat de Propheet de zodanigen straft, die de grondregelen der Wysbegeerte overtreeden. Ik liet myzelven door verwondering verrukken, toen ik Constantinopole binnen trad - ik werd aangegreepen door schrik, op het gevaar, 't welk my dreigde, en redde 'er my uit door een leugen te staaven - ik gaf my vervolgens aan bovenmaatige vreugde over, stelde te groot vertrouwen op een Jood, en maakte my schuldig aan onmaatigheid. - Maar, om de waarheid te zeggen, ik had nooit kunnen denken, dat Constantino-

[p. 44]

pole een zo heerlyke Stad was - ik kon het deerlyk uiteinde van mynen Oom niet voorzien - het was my onmogelyk, de schynbaare vriendlykheid van den Jood, zo veel valschheid bedekkende, te doorgronden, de bedwelmende kragt van den wyn, dien hy my schonk, te weeten; oorzaaken van myn tegenwoordig ongeval. Geen van deeze dingen zal my egter den moed beneemen: want myn Vader heeft my geleerd, dat 'er geen zodanig eene zaak, als weezenlyk kwaad, in de wereld is. Ik heb my laaten verrassen. In het toekomende zal ik voorzigtiger weezen.

Ismaël, deeze overleggingen voleindigd hebbende, wandelde voort, met een droevig peinzend gelaad, niet weetende, waar hy zich zou vervoegen. Hy vervloekte het heilloos uur, waar op hy zynen Vader verlaaten had, - hy verwenschte alle de daaden, waar in hy zo onwysgeerig zich gedraagen hadt. - Onder dien vloed van strydige denkbeelden, welke zynen geest vervulden, zogt hy een Caravansera, waar hy zyn honger zou mogen stillen.

Onder den weg werd hy staande gehouden door een Mussulman van een zeer deftig voorkomen, die hem vroeg, of zyn naam niet ismaël couloski ware? - Indien gy, was zyn antwoord, iets kwaads met my voor hebt, is myn naam geen ismaël; maar zo gy my wilt bevryden van honger te sterven, zal myn naam weezen, zo als het u belieft.

Wel, voegde de Mussulman hem toe, maar, indien ik een Bankier ware, die last hadt van ismaël couloski, om diens Zoon in Constantinopole op te zoeken; indien ik den ganschen dag besteed hadt om hem te vinden; en, indien ik, ontdekkende dat gy geen Inbooreling deezer Stad waart, en vindende dat gy beantwoordde aan de beschryving my van u gegeeven, u aansprak, om in uwe handen tweeduizend Sequinen te tellen - zoudt gy dan ismaël couloski weezen?

Zeer zeker, antwoordde de Wysgeer. - Indien dit dan het geval is, zeide de Bankier, zo volg my, en ik zal u de gezegde Geldsom geeven.

Ismaël vondt zich niet bedroogen: het Geld werd hem betaald. Men wees hem een voeglyk verblyf aan, zo lang hy zich in Constantinopole zou ophouden. Alles aanvaardde hy gansch gaarne.

(Het Vervolg en Slot hier naa.)