Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

[p. 9]

Aanmerkingen, betreffende eenige byzonderheden, op welke in het voelen van den polsslag doorgaans niet behoorlyk acht wordt geslaagen. Door C.G.T. Kortum, Med. Doct. te Stolberg by Aaken.

Hoe veele aanmerkingen ook, in onze practische en ziekteteken-kundige Handboeken, gevonden mogen worden, aangaande de eigenschappen van den Polsslag, schynt het my toe, dat men, over het algemeen, te onachtzaam handelt, aangaande de kundigheden, die, ten opzichte van den toestand eens lyders, kunnen bekomen worden, door de verschillende gevolgen, welke eene meerdere of mindere drukking der vingerseinden op de slagader, aan welke men den pols voelt, doet gebooren worden. In koortzige en andere ziekten gebeurt het voorzeker dikmaals, dat de polsslag buitengewoon groot en vol is, en dat echter het aderlaaten ten hoogsten nadeelig zou zyn. Of de aderlaating al of niet in zodanige omstandigheden wordt aangeweezen, kan wel doorgaans, door de vergelyking van alle de aanweezende toevallen met elkanderen, genoegzaam zeker bepaald worden; doch zonder op andere omstandigheden te letten, is de overweeging van de eigenschappen van den polsslag dikwyls alleen voldoende, om onze keuze in deezen te bepaalen. Een pols, die wel vol is, doch die, met den vinger sterker dan gewoonlyk gedrukt zynde, veel van zyne sterkte en volheid verliest, en die zich door den perssenden vinger als laat wegdrukken, verbiedt, over het algemeen, de aderlaating. Hoe meerder een polsslag, onder het drukken der vingeren, van zyne kragt verliest, zo veel te zekerder is het gewoonlyk, dat 'er een verzwakte toestand van het levensbeginzel plaats heeft, en dat daarom alle verzwakkende geneeswyzen, en inzonderheid het aderlaaten, moeten vermyd worden. Vindt men daarentegen een' ingetrokken kleinen pols, doch die sterker slaat en duidelyker wordt, naar maate de drukking vermeerdert, dan heeft doorgaans het tegendeel plaats; want zodanig een pols geeft niet alleen een krampachtigen toestand der vezelen te kennen, maar wordt

[p. 10]

ook zeer algemeen waargenoomen by zodanige voorwerpen, die door eene of andere heevige ontsteekingsziekte zyn aangetast, welke herhaalde aderlaatingen vordert.

Intusschen dient men daarentegen in aanmerking te neemen, dat een sterke en door de drukking des vingers niet verminderende polsslag niet altoos het bloed - laaten vordert. Men vindt dus, by voorbeeld, by bejaarde persoonen, doorgaans, een kragtigen pols, die door de drukking der vingeren niets van zyne wederstandbiedende kragt verliest. Dit is intusschen geenzins het gevolg van volbloedigheid, of van een ontstooken toestand, maar komt alleen voort uit eene vermeerderde styfheid van het slagaderlyk gestel, welke in den hoogen ouderdom dikwyls zo groot wordt, dat een gedeelte van het slagaderlyk gestel een geheel beenachtigen aard aanneemt. Op dezelfde wyze vindt men galkoortzen, in welke de pols vol en sterk is, zonder dat de drukking der vingeren de kragt van den polsslag vermindert; en echter toont de zamenloop der overige tekenen aan, dat men de geneezing hier niet moet zoeken door aderlaatingen, maar door herhaalde braak- en purgeerende middelen, die alleen in staat zyn, om, in deeze gevallen, de te groote kragt van den polsslag te verminderen, en op nieuw een gelykmaatigen omloop der vochten daar te stellen.

Meermaalen is de polsslag gespannen, en kan 't best worden vergeleeken by eene metaalen snaar, die in eene geduurige trilling is, zonder dat hy eenigzins wykt voor eene zeer sterke drukking met den vinger. Zodanig een polsslag komt gewoonlyk voor in heevige ylende koortzen, in de loodkolyken, enz. doch vordert zelden of nooit aderlaatingen, maar doorgaans krampstillende middelen, en wel inzonderheid het Heulzap.

Van den anderen kant wyst toch ook een weeke voor den vinger wykende pols geenzins steeds eene zodanige zwakheid aan, welke het gebruik van eenigerleye verzwakkende middelen, voornaamelyk van braak- of purgeermiddelen, zou komen te verbieden. Het tegendeel heeft zelfs dikwyls plaats; want niet zelden vindt men galachtige en andere koortzen, die uit verzamelde onreinigheden in de eerste wegen voortkomen, in welke zodanig eene zwakheid des polsslags plaats heeft, doch waar teffens de ontlastende geneeswyze der maag en darmen gevorderd wordt; hebbende dezelve doorgaans ten gevolge, dat de pols, die voorheen zo ligt weg te druk-

[p. 11]

ken was, zyne natuurlyke kragten weder bekomt, en eerlang eene volkomene herstelling plaats grypt.

Wanneer, intusschen, by zodanige ziekten, die haare voornaame zitplaats in den onderbuik hebben, behalven den voornoemden ligtelyk wykenden pols, nog meerdere tekenen van algemeene zwakheid voorkomen, zyn dikwyls de gevallen zodanig, dat men zelfs, wanneer 'er tekenen zyn van veele opgehoopte kwaade stoffen, maar zeer voorzichtiglyk, en in eene geringe maate, de ontlastende middelen kan gebruiken. Dit sluit echter geenzins uit, dat ook niet een kleine en ligt wegdrukbaare pols wel eens in zodanige gevallen voorkomt, in welke het behoud der lyders alleen door herhaalde aderlaatingen kan worden verkreegen, gelyk in geweldige long-ontsteekingen plaats heeft.