Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Onderzoek, wat 'er zy, nopens het geloof aan Toveryen en Spooken. Alom te bekomen. In gr. 8vo. 38 bl.

Dit Onderzoek is in den form eener Verhandeling opgesteld. Naa eene voorafspraak over het schadelyke der vooroordeelen, en de daaruit volgende verpligting van elken Menschenvriend, om dezelven, zoo veel mooglyk, weg te ruimen, houdt de Schryver de volgende orde in 't oog.

1^o.	Geeft hy, naa eene inleiding over de noodzaaklykheid eener opzetlyke overweeging dezes onderwerps, eenig denkbeeld, betreklyk den oorsprong en de voortgangen van het gevoelen: ‘'er hebben Toveryen plaats, 'er zyn Spooken.’
2^o.	Tracht hy de ongegrondheid der zaak zelve te doen zien;
en 3^o.	geeft hy de middelen op, die (zyns inziens) de geschiktste zyn, om deze schadelyke gevoelens met het meeste nut tegen te gaan, en dus eene wezenlyke hinderpaal van het menschlyk geluk uit den weg te ruimen.

Met betrekking tot het eerste deel, toont de Schryver de moeilykheid om den juisten oorsprong van het gemelde gevoelen op te geeven, en betoogt dat eigenbelang en priester-

[p. 479]

list dit gevoelen ten allen tyde hebben aangekweekt en staande gehouden.

Ten betooge van het tweede gedeelte, toetst de Schryver eerst de zoogenaamde redenen voor het bestaan van Toveryen, welke redenen op den Bybel en op de ondervinding gegrond worden: Hy toont aan, dat de Bybel geenen genoegzaamen grond voor dit gevoelen geeft; en wat de ervaring betreft, zonder zich in te laaten met de vertellingen van bakers en oude wyven, noch met de Gochelaryen van eenen Poolschen Meester, eenen Pinetti, en anderen, die toch alleen op de Physica experimentalis gegrond zyn, ontzenuwt hy het denkbeeld van betoverde kinderen, uit de inlichtende berichten van kundige geneesmeesters en eerlyke bedden-stoppers; toonende te gelyk, dat dit gevoelen hoogst onteerend voor het weldaadig Opperwezen te achten is. - Wat voorts het denkbeeld van Spookeryen en Geestverschyningen betreft, hiervan leidt hy de ongegrondheid af:

a.	Uit de onvolkomenheid der meeste verhaalen van menschen, die iets gehoord, doch niet gezien hebben, als waarin men hunne overspanne verbeelding ten duidelyksten ontwaart;
en b.	uit de ondervinding, dat dergelyke gehoorde zaaken, moedig onderzocht, altoos op het belachlyke uitliepen.

De verhaalen by overlevering door den Schryver by aanhoudendheid valsch bevonden zynde, komt hy eindelyk tot die, welke door ooggetuigen bevestigd worden; en ten dezen opzichte betoogt hy, dat verbeelding, angst, of een folterend geweeten, alles uitwerken; en voegt 'er de algemeene aanmerking by, dat de Spookverhaalen meestal eenen gereederen ingang vinden onder die Volken, welke zich het minst op algemeene verlichting kunnen beroemen: terwyl by eindelyk de ongegrondheid van eene doorgaands bygebragte bybelplaats voor de stelling: 'er zyn Spooken, te weeten Lucas XXIX:37, ('t welk zeker eene drukfeil is, en zyn moet: Luc. XXIV:37) aantoont.

(Nog eene drukfout merken wy aan: de aanhaaling, naamlyk, van Sam. XXVII, pag. 14, zal zeker twee regelen verder moeten staan, achter de woorden: Toveresse van Endor, en zal dan moeten zyn; 1 Sam. XXVIII.)

Met recht noemt de Schryver de gemelde stelling eene wezenlyke hinderpaal voor het menschlyk geluk, dewyl zy heure slagtoffers zoo vaak van rust en kalmte berooft, volwassenen tot angst en schrik by de geringste voorvallen vervoert, en vooral kinderen dikwerf voor hun geheel leven ongelukkig maakt. Onder de middelen, om deze vooroordeelen best tegen te gaan, telt de Schryver vooral: ernstige redeneering, en aanzetting tot onderzoek, by bejaarden; zorg van ouders en opvoeders, om dit schandelyk bygeloof aan kinderen niet in

[p. 480]

te planten, door hen met vertellingen van spooken, toveryen, enz. bezig te houden, of met niet bestaande persoonen of zaaken, by pligtverzuim, te bedreigen; moetende zy veeleer hunne kinderen of opvoedelingen aan afzondering en duisterheid gewennen, en hun redenlyke begrippen van God, en zyn weldaadig albestier, inboezemen; kunnende ook (naar zyn oordeel) de Leeraaren van den Godsdienst, door voorzichtigheid en overleg, veel toebrengen, om deze dwaalingen, by gepaste gelegenheden, als beledigend voor het hoogste Wezen, en onbestaanbaar met waaren Godsdienst, tegen te gaan.

By deze Verhandeling zoude (volgends de Voorrede des Schryvers) een ander stukje over den beruchten Doctor Ludeman, schoon van eene andere hand, gevoegd zyn geworden, zo niet de dood van deszelfs opsteller hierin verandering hadt te weeg gebragt; doch daar de hier aangekondigde Verhandeling reeds afgedrukt was, wettigde de Schryver de aanvraag van den Uitgeever, om dezelve in 't licht te zenden: ook verklaart de Schryver, nog niet te weeten, of hy zyn oogmerk ten tyde der uitgave, om hier iets over het Waarzeggen en zoogenaamd Geestenbezweeren in 't vervolg by te voegen, ten uitvoer zal brengen. Hoe het zy, deze Verhandeling is met een menschlievend oogmerk geschreeven, en verdient daarom, gelyk ook wegens het ordelyke der behandeling, lof; echter is het niet wel mooglyk, dit belangryk onderwerp in een bestek van twee-en-dertig bladzyden volledig af te doen; vanhier, derhalven, dat men veele zaaken hier slechts vindt aangestipt, die wel eene meerdere ontwikkeling vereischten; vooral is de wyze van betoogen hier en daar wat al te inééngedrongen en te oppervlakkig, en de gewigtigste tegenwerpingen zyn slechts met een enkel woord afgekaatst. De Schryver moest bedacht hebben, dat zyne redenen vooral ingericht zyn, om ongeoefende, ligtgeloovige, en aan vooroordeelen gekluisterde, natuurgenooten van hunne dwaalingen in dit stuk te geneezen; en dit geschiedt niet door magtspreuken, of algemeene trekken; neen! bevatlyke redeneeringen, welgekozene voorbeelden, en overtuigende bewyzen, op ondervinding en gezond menschenverstand gebouwd, worden hiertoe vereischt; en Van dien kant beschouwd, is dit stukje ons niet zeer doeltreffende voorgekomen. Zo, derhalven, de Schryver dit onderwerp ooit in een tweede stukje voortzet, dan raaden wy hem eene uitvoerigere behandeling en bevatlyker voordragt zeer aan. Intusschen gelooven wy, dat deze taak vóór hem reeds afgedaan is, met de uitgave der twee, door de Bataafsche Maatschappy Tot Nut van 't Algemeen onlangs uitgegeevene, en door haar met recht bekroonde, Verhandelingen, ten betooge van het ongegronde, onzedelyke en schadelyke der vooroordeelen omtrent de Waarzeg-

[p. 481]

geryen, Toveryen, Spookeryen, en van andere daar mede verbondene vooroordeelen; benevens eene oplossing der twyffelingen die, tot, staaving van deeze vooroordeelen, uit de Heilige Schrift gewoonlyk worden bygebragt.