Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Redevoering ter gelegenheid van de plegtige Promotie van de Leerlingen der Stads Armen-Schoolen, gehouden op Woensdag, den zeven-en-twintigsten van Sprokkelmaand 1799, des voormiddags ten tien uuren, in de Kerk van het St. Pieters Gasthuis. Door Willem Wagtendorp Eekman, Medelid van de Commissie van Bestuur derzelve Schoolen, als Examinator. Uitgegeeven ten voordeele van de voorschreevene Schoolen. Te Amsterdam, by J. ten Brink, Gerritz. In gr. 8vo. 47 bl.

Gewis zal ieder menschenvriend, zich over elke pooging, om de opvoeding der kinderen, vooräl van minvermogende of behoeftige ouderen, te verbeteren, hartlyk verblydende, met welgevallen bemerkt hebben, dat de inrichting en het onderwys op de Armen-Schoolen dezer Stad, naa de staatkundige omwending van den Jaare 1795, zeer voordeelig veranderd zyn. Alzins luisterryk, zoo door het aanzienlyk getal Hoorers en Hooreressen, als door het streelend muzyk, 't welk dezelve vergezelde, was dan ook de plegtigheid, waarby de Burger w. wagtendorp eekman de bovenäangekondigde Redevoering hieldt, waarvan de buitengewoone toevloed

[p. 390]

van daaglyksch uitkomende geschriften ons belet heeft een spoediger verslag te geeven, doch die wy belangryk genoeg achten, om daarvan aan onze Leezeren den hoofdzaaklyken inhoud mede te deelen; hy is deze:

Naa eene gepaste Inleiding, waarïn de gewigtige waarheid, ‘dat de zorg voor de opvoeding der jeugd eene der eersten van alle de maatschappyelyke pligten is,’ met eenige juiste aanmerkingen wordt toegelicht en ontvouwd, verdeelde de Examinator eekman de werkzaamheden dezer plegtigheid in de drie volgende hoofdbezigheden:

1^o.	Deedt hy, uit eene korte opgave van den tegenwoordigen staat der Stads Armen-Schoolen, zien, welke verbeteringen by dat gedeelte van het Schoolwezen dezer Stad zyn daargesteld.
2^o.	Schikte hy, ter voldoening aan de gedaane uitspraak van Curatoren, en der Commissie van Bestuur der gemelde Schoolen, by gelegenheid van een examen door hem over alle deze Schoolen gehouden, aan een aantal leerlingen voor hunne naarstigheid eenige eerepryzen en bevorderingen toe; en
3^o.	Besloot de Verhandelaar deze plegtigheid met eenige opwekkende Aanspraaken aan zyne Toehoorers, om, in hunne onderscheidene betrekkingen, tot de instandhouding en bevordering der Stads Armen-Schoolen het hunne by te draagen.

De eerste hoofdbezigheid werdt volvoerd, door de beäntwoording der drie volgende Vraagen:

A.)	Wat is de aanleidende oorzaak geweest van de dáárstelling van dat bestuur, waarönder de Armen-Schoolen dezer Stad thands staan?
B.)	In hoedanigen staat waren die Schoolen, ten tyde toen dat bestuur eenen aanvang nam? en
C.)	Welke verbeteringen zyn 'er, sints dat tydstip, by dat gedeelte van het Schoolwezen dezer Stad, ingevoerd en in werking gebragt?

A. Ter beäntwoording der eerste Vraag, betoogde de Burger eekman, dat de werkzaame poogingen der Maatschappy Tot Nut van 't Algemeen, inzonderheid naa de staatkundige omwending van den Jaare 1795, hier te lande voorgevallen, de aanleidende oorzaaken zyn geweest van de dáárstelling van het tegenwoordig bestuur en oppertoevoorzicht der Stads Armen-Schoolen, bestaande hetzelve in een Collegie van agt Curatoren over de Nederduitsche Schoolen binnen deze Stad, en eene Commissie van tien leden tot het daadlyk bestuur van de Armen-Schoolen te Amsteldam, waartoe op den 31 Mey des Jaars 1797 door den toenmaaligen Raad der Gemeente alhier het besluit gevormd werdt.

B. Wegens den voormaaligen staat dezer Schoolen verwyst hy

[p. 391]

zyne Hoorers na de Bylagen tot het Dagblad der Vergaderingen van den Raad der Gemeente, III Deel, bladz. 169 en volg. en bl. 349 en volg., alwaar, in eene voordragt van eene Commissie uit de beide Amsteldamsche Departementen der Maatschappy tot Nut van 't Algemeen, zoo wel als in een bericht van eene daaröp geformeerde Commissie van twaalf leden, (als zes leden uit den toenmaaligen Raad, en zes uit de voornoemde Amsteld. Departementen) deze staat is afgeschetst.

C. Onder de by het uitspreeken dezer Verhandelinge reeds dáárgestelde verbeteringen in meergemelde Schoolen noemt de Burger eekman voornaamlyk: een nieuw Schoolreglement, voorschryvende een Classicaal en een afzonderlyk onderwys, benevens de manier van dit onderwys zelve; terwyl hy deze afdeeling dus besluit: ‘Verbeeldt u, waarde Toehoorers! twintig, dertig, ja meêr. zes- à zevenjaarige, geheel en al ongeöeffende, wigten, als om stryd, den letter, welken de meester hun, op een zwartgeschilderd bord, vóórschryft, en alzoo in hunne tegenwoordigheid schept, en weder herschept in anderen, in hunne lesboeken te zien opzoeken, om denzelven, het eerst van allen, den meester aan te wyzen, en naa te stamelen; anderen werken met eenen voorbeeldigen yver, om zich in het spellen zoo bekwaam te maaken, dat zy te eerder eene plaats aan de lees- en schryf-tafel bekomen; terwyl de leerlingen der hoogste classe van de beide sexen, van tien jaaren ouderdom af, uitmuntende blyken geeven, van hunne vorderingen in de gronden der Nederduitsche taal, naamlyk: het buigen en vervoegen van woorden, mitsgaders het aanwyzen der onderscheidene reden-deelen. - Aangaande dit alles, heb ik, by het Examen in Slagtmaand laatstleden, in deze Schoolen gehouden, en waaräan ik niet dan met de levendigste aandoening van blydschap kan denken! de zekerste proeven genomen; welke proeven, myne verwachting en die van myne medebroederen, mitsgaders de Curatoren, ten overstaan van welken ik dat Examen hield, zoo zeer hebben overtroffen, dat, wanneer wy den betoonden yver, en gemaakte vorderingen, onzer braave leerlingen, naar onzen wensch, hadden mogen bekroonen; wy het aantal der pryzen, welken by het reglement, voor elk der schoolen, is bepaald, welligt zouden hebben moeten verdubbelen.’

De tweede hoofdbezigheid werdt door den Verhandelaar begonnen met eene Aanspraak aan de by deze gelegenheid bedoelde Leerlingen, en gevolgd van eene prysuitdeeling (naar de Classen der kinderen gewyzigd) aan 85 hunner, waaronder 2 Jongens, en één Meisje, die, het gebruik van de regtehand missende, met de slinke het schryven leerden; terwyl tevens, door hem, 66 kinderen uit de tweede na de derde, en 103

[p. 392]

uit de eerste na de tweede Classe bevoorderd, en eindelyk aan 14 kinderen, de Schoolen toen verlaatende, elk twee paar kousen en twee hembden benevens een loflyk getuigschrift, uitgereikt werden; zynde dit met heilwenschen door den Verhandelaar beslooten.

In de derde plaats richtte de Burger eekman zyne opwekkende Aanspraaken tot:

A.)	De Vaders en Moeders der bekroonde Leerlingen.
B.)	De Leermeesters en Leermeesteressen.
C.)	De Hoofden en Opzieners der byzondere Kerkgenootschappen binnen deze Stad.
D.)	De Leden van het Bestuur dezer Stad.
E.)	De Curatoren der Nederduitsche Schoolen binnen deze Stad.
F.)	Het afzonderlyk Bestuur der Stads Armen-Schoolen alhier.
G.)	De Toehoorers in het algemeen.

Achter aan deze Verhandeling is geplaatst een aartig Dichtstukje, by deze gelegenheid, ter dankbetuiging, opgezegd, door eenen der Scholieren, zoo voor zich, als uit naam van alle zyne medeleerlingen.

Wy hebben de keuze des onderwerps by deze plegtigheid alzins gepast gevonden, en de Verhandelaar is, naar ons inzien, in de bewerking van hetzelve zeer wel geslaagd: de styl is zaaklyk en eenvouwig, (want eene bloemryke of zwellende voordragt zoude hier kwalyk te pas gekomen zyn, zoo wegens de daar tegenwoordige persoonen van allerlei standen en rangen, als de voorwerpen, voor welken eigenlyk de plegtigheid bestemd was.) De onderscheidene Aanspraaken zyn hartlyk en zeer gepast, en wy oordeelen, dat de Burger eekman aan het oogmerk van den dag volkomen heeft beäntwoord. De éénige aanmerking van belang, die ons onder het leezen dezer Redevoering inviel, is deze: dat wy gaarne gezien hadden, dat de Verhandelaar, in zyne aanspraak aan de kinderen, welke op dien dag eerepryzen ontvingen, of bevorderd werden, ook een afzonderlyk woord gesproken had tot de kinderen, welke dit eervol lot thands niet te beurte viel, omtrent de gevoelens en voorneemens, die deze openbaare bekrooning van veelen hunner medeleerlingen by hen behoorden te verwekken of te verlevendigen. Dan deze byzonderheid schynt den anders zeer nauwkeurigen Verhandelaar ontglipt te zyn. - Hartlyk wenschen wy, dat eene zoo nuttige inrichting, als die der Armen-Schoolen, door Gods besten zegen, en de medewerking van braave menschenvrienden, moge bekroond en in stand gehouden worden.