Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Rudimenta, of gronden der Nederduitsche Spraake. Uitgegeeven door de Maatschappy: Tot Nut van 't Algemeen. Te Leyden, Deventer en Utrecht, by D. du Mortier en Zoon, J.H. de Lange en G.T. van Paddenburg en Zoon. In 8vo. 94 bl.

De Bataafsche Maatschappy. Tot Nut van 't Algemeen, sedert derzelver oprichting steeds yverig werkzaam ge-

[p. 344]

weest zynde, om het onderwys op de Nederduitsche Schoolen van dienst te zyn, heeft dit weder getoond in het uitgeeven dezer beknopte Spraakkunst; ten einde men de jeugd, op de Schoolen, eene zuivere Nederduitsche taale zoude kunnen leeren schryven. ‘Te lang, (zegt zy, in het kort bericht, voor deze Rudimenta geplaatst) wierd dit by onze Natie verwaarloosd, waar door sommige lieden zelfs in den waan scheenen gekomen te zyn, dat onze zachtvloeijende en woordenryke moederspraake aan geene regelen gebonden ware. Deze Maatschappy dacht geheel anders: zy bekroonde eene Nederduitsche Grammatica van l. van bolhuis, en gaf vervolgens tweemaalen eene Rudimenta, als prysvraage, op, zonder echter daar door in de gelegenheid te komen, om eene der daar op ingezondene Verhandelingen te kunnen bekroonen.’

Het schynt dat deze te leurstellingen, in het beandwoorden dezer opgegeevene prysvraage, der Maatschappye hebben aangezet om de bereiking van haar alzins nuttig doel niet langer aan het al, of niet inkomen van voldoende stukken, te laaten afhangen. Immers derzelver algemeene vergadering van Augustus 1797, oordeelende, dat eene hernieuwde opgave van deze stoffe de bereiking van derzelver nuttig oogmerk alleen vertraagde, droeg, om die reden, de bezorging van eene Nederduitsche Rudimenta aan Hoofdbestuurders op, welke eene Commissie uit hun midden benoemde, bestaande (zo als wy uit zeker gedrukt verslag van Hoofdbestuurders, den laatsten van Zomermaand 1799 aan de Departementen gezonden, gezien hebben) uit de Burgers h. tichelaar, g. brenler à brandis c. wertz en a.h. van gelder; welke gelegenheid gevonden hebben om een reeds vervaardigd Werkien van g. van varik Fransch Kostschoolhouder te Amsterdam, volgens hun ontwerp geschikt, en door dien man, onder haar opzicht, tot eene Rudimenta gevormd, gemelde Maatschappy aan te bieden: welke laatste het eerste Stukjen van dezelve heeft in het licht gegeeven; terwyl het tweede, volgens het Voorbericht van den Schryver, eene schets van opstellen zal behelzen, om door de leerlingen te worden overgeschreven, en tevens de Spel- en Taalfouten, die daar in met opzet, doch ordenlyk gemaakt zyn, te verbeteren.

De Schryver draagt de gronden der Nederduitsche Spraake in XLII byzondere lessen voor die men, uit vergelyking van het getal bladzyden, uit welken dit Stukjen bestaat, geenszins uitgebreid kan verwachten. Zy handelen 1 Over de Spraakkunst in het algemeen. 2. Over de Woordgronding in het algemeen. 3. Over de Geslachten Getallen en Naamvallen in het algemeen 4. Over de Lidwoorden. 5. Over de Zelfstandige Naamwoorden in het algemeen 6. Voorbeelden van derzelver verbuiging, 7. Van de byvoeglyke Naamwoorden in 't al-

[p. 345]

gemeen, en derzelver verbuiging. 8. Aanmerkingen op die verbuiging, en over de trappen van vergelyking. 9. Over de Voornaamwoorden en derzelver verdeeling. 10. Over de verbuiging der Voornaamwoorden 11. Aanmerkingen op die verbuiging. 12. Over de Werkwoorden in het algemeen, a) over de wezen, b) over de tyden, c) over de Persoonen, en de vervoeging der Werkwoorden. 13. Van de onzydige en wederkeerige Werkwoorden. 14. Over de onpersoonlyke Werkwoorden, en eenige aanmerkingen op de Werkwoorden in het algemeen 15. Over de Deelwoorden. 16. Van de onveranderlyke Woorden. 17. Over de Letters, en derzelver onderscheiden gebruik. 18. Over de Woordvoeging in het algemeen. 19. Over den werker en lyder in het algemeen. 20. Over my, myn, myne en mynen. 21. Over eens, eenen, van eenen, van eene. 22. Over hem en zich, hun en hen. 23. Over als en dan. 24. Over het gebruik der Hoofdletters. 25. Over de Lees- of Zintekens, en 26. Over het afkappings- of wegneemings-teken.

Taalkundige gronden der Jeugd bevattelyk voor te draagen, is zeker geen gemaklyk werk, en eischt een byzonderen styl, die zich tot dien van het kind vernedert; terwyl het verstand van het kind. den gewöonen, of manlyken styl niet bevatten, of zich tot denzelven verheffen kan. Deze opmerking, welke men by het beoördeelen van alle geschriften voor kinderen, altyd voor den geest behoore te hebben, is ook met betrekking tot dit Werkjen van nut. Eén enkel woord, het welk der jeugd eene bevattelyke leidraad geeft om verder te denken, geeft aan dezelve veel meer licht, dan zomtyds veele lange redeneeringen. By voorbeeld: wanneer c. van der palm, in zyne Nederduitsche Spraekkunst voor de Jeugdt, 2de Stukjen, bl. 54, vraagt: wat zyn de lydende Werkwoorden? en andwoordt: ‘Lydende Werkwoorden zyn, wanneer de bedreven daadt aan ons zelven geschiedt; waarom die Werkwoorden altoos het helpwoord worden by zich hebben, by voorb. gestooten, geslagen, gedragen worden, en meer anderen;’ dan is de herinnering aan dat hulpwoord worden, een vast kenmerk voor de jeugd, om te beproeven wat lydende Werkwoorden zyn.

Minder duidelyk is, om die zelfde reden, de daarop volgende vraag en het andwoord van gemelden c. van der palm. Wat zyn de Onzydige Werkwoorden?

Andw. Wanneer de Werkwoorden geene overgaande daad betekenen, noemt men die Onzydigen, by voorb. blyven, zitten, staan, en meer anderen.

Beter vinden wy, om die reden, de volgende korte beschryving, in deze Rudimenta, bl. 24, van de Werkwoorden gegeeven, als wyzende juist dat duidelyk kenmerk aan. het welk van der palm's laatstgenoemd andwoord mist. ‘On-

[p. 346]

zydige Werkwoorden zyn dezulken, waar by men het woord worden niet kan plaatsen; als gaan, slaapen, zuchten, enz. want men kan niet zeggen gegaan worden, geslaapen worden, enz.’

Daar elke bydrage, tot het meerder en geregeld aanleeren onzer moedertaale, voor dezelve van gewigt kan zyn, zo verblyden wy ons over de uitgave dezer gepaste Rudimenta; en gaan, om die reden, eenige weinige feilen voorby, welke wy aan de onachtzaamheid der Drukkers toeschryven; daar dezelve ook zekerlyk, in eenen tweeden druk, dien de Werken dezer Maatschappy niet zelden ondergaan, weggenomen zullen worden. Alleraangenaamst zal het ons, en gewisselyk alle taalbeminnaars zyn, wanneer de Maatschappy: Tot Nut van 't Algemeen, hen eerlang in staat moge stellen, om eene gelyke spelling te kunnen bekomen; zynde door dezelve, volgens de Handelingen der Algemeene Vergadering van 1799, bl. 210, het volgend twaalftal burgers, alphabetisch voorgesteld, tot dat einde verkozen: namelyk: l. bicker, l. van bolhuis, g. brender à brandis, y. van hamelsveld, j. lublink de Jonge, a. loosjes p.z., a. kluit, j. de kruyff, j.h. van der palm, m. stuart, h. tichelaar en p. weiland.