|
| |
A. Ypey, A.L.M. Medic. & Philos. Doct. Professoris Medicin. quondam Franequerani, Introductio in Materiem Medicam in usum Tyronum. Dat is: Inleiding tot de kennis der enkelvoudige Geneesmiddelen, ten nutte van eerstbeginnenden. Te Leiden en Harlingen, by S. en J. Luchtmans, en V. van der Plaats, 1799. In gr. 8vo. 414 bl.
De gansche uitgestrektheid van eene Kunst of Weetenschap onder een enkel oogpunt te brengen, uit het welke alle derzelver vakken, op zich zelven of gepaard met andere naastgelegenen, gemaklyk kunnen bepaald en afgemeeten worden; is niet slechts eene fraaie en lofwaardige, maar ook eene allernuttigste verrichting: vooral, wanneer dezelve een zo gewigtig en heilzaam voorwerp, als de Geneeskunde, ten doel heeft, en zo wel gelukt, als in het straks gemeldde Werk van den reeds door veele andere Geschriften met recht beroemden Hoogleeraar ypey. Dat nut zal zich ook, waarschynlyk, nog al wat verder, dan de zedige titel belooft, uitstrekken, tot oude en ervaarene Geneesheeren, die niet zelden, by dit beredeneerd verslag van het voornaamste, dat in deeze afdeeling van het groote Kunstgevaarte weetenswaardig is, in hunne stille snipperuurtjes, eene verrassende aanleiding tot denken en herdenken zullen ontmoeten.
Veele Schryvers hebben dit onderwerp zo uitvoerig behandeld, als of zy eene Natuurlyke Historie schreeven, en dus, in plaats van nuttige lessen te geeven, eene las- | |
| |
tige vertooning van kwaêlyk geplaatste Geleerdheid gemaakt. Mogelyk heeft dit ook ten gevolge gehad de zo verbaazende menigte van aangepreezene middelen, dewyl men toch, van alles willende spreeken, zich ook wel genoodzaakt vond aan ieder ondeel eenig byzonder vermogen toe te schryven. En hiertoe heeft misschien medegewerkt de heimelyke hoogmoed van den Mensch, die wel zou willen beweeren, dat de Natuur, in den onmeetelyken toestel van haare drie Ryken, niets anders dan zyne belangen had bedoeld. Ja toch! geen Gestarnte aan den Hemel, 't welk niet zyne straalen schiet of te rugge kaatst ten dienst van het menschelyk Geslacht: en zou 'er op den Aardbodem iets uit een ander inzigt te voorschyn komen?
Sederd eene halve Eeuw is men voornaamelyk hiervan bekomen: doch 't zy dwaaling, 't zy misbruik, de voetstappen van hetzelve waren te diep geprent, om zo schielyk te verdwynen. Men juiche dan alle poogingen toe, die strekken om het weinige waar, 't welk onder zo veel Bygeloof en Vooroordeelen als overstelpt en begraaven is, op te delven, en voor oordeelkundige oogen in het helderst licht te plaatsen. Dit heeft de Heer ypey bovenal betracht, en wy durven schier zeggen dat dit oogmerk door niemand gelukkiger is bereikt.
De verdeeling van het Werk loopt niet alleen rechtstreeks hierop aan, maar verschaft ook een richtsnoer, waarmede men veilig den schemerachtigen weg der Praktiek, dwarsch door alle doolhoven heen, betreeden kan.
Wat doet de Kunst door Geneesmiddelen? Het lichaam te ontlasten van al wat overtollig en schadelyk is, de schadelyke ontlastingen te beteugelen, en het verlies, zo veel mogelyk, te herstellen; verstoppingen op te lossen, den verkeerden loop der vochten behoorlyk af te leiden, derzelver bederf, als ook dat der vaste deelen, te weeren of te verbeteren; deeze laatsten, te slap of te steevig zynde, hulp te bieden; en eindelyk, 't zy door bedaarende, 't zy door prikkelende toedieningen, den toon van het Zenuwgestel, gedeeltelyk of over 't geheel, te bestieren. Groote eenvoudigheid voor het wydste veld van allen! Maar men bedenke tevens, dat elk van deeze hoofdpunten oneindig veele wyzingen voortbrengt, naar den byzonderen aart der gevallen, waarby ze zich op- | |
| |
doen, naar de maate, waarin ze moeten beantwoord worden, en naar de vereischte voorbehoedingen, zonder welke zy gevaarlyk, ja doodelyk, zouden kunnen zyn. Het eigen gestel van ieder mensch op zich zelven, de Sexe, de zamenloopende omstandigheden, de Ouderdom, de verbaazende verscheidenheid der Ziekten, en der deelen welke zy aandoen, heet en kortstondig, of langzaam en kwynende; en eindelyk die geduchte reeks van Epidemische Koortsen, die alle Theorie te leur stellen: dit alles, slechts van ter zyden beschouwd, moet inderdaad het sterkste hoofd bedwelmen. Maar wy hebben deeze oppervlakkige schets alleenlyk voorgedraagen, om uit te drukken, dat men, onzes oordeels, het veld van de Materies Medica geenszins naar deezen maatstaf moet berekenen, gelyk men waarschynlyk te lang heeft gedaan. Een Geneesmiddel van den eersten rang voldoet zomtyds aan veele vereischten te gelyk; die van den tweeden laaten ons dikwyls eene onverschillige keuze over uit vyf - en - twintig anderen; en wat al wonderen doet zomtyds een bekwaam Man met een schepje honig, een teugje wyn, of een kommetje water en melk!
Is dan de Pathologie zo uitgestrekt, en aan den anderen kant de Materies Medica in haaren eigenen aart zo beknopt; waarom zouden wy ook onze Studien niet overeenkomstig met dat gewigtig onderscheid inrichten? waarom eeuwig van Specifica droomen? waarom onze arme Lyders aan Gasthuiskunren opofferen? waarom niet liever de oprechtste dankbaarheid betuigen aan wyze Leermeesters, die ons waarschuwen den korten tyd des levens beter te besteeden dan met het najaagen van eene ydele wolk, die wy eindelyk voor Juno omhelzen. Temporibus Medicina valet. Dat gety moet men leeren kavelen; daar is men wel voor al zyn leven aan besteld; naar maate men in deeze kennis gevorderd is, zal men vinden dat 'er altyd meer ontbreekt, en, om met hippokrates te spreeken, dat het leven kort, en de kunst lang is. Maar wat zal men zeggen? dat schittert niet!
De Heer ypey baant ons hiertoe den weg zo wenschelyk, dat men dit Werk ten naasten by voor een Praktikaal Handboek, zo wel als voor eene beschryving van Geneesmiddelen, zou kunnen houden. Hy stelt ons de krachten en het gebruik der voornaamste Middelen, als Rhabarber, Ipecacuanha, Scilla, Kina, Kamfer,
| |
| |
Opium, de Dolfzuuren, Kwik, Staal, Spiesglas, enz. met derzelver bereidingen, zo duidelyk, en met zulk eene oordeelkundige onderscheiding, voor; dat ook in denzelfden adem de voornaamste Ziekten en Kwaalen van het menschelyk lichaam, (zelfs die, welke byzonder het onderwerp der Heelkunst uitmaaken, niet geheel uitgezonderd,) met haare eigensoortige kentekenen, tydperken, meerdere of mindere trappen van hevigheid en daaruit ontstaande toevallen, aliud agendo, om zo te spreeken, onder het oog worden gebragt. In deeze, en eenige soortgelyken, vindt men den Man, die voor Mannen schryft; in veele anderen laat hy eenige ruimte voor de verbeelding over; doch altyd zo, dat een oplettend Leezer zyne meening beseft. Byzonder nuttig vinden wy zyne waarschuwingen tegen het ontydig gebruik van heete Balsamieke middelen, in Teeringziekren en Venerische kwaalen, als mede tegen het misbruik van inwendig toegediende loodmiddelen; om thans van geene andere hoogstgeroemde vergiften te spreeken.
Gelyk nu de Materies Medica, ook vóór onzen Schryver, door bekwaame Mannen van veele ballastmiddelen is bevryd geworden, zo is zy ook sederd verscheiden jaaren wederom overlaaden met veele gewaande ontdekkingen, die wel veelal op de proef bezweeken, maar nog niet ten eenenmaale uit de verbeelding van zommige Kunstoeffenaars verdreeven zyn. Het was noodig hiervan stuk voor stuk te spreeken. De Hoogleeraar doet dit oordeelkundig en rondborstig; maar tevens ook zo bescheiden, dat hy overal, daar men zonder gevaar nog hoop op nadere bevestiging kan voeden, die goede hoop aanmoedigt en ondersteunt.
Het menschdom zal ontwyffelbaar wel verder met nieuwe ontdekkingen gezegend worden; maar 't zal ook wel altyd waar blyven, dat groote Mannen, te vroeg met gelukkige geneezingen in hunnen schik zynde, de weldaadige Natuur wel eens ter liefde van hun aangewend middel, vooral wanneer het nieuw is, miskennen. En zolang de zaak in twyffel hangt, lydt 'er de Praktiek dit by, dat hunne bewonderaars de beste algemeen bekende middelen ter zyde stellen, om het nieuwe, ten minsten in animis vilibus, te beproeven. Dan denkt men weinig aan het Experimentum periculosum van den Vader der Geneeskunde.
By deeze gelegenheid zal men 't, hoopen wy, niet
| |
| |
vreemd vinden, dat wy, hiertoe betrekkelyk, eene kleine gissing voordraagen. Men vindt ook by den Heer ypey uit bergius aangehaald de onderstelde kracht van de Radix Ononidis, om eene Sarcocele te geneezen, hoewel onze Hoogleeraar daarvan juist geene hooge verwachting te kennen geeft. Wy geeven in bedenking, of de grondslag van deeze opgaave niet wel eene dwaaling kan geweest zyn; naamelyk dat men eene Hydrocele voor eene Sarcocele hebbe aangezien? De Ononis, lang voor een afdryvend middel gehouden, kan nog, ja zy kan nog wel eene Waterbreuk hebben geneezen: maar eene Vleeschbreuk..? En kon zy dit, waarom dan hier by gebleeven, en ook niet haare kracht beproefd op allerleie Kliergezwellen, die men anders tot het Mes verwyst? Men zegge ondertusschen niet, dat bergius en acrell te groote Mannen waren, om zich aldus te vergissen. Een ieder weet, dat het onderscheiden van die twee ongemakken niet zelden zeer bezwaarlyk valt. Hebben niet boerhaave en ulhoorn 'er hevig over getwist?
Wy zouden meenen van dit verdienstelyk Werk reeds genoeg gezegd te hebben; te meer om dat wy genegen zyn ook iets voor de verrassing over te laaten: doch 'er is nog iets overig, waarvan de doorkundige Hoogleeraar veel werk maakt, iets dat men zelden in dusdaanige Werken zo zorgvuldig behandeld vindt, en 't welk wy derhalven, wegens de groote nuttigheid, die 'er in steekt, niet kunnen onaangeroerd voorbygaan.
In de beschryving van Geneesmiddelen geeven u de Schryvers gemeenlyk alles, behalven 't geen gy weeten moet. Is het een Wortel, Bast, of Hout, enz. zy beschryven naauwkeurig de bloem, als het kenmerk draagende van de plant, den struik of boom, en laaten het verdere aan uwe navorsching over. Hierdoor kunt gy een goed Hortulanus worden, en echter in de Apotheek verlegen staan. Heel anders doet de Heer ypey. Hy wyst u noopens de Classe, waartoe het Gewas behoort, naar linnaeus, maar beschryft met de uiterste naauwkeurigheid dat gedeelte, 't welk in gebruik is.
Nuttig en aangenaam: want schoon men wel van elk Geneesheer kan eischen, dat hy alle gebruikelyke middelen straks op het gezigt kenne, echter moeten hieromtrent nog veele opmerkzaamheden plaats hebben, om niet
| |
| |
zomtyds het eene voor het ander, of de middelsoort van een zelfde middel voor de beste te neemen. Daarenboven is de schilderachtige beschryving van eenig voorwerp, hoe genaamd, den Kenner niet alleen dienstig ter versterkinge van zyn geheugen; maar zy verrast hem ook, zo hy een Man van smaak is, met een streelend genoegen. Doch verder:
In den Kruideniershandel heeft een versoeielyk bedrog plaats, omtrent alles, waaruit eenig voordeel te trekken is. Alle middelen, die eenigzins in prys loopen, worden dus of zo, vervalscht, nagebootst, door bydoen van overeenkomstige stoffen verzwakt, en niet zelden zeer schadelyk gemaakt; of, indien dezelve verlegd, beschimmeld of vermolsemd zyn, opgekookt, ingevuld en bestreeken; zo fraai, dat een onbedachtzaam oog 'er onfeilbaar door bedroogen wordt. De dagelyksche Praktiek lydt hierdoor een onberekenbaar nadeel. De Geneesheer, zyn oogmerk niet bereikende met het voorgeschreeven middel, hoe juist ook het voorschrift zy, ziet 'er van af, en kiest een ander, waarby de Lyder kan verlooren gaan. Of hy vergroot de gifte, en langs dien weg slaagende, trekt hy 'er een gevolg uit, het welk naderhand, by het gebruik van dat zelfde middel in zynen staat van echtheid, doodelyk zal kunnen zyn. De Heer ypey heeft ons op deeze laatste aanmerking gebragt by den Artikel van de Saffraan, welke volgens den beroemden cullen tot de gifte van eene halve once zou kunnen toegediend worden. Onze Schryver oordeelt met recht, dat de Saffraan, door dien grooten Man voorgeschreeven, by vervalsching of veroudering moet krachteloos geworden zyn. Daar nu zulk een Man zo grof is bedroogen geweest, blykt het middagklaar, hoe zeer wy anderen op onze hoede moeten zyn; en hoe groot eene verpligting wy deswegen hebben aan de veelvuldige waarschuwingen van onzen hooggeachten Schryver: te meer daar hy met de verklaaring der onderscheidene kunstgreepen van het bedrog, ook de middelen ter ontdekking, na dat het gepleegd is, doet gepaard gaan.
|
|
Auteursrechtvrij