Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Grondbeginzelen der Proefondervindelyke Natuurkunde, door A. van Bemmelen, A.L.M. Phil. Doct., Lector in de Wis-, Natuur- en Sterrekunde, enz. Iste Deel 2de Stuk. In 's Hage, by I. van Cleef, 1799. In gr. 8vo. 163 bl.

In dit tweede Boek zyner Proefondervindelyke Grondbeginzelen der Natuurkunde handelt de kundige Schryver, in twee Afdeelingen, over de Werktuigkunde en over de Kragtkunde. De eerste Afdeeling handelt, in zes Hoofddeelen, over de Werktuigkunde in 't algemeen; over de enkelvoudige werktuigen, welke zyn de Hefboom, de Katrol, 't Windas, 't Hellend Vlak, de Wigge en de Schroef; over de zamengestelde werktuigen, by voorb. de zamengestelde Hefboom, de zamengestelde Katrol, de zamengestelde Raderwerken, enz.; over de magten, die de werktuigen in beweeging brengen; over de hinderpaalen, die de beweeging der werktuigen belemmeren; en eindelyk over de werktuigen in staat van beweeging beschouwd. Over den gang der werktuigen, de uitwerkingen derzelve, en derzelver volmaaktheid, wordt in dit Hoofdstuk afzonderlyk gehandeld.

De tweede Afdeeling van dit Boek handelt over de Kragtkunde, en is verdeeld in vyf Hoofdstukken, welke handelen over de mededeeling en de vernietiging der beweeging; over de maat der kragten; over de Botzing in 't algemeen; over de Botzing der veerkragtelooze lichaamen; en eindelyk over de Botzing der veerkragtige lichaamen.

De meeste Hoofdstukken, uit welke deeze beide Afdeelin-

[p. 22]

gen zyn zamengesteld, eindigen met nuttige vraagen en toepassingen. Tot een proefje zullen wy hier afschryven de toepassing van het vyfde Hoofddeel der eerste Afdeeling.

‘Het is door wryving (zegt de Schryver, bl. 263) dat snydende werktuigen bot worden; dat klederen en meubelen slyten; dat de hoefyzers der paarden en de banden der wielen, van tyd tot tyd, moeten vernieuwd worden. En uit dit laatste is het niet moeijelyk te verklaaren, waarom het slyk in groote Steden, waar veele paarden en rydtuigen in beweeging zyn, zwart wordt.

De wryving is dikwerf zeer nuttig. Zy brengt het raderwerk tot rust door de vang; belet de Schroef, door den last gedrukt wordende, te rugge te gaan; vermorzelt het koorn door den molensteen; scherpt het mes op den slypsteen; schuurt en polyst de metaalen, spiegels, diamanten en marmers met verschillende stoffen; maakt het linnen glad door den mangel of 't strykyzer; vormt de stof tot allerley gedaanten door de vyl; zuivert de klederen door den schuijer; houdt ons staande op gladde paden; verschaft ons het gebruik van passers, en over het algemeen van alle werktuigen met scharnieren, die naar willekeur geopend en geslooten moeten worden; en maakt den gang van zakuurwerken regelmaatiger, die anders zeer ongelyk zyn zou door de geduurige verandering, welke de spiraalveer van de hitte en koude ondergaat.’