Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1800

Gewyde Rhetorica, of Proeve over de Welsprekendheid der H. Schrift. Te Amsterdam, by F. Drayer, 1799. In gr. 8vo. 397 bl.

Dat 'er, in de gewyde Schriften, veelvuldige trekken van zuivere welspreekendheid en dichterlyke schoonheden, zelfs van 't verhevenste soort, voorhanden zyn, is sedert lang erkend, en hier en daar met voorbeelden van verschillenden aart bewezen. 'Er ontbrak, dus verre, in onze taal, een Werk, waarin men 't gene, dat daartoe behoort, tot een geheel gebragt, en wel gerangschikt, kan overzien en beoordeelen. Dezen arbeid heeft de ons onbekende Schryver van deze gewyde Rhetorica, of Proeve over de welspreekendheid der H. Schrift, op zich genomen. Het draagt allerwege de duidelykste bewyzen van de bekwaamheid des Opstellers, om uit de beste schriften der beroemdste Dichters, en anderen, die betrekking hebben op de beoefening der fraaie letteren, een ruimen voorraad te versamelen voor het vak, waarin hy heeft willen werken. Uit Rollin, Addison, Fenelon, Batteux, Blair, Richardson, Ossian, Tasso, Milton, Thomson, Pope, Young, Klopstock, en veele andere, met roem bekende, Schryvers, worden bruikbaare bydraagen geleverd. De Autheur noemt zelf dezen arbeid, zediglyk, cene ligte proeve, over de welspreekendheid en styl der H. Schrift, en, uit dat oogpunt beschouwd, verdient dezelve waarlyk lof.

In eene voorafgaande Inleiding, worden, over de welspreekendheid der heilige Schrift in 't algemeen, eenige aanmerkingen medegedeeld. Waarna de Schryver tot de byzondere beschouwing der Figuren terstond overgaat, en eerst handelt over de Figuren van hartstocht, waartoe Aposiopesis, Exclamatio, Suppressio, Admiratio, Invocatio, Apostrophe, Prosopopoiïa, Sermocinatio, Imprecatio, Interrogatio, Obsecratio en Ironia gebragt worden. Daarop volgen Figuren van cieraad, Allegoria, Metaphora, Comparatio, Consensus, Gradatio, Allusio, Antithesis, Contraria,

[p. 14]

Hyperbole, Amplificatio, Hypotyposis; en eindelyk Figuren, die, hoewel niet tot het hartstochtelyke, noch tot cieraad behoorende, echter den styl eene ongemeene levendigheid en kracht byzetten: Antonomasia, Anticipatio, Synecdoche. Achteraan zyn nog eenige losse Aanmerkingen gevoegd, tot opheldering van vorige gezegden. Men vindt daarin, gelyk in 't geheele Werk, een aantal goede gedachten, en aanwyzingen, die haare groote nuttigheid kunnen hebben. 't Is jammer, dat dit Werk, hier en daar, ontcierd wordt, door onachtzaamheid omtrent de regels der Nederlandsche taal. Het heeft ook nog andere gebreken.

Een voornaam vereischte in iemand, die een gewyde Rhetorica wil schryven, is bedrevenheid in de oorspronglyke taalen, waarin de heilige Schriften zyn vervaardigd, en in de waare uitlegkunde des Bybels. Wy twyfelen, of de Schryver van 't Werk voorhanden hiermede genoeg vertrouwd is. Ook heeft de Oostersche, en in 't byzonder de Hebreeuwsche, Dichtkunde haare byzondere eigenschappen, die wel grondig dienen gekend te worden, om de Hebreeuwsche dichtstukken met de voortbrengsels van andere fraaie vernuften in vergelyking te brengen. Men kent de Classicale Werken van Lowth, Herder en Jönes, waarvan evenwel de Schryver ook weinig of geen gebruik schynt gemaakt te hebben. Somtyds vindt hy Figuren, daar de taalkenner niets van die natuur zal aantreffen, en dichterlyke schoonheden, daar men, behalven het taaleigen der Oosterlingen, niets van die natuur behoeft te zoeken. Hier en daar zou naauwkeuriger kennis van den eigen aart der Hebreeuwsche Dichtkunde andere oogpunten hebben doen aanneemen. Het zou niet moeilyk vallen, dit een en ander met voorbeelden te bevestigen. Wy vergenoegen ons met de volgende aanmerkingen, ten bewyze van het gezegde, ten aanzien van gebrek aan taalkennis.

Bl. 342. ‘De naam El wil sterkte zeggen. Zy drukt veelmeer aldus uit, dan of men haar door de sterke vertaalde, en geeft, zoo dikwerf zy omtrend God gebruikt wordt, zyn meerdere voortreffelykheid in macht, boven alle andere weezens, te kennen. God wordt dierhalven by wyze van verheffinge, vermids hy het eerste begin, en de voortduuring aller krachten is, de sterkte zelf genaamd.’ Deze beteekenis heeft even weinig grond,

[p. 15]

als de nadruk, die 'er in gezocht wordt. De samenvoeging van El Gibboor, Jes. IX:5, maakt dezelve, onder anderen, geheel onaanneemelyk, om niet te zeggen, dat deze naam, zoo wel van allerlei gewaande Godheden, als van den Allerhoogsten, gebruikt wordt.

‘De naam Sebaoth zegt Heirschaaren. Dit is mede geen toevoeglyke naam, hoewel zy in de Overzettingen zoodanig voorkomt. Beter las men, zoo dikwyls 'er van de Heere der Heirschaaren gewaagd wordt, Heere de Heirschaaren; of, zoo men eene invulling verkoos, laat het dan 't woordeken Gy, wezen; Heere Gy Heirschaaren. Immers, indien men den naam Sebaoth als een eigen naam beschouwt, kan 't niet anders zyn; want eigen naamen regeeren geene andere woorden, gelyk men niet kan zeggen, David der Israëliten.’ Sebaoth is geen eigen naam, en in de samenvoeging, Heer der Heirschaaren, wordt God verstaan, 't geen 'er soms by wordt uitgedrukt, wanneer men leest, Heer, (Jehova) God der Heirschaaren.

Bl. 350. ‘Ps. CXXXII:8. Gy, en de Arke uwe sterkte.’ Dit staat in 't Hebreeuwsch niet, en, al wat hier verder, tot uitbreiding van dit denkbeeld, gezegd wordt, is kwalyk geplaatst. Men vertaale liever, de arke uwer heerlykheid, of majesteit, dat is, de arke, die uwe majesteit vertoonde. Even als Ps. LXIII:3. Ik heb u, in 't heiligdom, aanschouwd. Daar zag ik uwe sterkte, (liever, uwe majesteit,) en eer.