|
| |
Eene Venetiaansche geschiedenis.
(Ontleend uit Essays by a Society of Gentlemen at Exeter.)
Niemand, eenigzins kundig met de voormaalige gesteltenis van den Venetiaanschen Staat, kan onkundig weezen van de verregaande Jalousy, in dit Staatsbestuur heerschende. - En de geheimhouding en de spoed, waar mede Persoonen, alleen verdagt van zich in Staatszaaken te mengen, gestraft werden, hebben de Regtsoefening, in dit eertyds beroemd Gemeenebest, byzonder gekenmerkt.
Veele gevallen zyn des verhaald, op welker leezen de Menschlykheid beeft; en schoon het Staatsbestuur, daar toe aanleidelyk, thans heeft opgehouden, zal het een leerzaam onderhoud verschaffen, een der treffendste te vermelden.
De Geschiedenis van albano, een jong Venetiaansch Edelman, die omtrent het midden der zestiende Eeuwe
| |
| |
leefde, levert hier van een voorbeeld op, in veele opzigten aanmerkelyk.
Albano, hoogst eerlyk van Character, begaafd met de uitmuntendste talenten, was bemind en geagt by de Patriciers, en bykans de afgod des Volks. Maar, niettegenstaande zynen rang, zyn onbesmet character, zyne treflyke daaden, ter verdeediging zyns Vaderlands uitgevoerd, en zyne onvermoeide poogingen om het welvaaren zyner Medeburgeren te behartigen, viel hy in verdenking dat hy maatregels beraamde tegen den Staat: eene verdenking, welke zyne al te kiesche, of liever te romaneske, denkbeelden van eer hem beletten op te klaaren; 't geen hem onderhevig maakte aan ongenade en eene straf, onverdraaglyker dan de dood.
Een der Spionnen hadt waargenomen, dat albano bestendig omtrent middernagt, met zyn mantel omwonden, en op eene zeer omzigtige wyze, sloop in het huis van den Franschen Afgezant. - Volgens de strenge Wetten van Venetie, staat het geen Edelman vry, eenen vreemden Staatsdienaar te gaan bezoeken, dan ten zy het geschiede voor eene welbekende zaak, of met verlof van den Raad: zo schroomagtig waren de Venetiaanen, om voor te komen dat men eenige nieuwigheden beraamde, of iets bestondt, 't welk op de verandering der Staatsgesteltenisse invloed kon hebben.
De zonderlinge wyze, op welke albano, by herhaaling, zyne bezoeken ten huize des Franschen Afgezants ging afleggen, kon derhalven niet nalaaten, de zorgvuldigste oplettenheid te verwekken van de waakzaame Verspieders tot behoud des Staatsbestuurs. Welhaast werd albano's gedrag aangemeld by een der voornaamste Staatspersoonen, den Boezemvriend des in verdenking gevallenen Edelmans. - Friuli, (zo was deeze Edelman geheeten,) stondt verbaasd op het hooren des verhaals, en twyfelde, met al de angstvalligheid, welke de vuurigste vriendschap kan inboezemen, aan het gegeevene berigt, schoon hem zeer omstandig, en tot kleinigheden toe, medegedeeld. Om van de waarheid of valschheid ten vollen onderrigt te worden, stelde hy een zyner getrouwste bedienden te werk, om de stappen van den niets kwaads vermoedenden albano na te gaan.
Naa het verloop van eenige dagen ontving friuli de bevestiging van deeze nagtbezoeken, als mede van de
| |
| |
heimlyke en vermomde wyze, op welke steeds dezelve werden voortgezet. Vervuld met de smertlykste aandoeningen wegens den toestand van zynen Vriend, maar teffens gedagtig aan de pligten jegens den Staat, werd friuli's hart ten prooije van de diepgaandste bekommerdheid.
Nog ongenegen om te gelooven, dat de beminde metgezel van zyne vroegste dagen, dat een Vriend, van wiens eerlykheid en vaderlandsliefde hy altoos de verhevenste begrippen gekoesterd hadt, dat het cieraad van den Staat, de afgod des Volks, eene gedagte, den Staat vyandig en nadeelig, in zynen boezem zou kunnen koesteren, besloot hy, vóór de volvoering der Staatswetten, welker handhaaven hy bezwooren hadt, in eigen persoon getuigen te weezen van de misdaadige bezoeken, albano ten laste gelegd.
Maar al te dra werd hy overtuigd, dat de berigten, hem medegedeeld, welgegrond waren: want verscheide opeenvolgende nagten, op het stilste uur, op de vermomdste wyze, zag hy albano het huis van den Franschen Gezant naderen, en, op een gegeeven teken, daar in toelaaten, met de uiterste omzigtigheid en geheimhouding.
Het welvaaren van het Gemeenebest, het diep gevoel van Pligt, 't welk hy omdroeg, en het onwederspreeklyk bewys, 't geen hy met eigen oogen gezien hadt, gedoogde niet, dat friuli het langer uitstelde, om een Overtreeder der Wet op te roepen, ten einde hy zich verantwoordde wegens dit gedrag, of het geheimzinnige, daar in opgeslooten, opklaarde.
Friuli's vaderlandsliefde, gloeiende en opregt, zette hem aan, om te worstelen tegen die aandoeningen, welke de vriendschap met zo veel gewelds deedt opwellen; hy leedt veel in dien tweestryd. Met het innigst leedweezen zag hy zyn dierbaarsten Vriend blootgesteld aan de strenge uitoefening der hardste Wetten, en zyn hart kromp op het denken aan de uitkomst. Dan, alle aandoeningen, welke met de belangen zyns Vaderlands strydig waren, smoorende, besloot hy de pligten zyns Ampts volkomen waar te neemen. - Een naaren, slaaploozen nagt doorgebragt hebbende, gaf hy den volgenden morgen bevel, om den Grooten Raad zamen te roepen, en last, om den ongelukkigen albano te vatten.
| |
| |
Deeze bevelen werden zo stipt als spoedig volvoerd. Friuli bereidde zich om in den Raad te verschynen, en de stukken, die zyne beschuldiging uitmaakten, te ontvouwen.
De leden van den Raad, bestaande uit de edelste, wysste en eerwaardigste Venetiaanen, vertoonden op hun gelaat den indruk van het diepgaandst leedweezen, wanneer zy vernamen, wiens lot zy zouden moeten beslissen. Een diepe en ontzettende stilte, meer zeggende dan de welspreekendste tong kon uitdrukken, ontstondt 'er in deeze Raadsvergadering. De oogen van allen spraken op het kragtigst, de tongen zweegen.
Friuli, wiens geheel gestel beefde, wiens stem wiegerde door de kloppingen van zyn hart, brak deeze gerduchte stilte af, met een aanspraak tot den even ontstelden Raad gerigt. - Hy begon met aan te merken, dat hy uit de oogen van alle de Raadsleden, op hem gevestigd, ten klaarsten las, het spreekende van hunne verbaasdheid en kommer, dat albano zou aangeklaagd worden, en dat hy diens aanklaager zou weezen. ‘Hadt het god behaagd,’ riep hy uit, in al de bitterheid zyner ziele, ‘dat ik vóór het aanbreeken van deezen dag gestorven ware!’ Hy voer voort met aan te merken, dat, als hy het oog vestigde op het deftig en eerwaardig lichaam van Mannen, 't welk hy aansprak, hy vertrouwde in hun te aanschouwen de yverige en standvastige vrienden van de heilige Venetiaansche Staatsgesteltenis. Mannen, die niet alleen dezelve moedig zouden verdeedigen tegen alle aanvallen van een openbaaren vyand, maar ook, met dezelfde vaardigheid en moed, alle heimlyke aanslagen, ingerigt om dezelve te stooren of te benadeelen, afweeren. - In alle andere opzigten wilde hy wel bekennen de minste hunner te weezen; maar in liefde tot zyn Vaderland, in onaflaatenden yver voor deszelfs welweezen, in onverzetlyke gestrengheid tegen de vyanden van den Staat, verklaarde hy voor niemand hunner te wyken. - En, terwyl een vloed van traanen zyne wangen bedekte, voegde hy 'er nevens, dat deeze dag ten bewyze zou strekken van dit zyn zeggen, en toonen dat het geen hy gezegd had geene grootspraak was.
Zy aanschouwden, merkte hy aan, voor hunnen Regtbank, een Persoon, die ten eenigen tyde tot een cieraad der Republiek strekte, het schoonste voorbeeld van 't geen uitmuntend en groot was, den geëerden en beminden Me- | |
| |
deraad, niet alleen beschuldigd van daadlyk de Wetten des Venetiaanschen Staatsbestuurs geschonden te hebben; maar liggende onder een zwaar vermoeden wegens het beraamen van maatregelen strydig met de zekerheid van den Staat. - En door wien werd hy aangeklaagd? - Door eenen die gaarne zyn leeven zou hebben opgeofferd om hem te behouden - door eenen, die, hadt hy alleen geluisterd na de stem der Vriendschap, hem moest gedekt hebben tegen alle regtsvervolging, en beveiligd voor het opgeheeven strafzwaard - door eenen, die, door het handhaaven van de Wetten zyns Lands, op eenmaal, den vrede en het geluk van zyne volgende leevensdagen opofferde. - ‘ô Myn Vaderland!’ riep de elendige friuli uit, ‘wat offer breng ik niet voor uw welvaaren, voor uwe veiligheid? Ik offer den Vriend myns harten. Nimmer brandde 'er op het altaar der Vriendschap een zuiverder vlam, dan die in myn boezem blaakt; maar wanneer gy roept, ô myn Vaderland! versmoor ik de Vriendschapsgloed, en doof uit alle aandoening, welke kan stryden met uwe veiligheid!’
Hy verzogt zyne Mederaaden verschooning, wegens de hevige aandoening zyner ziele, en tragtende de opwellingen van zyn ontroerden boezem te onder te houden, voer hy voort, om den Raad de Byzonderheden voor te leggen van het bedryf, 't welk den grond der beschuldiging opleverde.
Langen tyd, voer friuli voort, was het, eer hy kon overgehaald worden om geloof te slaan aan de berigten hem gegeeven; doch de herhaalde Nagtbezoeken van albano waren maar al te zeker. - Hy merkte op, dat het enkel ongelast gaan aan het huis des Afgezants strydig was met de vastgestelde Wetten; maar wanneer men in overweeging nam het ontydig uur, de voorbedagte vermomming van gewaad, de zeer omzigtige wyze van toelaating, kon het niet missen of 'er moest ten minsten een hevig vermoeden ontstaan, dat 'er iets, den Staat nadeelig, in bewerking was.
Niettegenstaande dit ongunstig licht, waar in albano voorkwam, verzogt friuli den Raad, dat dezelve, uit aanmerking van zyns Vriends voorheen onbesmet character, en loflyke diensten den Vaderlande beweezen, deezen wilden vergunnen, wat hy kon te zyner verschooninge in te brengen, en uit diens mond te verneemen
| |
| |
de uitlegging van een bedryf, 't welk zy, op dit oogenblik, niet konden nalaaten in een misdaadig licht te beschouwen. - Hy hoopte, dat de Raad hem zou toestaan, dat hy heden den pligt, hem door de wet opgelegd, volbragt hadt, en onbetwistbaar getoond, dat in zyn oog geene opoffering te groot was, wanneer het welzyn van den Staat zulks vorderde. - Hy verzogt nogmaals de Raadsleden, dat zy zich zouden herinneren, welke verpligtingen Venetie hadt aan den beschuldigden, van wegen 't geen hy, zo binnen als buitenlands, ten beste van den Staat gedaan hadt. - Hy besloot met aan te merken, dat Regtvaardigheid met Genabetoon te maatigen aangenaamst en welgevalligst was in 't oog des Hemels.
De geheele Raad was ten hoogsten aangedaan over alles wat friuli in 't midden gebragt hadt. Diens tweestryd tusschen pligt en genegenheid verwekte bewondering en medelyden teffens.
Naa eene korte tusschenpoos, werd albano opgeroepen om zich te verantwoorden, wegens de beschuldiging tegen hem voor den Raad gebragt. Met een onbeteuterde houding, met een vaste stem, met zedigheid, deftigheid en bevalligheid, begon albano zyne verantwoording voor den Raad.
Hy verzekerde den Raad, dat hy op dit oogenblik meer gevoelde voor zynen Beschuldiger, dien hy ten eenigen tyde zynen Vriend hadt mogen noemen, dan voor zich zelven - dat de gesteltenis, waar in friuli was, veel erger moest weezen, en veel belemmerender, dan zyne eigene, hoe heilloos voor hem ook deeze dag mogt afloopen.
Van alles wat gezegd was, wegens zyne afgelegde nagtbezoeken aan het huis des Franschen Afgezants, erkende hy voluit de waarheid: en hadt hy met die bezoeken strydig gehandeld met eenige Staatswet, schoon dezelve verouderd en in onbruik geraakt ware, hy was diensvolgens der straffe onderhevig. - Dan hy merkte aan, dat geen misdaad beweezen was, of hem kon beweezen worden uit die daad, dan alleen in gevalle dezelve in verband stondt met het vermoeden, dat hy zich ingewikkeld hadt in het beraamen van maatregelen, nadeelig voor den Staat. - Het was, merkte hy op, eene harde zaak, tegen vermoedens te stryden; daaden konden beantwoord, wedersprooken, ontkend of uitgelegd worden; maar vermoedens, die wist hy niet af te weeren, dan alleen door den
| |
| |
Raad te verzoeken, by welken hy zints langen tyd bekend geweest was, om te rugge te zien op het geheel beloop zyns voorigen leevens, en op het striktst te onderzoeken, of, in eenig tydperk van 't zelve, de minste grond zich opdeedt om eenig vermoeden van Verraad ten zynen opzigte te verwekken. - Op eene zedige wyze herinnerde hy den Raad aan de diensten door hem der Republiek beweezen, en hoe hy onaflaatend gearbeid hadt, om de belangen van dezelve te behartigen en den roem te vergrooten. - Hy riep den Hemel tot getuigen, dat hy nimmer met gedagten of daaden ooit eenigen maatregel nam, ongunstig voor het Staatsbestuur; dat hy, op dit oogenblik, zo zuiver en onbevlekt was in het behartigen van 's Lands belangen als in eenig tydperk zyns leevens. - Hy lochende dat 'er een vaster en getrouwer Vriend van Venetie, of een stipter handhaaver van deszelfs Staatsgesteltenis, bestond dan hy. - Hy voelde zich zo zeer ondersteund en gesterkt door zyne eigene braafheid en onschuld, dat hy allergerustst zyne zaak, zyne eer en leeven, in de handen der agtbaare Vergadering overgaf; vast vertrouwende, dat dezelve, door een eenpaarig besluit, de blaam zou uitwissen, welke deezen dag op zyn Character gelegd was, veroorzaakt door de ongegrondste vermoedens.
De Voorzitter, eenen korten tyd met de andere Raadsleden gesprooken hebbende, gaf albano te kennen, dat de Raad genoeg wist om denzelven te voldoen, dat hy niet alleen eene der grondwetten van het Venetiaansche Staatsbestuur overtreeden, maar ook op zulk eene zeer verdagte wyze gehandeld hadt, dat hy onvermydelyk verpligt was reden van zyn doen te geeven, en de beweegredenen te ontvouwen; de weezenlyke oorzaak bloot te leggen van zyne nagtbezoeken ten huize van den Franschen Afgezant, en opregt te bekennen waarom hy die zo zorgvuldig hadt tragten te bedekken. Dat hy door dit bedryf zich onderhevig gemaakt hadt aan zeer zwaare straffen - maar dat de Raad, uit aanmerking zyner voorheen gedaane diensten, gereed was om de strengheid van de Wet te verzagten, onder voorwaarde, dat hy hun ontvouwde de waare beweegreden van zyne heimlyke Bezoeken, uit welke zy anderzins zouden moeten besluiten dat 'er iets nadeeligs voor den Staat in lag opgeslooten.
Albano bedankte den Raad voor de betoonde zagt- | |
| |
heid en het aangeboden gunstbetoon; ten zelfden tyde verklaarende, dat hy, met de goedkeuring van zyn eigen hart, de byzondere omstandigheden van zyn gedrag, in deezen gehouden, niet kon openleggen. - Met de sterkste bewoordingen en op de plegtigste wyze lochende hy alle bedoelingen tegen het welzyn van den Staat. - Hy besloot met den Raad te verzekeren, dat, hoedanig ook de uitslag mogt weezen, geene magt op aarde uit zyn mond zou haalen, het ontvouwen zyner beweegreden tot het doen dier argwaan verwekkende Bezoeken; ten dien opzigte zou hy het diepst en onschendbaarst stilzwygen bewaaren.
Het is naauwlyks mogelyk, de verbaasdheid en het leedweezen te beschryven, welke de geheele Raadsvergadering beving, op het hooren deezer sterke verklaaring; de bedaarde en stellige wyze, op welke albano dezelve hadt afgelegd, liet geen grond van hoope altoos over, dat iets ter wereld hem zou afbrengen van het verklaarde besluit.
Albano kreeg last om te vertrekken. De Raad, zyn gedrag uit alle oogpunten beschouwd hebbende, ontdekte 'er veel berisplyks, en nog meer verdagts in. Albano's volstrekte weigering, om tot eenige uitlegging te komen, scheen het begrip te staaven van allen, dat 'er iets misdaadigs in moest schuilen. Hoe groot, derhalven, hunne vooringenomenheid ten zynen voordeele mogt geweest zyn, zy aarzelden nu niet, hem de misdaad, van iets kwaads tegen den Staat te brouwen, toe te schryven. - De Raad was reeds wyd en verre afgeweeken van de algemeen gebruiklyke handelwyze by dergelyke gelegenheden, en hadt, ter oorzaake van albano's deugden en gedaane diensten, eene zagtmoedigheid betoond, zelden, zo immer, gebruiklyk by den Venetiaanschen Raad.
Onder dat berugte plein in Venetie, bekend by den naam van St. Marcus, zyn gevangenissen, zo diep onder den grond, dat ze verre beneden het waterpas der zee loopen. Door eene opening aan den top, wordt het ongelukkig slachtoffer van Staats-agterdogt nedergelaaten, om nooit weder te keeren; hier door wordt den elendeling schaars leevensonderhoud toegeworpen; door dit alleen komt de lugt, zo als dezelve is, met moeite heen dringen, om het elendig bestaan des daar diepgekerkerden te verlengen. - In deezer voege ommuurd, en zo zorgvul- | |
| |
dig als wreed beroofd van de middelen om een einde te maaken aan dien onbeschryflyk schriklyken toestand, in eene volstrekte duisternis, voor altoos van de wereld afgescheiden, zonder de minste straal van hoope om ooit hunne Vrienden, hunne Bloedverwanten, weder te zien, ja om ooit eenig voorwerp op aarde te aanschouwen, verduuren deeze slachtoffers van argwaan veel meer smerts dan de schriklykst te bedenkene doodstraf.
Om in eene deezer jammerzalige kerkers het overige zyns leevens te blyven, werd albano verweezen. Het vonnis, eenmaal gestreeken, was onherroeplyk. De volvoering volgde spoedig. Zonder verlof om afscheid te neemen van zyne Bloedverwanten, zyne bekommerde Vrienden, zyne Huisgenooten; zonder eenige voorbereiding tot zulk eene schriklyke gebeurtenis, werd die ongelukkige Edelman gevoerd na die verblyfplaats van schrik en donkerheid. Dit lot moest hy ondergaan in den bloei zyns leevens, in de volste kragt zyner schitterende bekwaamheden. Albano werd, als 't ware, leevend begraaven, en voor altoos van het oog der menschen verwyderd.
Niettegenstaande de geheimhouding en spoed, waarmede dit alles verrigt was, bemerkte het Volk in Venetie welhaast het afweezen van hun Voorspraak, Weldoener en Vriend. Opgewiegd in de onderdaanigste onderwerping aan het Bewind, durfden zy niet om hem vraagen, of zelfs morren tegen hun, door wier bewerking zy alle reden hadden om te vermoeden, dat zy zich van hem verstooken vonden. Dan 's Volks rouwe was niet min diep of opregt, om dat dezelve stille was; de geheele Stad liet niet naa het lot, hem ten deele gevallen, te beweenen.
Het strenge Patriotismus zelfs van friuli kon hem niet onderstutten onder de rouwe en smert, veroorzaakt door dit vonnis. Hy beschouwde met schrik den toestand, waar in hy zynen zo dierbeminden Vriend gestort hadt. De schildery, welke hy zich daar van maalde, was allerschriklykst voor zyne verbeelding. - Het vermaagerd gelaat van albano, met diepe vooren van hoopeloosheid op eenige uitkomst, en de trekken eener kort aanstaande ontbinding, zweefden steeds voor den geest van friuli; hy stelde zich voor, de wanhoop in 't oog zyns Vriends te leezen; het klamme zweet op diens aangezigt zag, het murmelend vervloeken der stervende lippen hoorde hy
| |
| |
in zynen verbysterden geest. Dit alles liet hem dag noch nagt rust. Zyne gezondheid nam af, hy kwynde van verdriet en boezemknaaging; hy overleefde dit ongeluk zyns Vriends maar weinig tyds. Zyn dood strekte tot bewys, dat zyne Vriendschap in sterkte en opregtheid zyne Liefde en Yver voor het Vaderland evenaarde.
Hoe lang de ongelukkige albano, in die plaats van wee en ach, onbeschryfbaar elendig bestaan hebbe, kan niet geweeten worden. Het diepste stilzwygen hadt des plaats; niemand durfde na het lot van dien Staatsgevangenen, of liever van dit Slachtoffer van Staat, verneemen, of waagde het zelfs den naam van albano te noemen.
Veele jaaren waren 'er verstreeken naa den tyd der Gevangenzetting van albano, wanneer een Priester te Parys geroepen werd by eene Juffrouw, om haar geestlyken troost toe te dienen, en, in haare jongste leevens-oogenblikken, die plegtigheden aan haar te verrigten, welke haare Godsdienst-belydenis vorderde. - Onder andere byzonderheden, welke de zieltoogende adelaide haaren Biegtvader ontdekte, was het volgend geval: Dat zy, omtrent twaalf jaaren geleden, in Venetie zich onthouden hadt ten huize van den Franschen Gezant; diens Egtgenoote, aan welke zy bevriend was, en wier genegenheid zy genooten hadt van haare vroegste kindsheid af, derwaards vergezellende. Dat zy, geduurende haar verblyf, kennis gekreegen hadt aan een jongen Venetiaan, wiens naam en waardigheid zy niet wist, doch die tot den eersten rang behoorde; dat diens persoonlyke begaafdheden, en bevallige ommegang, haar hart vermeesterd hadden; en dat, schoon los en onbedagt haare eer-aan hem opgeofferd hebbende, egter de genegenheid, welke zy elkander toedroegen, van dag tot dag, aangroeide; dat, dewyl hy, door Huwelyk, zich met haar niet kon vereenigen, zonder, naar 's Lands denkwyze, zyne eer te bezoedelen, zy de geheimste wyze van zamenkomst beraamden, en hy, door tusschenkomst van eene vertrouwde Dienstbode, bestendig omtrent middernagt by haar kwam. Maar dat hy eensslags, op het onverwagtste, zonder eenige haar bekende oorzaak, afgelaaten hadt haar te komen bezoeken. Dat zy, afgepynd door duizend gissingen, en vreeze voor het ergste, begon te kwynen; waarom men te raade werd, haar weder na Frankryk te
| |
| |
laaten trekken, waar zy, in 't einde, haare gezondheid, doch nimmer de rust haarer ziele, wederkreeg.
Adelaide, door dit verhaal afgemat, hadt naauwlyks de Schuldvergiffenis, welke zy verogt, en door haare zigtbaare boetvaardigheid scheen te verdienen, bekomen, of zy blies den laatsten leevensadem uit.
Hier uit werd het allerwaarschynlykst, dat de ongelukkige albano onschuldig was aan allen misdryf tegen zyn Land, en dat diens nagtbezoeken, als bewyzen aangevoerd van slegte maatregelen tegen den Staat, door hem in 't donker beraamd, alleen bestaan hadden in vervoegingen by eene schoone Zielsvoogdesse. Hy gaf de voorkeus om de elenden te verdraagen van eene altoosduurende gevangenis, in een hol, (zo verschriklyk dat het oog van den menschlievenden howard het niet mogt zien) boven het gevaar, om Haar, die hy beminde en aanbadt, aan den smaad der wereld bloot te stellen. In bewondering over zynen edelen geest, over zyne vuurige liefde, over zyne onwankelbaare standvastigheid, mogen wy vergeeven wat 'er bestraffenswaardig was in zyn gedrag, of, indien wy hem van dwaaling en verkeerdheid beschuldigen, een traan van medelyden op de assche van dien ongelukkigen plengen.
|
|
Auteursrechtvrij