Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Timur en Zadib.
Eene Oostersche Vertelling.

Ten tyde dat de Legerschaaren van den magtigen timur zich, uit de woestenyen van Tartarye, over de vrugtbaare velden van Indostan verspreidden, in getal en verslinding gelyk aan Springhaanen, zag hun Opperhoofd, roemende op de grootheid zyner magt, terugge op de bergen door hem overgetrokken, en beschouwde, met genoegen, de hinderpaalen, die hy zo moedig te boven was gekomen. - ‘Door dapperheid en magt,’ dus sprak hy by zich zelven, ‘brengen wy onze vyanden te onder; door geduld en aanhouden worden wy zelfs meester van de verbaazende werken der Natuure, die te vergeefsch hemelhooge bergen voortbragt, om den voortgang te stuiten van hem, die beslooten heeft te overwinnen!’

Wanneer 's Overwinnaars hart, in deezer voege, lugt gaf aan den trots, daar in opwellende, verwoestten zyne Krygsknegten het land, door 't welk zy heen trokken, en pleegden alle die wreedheden, welke een niet wederstaan Leger den rampzaligen Bewoonderen op de deerlykste wyze doet ondervinden. Zy haalden een Wysgeer uit diens eenzaam verblyf. Hy voerde de geweldenaars te gemoet: Brengt my tot uw Opperhoofd; laat my dien magtigen Overwinnaar zien, eer een eindlooze nagt deeze myne oogen verdonkert; misschien zullen de woorden van zadib ingang vinden by zyne ooren, en zyn hart raaken!

[p. 378]

De ernsthaftigheid, met welke zadib deeze woorden uitboezemde, hieldt het zwaard der Krygsknegten terugge. Zy bragten hem voor 't aangezigte van timur; zeggende: ‘Zie hier een oud Man, die verzogt heeft in uwe tegenwoordigheid te worden toegelaaten.’

Myn verlangen, sprak zadib, is om te spreeken met den magtigen Scythischen Veldheer - hy is groot; doch zal niet weigeren de woorden der Wysheid, de taal der Ondervindinge, te hooren. - ‘Spreek vry uit,’ voerde timur hem te gemoete; ‘een Vyand buiten staat om wederstand te bieden, behandel ik als een Vriend - tree met my in deezen Tempel van vistnoo - Lessen kan men niet hooren onder het geraas van een voorttrekkend Leger.’

De stilheid van deeze heilige plaats, ving zadib aan, is gunstig aan myn oogmerk. - ô Vistnoo! beziel uwen Vereerder met vertrouwen, om de woorden der waarheid te spreeken voor de ooren van deezen Geleider der Heirlegers; en bereid zyn gemoed om leeringen der Wysheid te ontvangen; van welke myn tong slegts het werktuig is, om dezelve te doen hooren! - ‘Vistnoo,’ hernam timur, ‘is geen God dien ik vereere; maar eene weldaad moet altoos met dankbaarheid worden beantwoord. - Indien ik voordeel trek van 't geen deeze Godheid ingeeft, zal deeze Tempel van myne Offeranden rooken.’

Wat, begon zadib, kon het Opperhoofd der wyduitgestrekte velden van Tartarye beweegen, om de woonstede zyner Voorouderen te verlaaten, en in afgelegene Landen te zoeken, 't geen hy in zyne eigene veel beter vindt? Zyn de Landen van Indostan vrugtbaarder dan die van Scythia? Is de melk onzer Merrien overvloediger, of het vleesch onzer Paarden smaaklyker, dan die des Lands uwer geboorte? - Neen, verre van daar - een brandende zon verschroeit onze velden, ons Vee geeft schaars melk, en levert geen vleesch, waardig om den honger van een Tartaar te stillen. Waarom brengt gy dan de rampen en verwoestingen des Oorlogs over de onschuldige Inwoonders van dit Land? ten koste van het gemis van zo veele genietingen voor u zelven? - ‘Om myn Roem te vermeerderen,’ antwoordde timur, op een straffen toon; ‘de zugt na Roem is de heerschende drift van ons, die toe den rang van Helden verheven zyn; na Roem hongeren, na Roem dorsten wy, en laaten voor gemeene stervelingen over, zich te bekreunen over het vleesch en de melk der paarden!’

Indien, was de taal van zadib, de zugt tot Roem niet kan voldaan worden dan door verdelging over het Menschdom te brengen; dan zeker ware het beter die te bedwingen. - Wat goeds kan 'er uit Roem voortkomen, 't welk vergeleken mag worden met de rampen, die de voldoening aan deeze zugt vergezellen? - ‘Gy spreekt,’ hervatte timur, een zagter toon

[p. 379]

dan voorheen aanneemende, ‘gy spreekt als een Wysgeer, en gy wilt den Mensch maaken zo als hy moest weezen; dit is onmogelyk - myne zaak is de rol van een Vorst te speelen, die den Mensch neemt zo als hy is, en die het Menschdom behandelt gelyk elk hem zou behandelen, indien hy dezelfde middelen in zyne magt hadt. 't Is het Noodlot, en het gebruik maaken van de gelegenheid, dat den l'yran vormt - zy, welken het Noodlot wangunstig is, moeten zich onderwerpen en stille zyn!’

By brahma! riep zadib uit; niemand kan het Noodlot wederstaan; maar welk deugdzaam Man zal na eene gelegenheid zoeken, om over zyne Medestervelingen te heerschen? - ‘Wees verzekerd,’ hervatte timur, ‘dat Deugd eene verkreegene hoedanigheid is. De Mensch is van natuure zelfzoekend en wreed; alle kinderen zyn zo - deeze natuurlyke driften worden door de Opvoeding tegengegaan; allengskens bedekt; maar nimmer ten vollen te ondergebragt - myn zugt na Roem wordt ondersteund door myne oorspronglyke driften van wreedheid en zelfzoekenheid, welke ik, een Vorst zynde, op het ruimst en onbedwongenst kan botvieren.’

Wanneer ik, door een Vorst te zyn, sprak zadib, noodwendig wreed en zelfzoekend moest weezen, ô! dat dan myn laage staat altoos de myne blyve! - ‘De Mensch,’ hernam timur, ‘bezit ook eene zugt tot Meerderheid, welke hem den wensch na hoogen staat en het bezitten van schatten inboezemt. Van natuure zyn alle Menschen gelyk; maar de leevensomstandigheden hebben u in eenen stand geplaatst, welke het beteugelen der begeerten vordert; my in eenen stand, waar in ik dezelve vrylyk kan opvolgen. - Konden wy onze leevensstanden verwisselen, wees verzekerd uwe Driften zouden zich, op 't eigen oogenblik, dat die hinderpaal was weggenomen, uitbreiden, en gy zoudt dan weezen gelyk timur thans is.’

Kan een Aardworm trots weezen? sprak zadib, met een diep gehaalde zugt; Wat is de Mensch, dan een Stofdeeltje? 't is door Deugd alleen dat hy iets beduidend wordt. Als ik dit overdenk, schuw ik met afgryzen de eerste aannadering des Hoogmoeds, en beef ik terugge op het bedenken van het snood beginzel, 't welk zyne voldoening zoekt in het leed en den rampspoed der Medestervelingen. - ‘Noem geen Overwinnaar wreed,’ zeide timur, met eenige scherpheid, ‘hy is enkel een Mensch - hy is in de gelegenheid gesteld om zyne Natuur onbewimpeld te vertoonen, en maakt des gebruik. De Wyze is in 't eene geval meer, in een ander minder, dan een Mensch. Hy is meer, in zo verre hy by de gaven der Natuure de verkreegene bekwaamheden gevoegd heeft; hy is minder, in zo verre hy zyne natuurlyke Driften wederstreeft en te-onder houdt - maar zy worden zo diep niet te on-

[p. 380]

der gehouden, of zy zyn wel weder op te roepen; wanneer zy niet zelden met een verdubbelde kragt te voorschyn treeden, en de ydelheid toonen van alle zo dikwyls uitgeboezemde hoogvliegende gedagten!’

Zy zyn voor altoos by den waaren Wysgeer te onder gebragt! viel zadib den Prins in de reden. De drift, waar mede zadib dit zeggen uitte, veroorzaakte eene kleine tusschenpoozing in dit zedekundig onderhoud, waar in geen der Partyen het scheen te zullen gewonnen geeven. In 't einde brak timur het zwygen af, wendde zich met veel betoons van goedgunstigheid tot zadib; zeggende: ‘Zadib, uwe goede hoedanigheden zullen niet langer in het donkere der vergetelnisse begraaven blyven - gy zult myn Vizir weezen - 't zy voortaan myn werk te onder te brengen, en het uwe te regeeren.’

Onwaardige als ik ben, betuigde zadib, terwyl een gloed van vergenoegen hem ten oogen uitstraalde, om zulk eene Eere te ontvangen, zal nogthans uw Slaaf zyne uiterste poogingen inspannen, om de pligten, aan zo hoogen Stand vast, te volbrengen. - ‘Houdt gy wel in 't ooge,’ voegde timur hem toe, ‘dat, hoe hooger Eerepost men bekleedt, de verzoeking tot Ondeugd des te sterker wordt? Gy zyt thans in laagen staat, arm, en deugdzaam; maar, wanneer gy de tweede plaats in myn Ryk zult bekleeden, loopt gy gevaar, om groot, ryk en ondeugend te worden.’

Die Wysbegeerte, hernam zadib, welke ik my, van myne vroege jeugd af, heb eigen gemaakt, zal my schootvry stellen voor de eerste verlokzelen tot Ondeugd - bekleed my met den mantel der Waardigheid, en hou u ten vollen verzekerd van myne wilvaardigheid om uwe hooge bevelen te volbrengen.

‘Zadib,’ sprak timur, op een volernstigen toon, ‘gy moet nu ten vollen overtuigd weezen, dat oorspronglyke hoogmoed, en een wensch om aanzienlyk te worden, in uw binnenste schuilt, en nimmer geheelenal was uitgerooid - dat uwe Deugd een kunstgewrogt is, 't welk wykt voor de oorspronglyke indrukken der Natuure. - Doch waartoe meer woorden gebruikt. - Uw hart draagt getuigenis van de waarheid myner stellinge; want de blos der bewustheid verft uwe wangen - geen wederspraak meer. Ik wil u niet in gevaar brengen om te verliezen 't geen gy u met zo veel moeite hebt aangewend; de Natuur Mensch zou welhaast weder te voorschyn komen - gy aanschouwt hem in my. - Gaa in vrede na uw kluis - gaa daar heen, en blyf deugdzaam; maar laat my ongemoeid aan het hoofd myner zegepraalende Tartaaren voortrukken, tot dat ik den roemryken naam verwerf: de Overwinnaar der Wereld!’