Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

[p. 304]

[Verhandeling over den oorsprong van de geele koorts, die zich geopenbaard heeft in de steden der Vereenigde Staaten van Noord-America.]

Aan den Redacteur der Algemeene Vaderlandsche Letteroefeningen.

myn heer!

Het volgend Stukje, over den Oorsprong en de Geschiedenis van de Geele Koorts, is door een myner Vrienden in een Engelsch Nieuwspapier geplaatst, en aan my toegezonden. - Daar dit Stukje een zeer groot licht verspreidt over de oorzaaken en natuur van de Geele Koorts, en ten klaarste aantoont, hoe verre de tot nog toe heerschende gevoelens over die Ziekte van de waarheid verwyderd zyn; heb ik gemeend, dat, hoe zeer deeze Ziekte (dank zy de Goddelyke Voorzienigheid!) op den Bataafschen grond, tot nog toe, niet dan by naam bekend is, - ik echter myne Land- en Kunstgenooten geen ondienst zou doen met aan de uitdrukkelyke begeerte van den Schryver van hetzelve (naamentlyk de Vertaaling) te voldoen, en dit Stukje, benevens eenige Aanmerkingen van my zelven, aan UE. ter plaatzing toe te zenden.

Het kan immers een Beminnaar van Konsten en Weetenschappen niet onverschillig zyn eene dwaaling te zien uitroeijen, welke reeds tot een vooroordeel ingeworteld is, en nader bekend te worden met den waaren aart eener Ziekte, die in een ander Waerelddeel zulke groote verwoestingen heeft aangerigt: - het is waar, wy worden in dit Stukje niet vergast op fyngesponnen Theorien of vergezogte Bespiegelingen; doch, in vergoeding hier van, geeft ons de Schryver zeer veele daadzaaken aan de hand, en alle zyne stellingen zyn gegrond op Waarneemingen. - Wat den Schryver belangt, hy is wel geen Arts, maar echter iemand, die met eigen oogen de verwoestingen, welke de Ziekte, in het Jaar 1793, te Philadelphia heeft aangerigt, gezien heeft; het is iemand, die, wegens zyne uitgebreide betrekkingen in den Koophandel, de schoonste gelegenheid gehad heeft de waare oorzaak der Ziekte na te speuren, en van de geboorte en den loop derzelve in de verschillende Americaansche Provincien een naauwkeurig Bericht in te winnen. - Het is, eindelyk, iemand, wiens smaak voor een verkreegene kennis in alle vakken der Konsten en Weeten-

[p. 305]

schappen aan zyn uitgestrekten Handel geëvenredigd is, en dus iemand, welke, schoon niet van de kunst, echter zeer wel in staat is, om ons een naauwkeurig verslag omtrent den Oorsprong en de Geschiedenis der Geele Koorts mede te deelen.

Verhandeling over den oorsprong van de geele koorts, die zich geopenbaard heeft in de steden der Vereenigde Staaten van Noord-America.

Daar verscheiden verkeerde begrippen in Europa geheerscht hebben, met opzigt tot de Geele Koorts in America; en de kennis van de gesteldheid van een Land, op welk wy zo veele betrekkingen hebben, myns bedunkens van de alleruiterste nuttigheid is, - neem ik de vryheid om aan u te verzoeken eenige Waarneemingen door den druk aan het publicq mede te deelen, welken een lang verblyf in de Vereenigde Staaten, in 't byzonder te Philadelphia, wanneer de Koorts daar woedde in het Jaar 1793, en de echte berichten zedert dien tyd ontvangen, my in staat gesteld hebben te verzamelen.

De Geele Koorts is, zonder twyfel, (even als de Pest) eene Ziekte, welke uit de warme Lugtstreeken van Asia en Africa oorspronkelyk is, van waar deeze Ziekten duidelyk kunnen naargespoord worden. - De Pest zelve wierd het eerst in Europa overgebragt door de Legers, op derzelver terugreizen van de Kruistogten naar het Heilig Land; doch wierd voornaamlyk in dit Waerelddeel verspreid door den Koophandel: de Ziekte verwoestte, geduurende veele leeftyden, de meeste Steden van Europa, en in het byzonder de Koopsteden.

In Londen heerschte de Pest op 14 verschillende tyden, met een ysselyk geweld, tusschen de Regeeringen van eduard den Derden, wanneer die Ziekte voor de eerstemaal zich openbaarde, - en die van george den Eersten, wanneer de Wetten omtrent het houden van Quarantaines wierden ingevoerd; deeze Instellingen, welke algemeen schynen aangenomen te zyn omtrend dat laatste tydperk, hebben naderhand Europa altyd voor de Pest behoed, en deeze Ziekte bepaald tot de Oostersche Landen, waar de warmte van het Climaat en de leevens-

[p. 306]

wyze der Inwoonderen de besmetting bestendiglyk leevend houden.

Op eene gelyke wyze wierd de Geele Koorts eerst overgebragt naar de West-Indiën door de Africaansche Schepen, en is tegenwoordig algemeen geworden in de Eilanden, welker warm lugtsgestel haar bestendig doet voortduuren. In vredenstyd maakt de gemaklykheid, waar mede de besmetting kan vermyd worden, de Ziekte weinig gevreesd, en verhindert derzelver uitbreiding; maar, geduurende den Oorlog, wanneer de Inwoonders beslooten zyn in belegerde Steden, Vlooten en Legers ouderhouden worden in plaatzen, zo gunstig voor het ontstaan van besmettelyke Ziekten, als Schepen, Campementen, Baracken en Hospitaalen, woedt de Ziekte met een onweerstaanbaar geweld.

Europa is bewaard voor deeze Ziekte, niet slegts door derzelver Quarantaines, maar ook door de langduurigheid der reize van de West-Indiën, en mogelyk om dat de Vlooten in 't algemeen aankomen in jaargetyden, genoegzaam koud om de besmetting uit te dooven, of te beteugelen; doch de uitgestrekte Koophandel der Vereenigde Staaten, gepaard met de kortheid van de reize, welke weinig meer dan 14 dagen is, maakt de West-Indiën, in dit geval, een gelyke bron van besmetting als de Levant is voor Europa.

Geduurende den tegenwoordigen Oorlog, schoon de Geele Koorts verwoestingen heeft aangerigt in de meeste Eilanden, heeft dezelve echter het meest gewoed in de Fransche Eilanden, in 't byzonder te Martinique, Guadeloupe en St. Domingo, welke de voornaamste Toneelen des Oorlogs geweest zyn; met deeze Eilanden hebben de Americaanen voornaamentlyk hunnen Handel gedreeven tot eenen graad, welke alle voorgaande tyden verre te boven ging; daar hun Handel voor het grootste gedeelte bestond in het aanbrengen van levensmiddelen, wierd dezelve gedreeven naar Havens en Vlooten, in zodanigen staat, welke het vermyden der besmetting onmoogelyk maakte, en de Schepen, in derzelver terugreis, over 't algemeen opgepropt zynde met Passagiers, Bagagie, en goederen van allerhande soort, hebben misschien gestadiglyk de Besmetting naar huis overgevoerd. Wanneer dezelve wierd aangebragt geduurende den Winter, of in de gemaatigde Jaargetyden, is de besmetting

[p. 307]

zonder twyfel uitgedoofd geweest; doch, geduurende de zomerhitte, heeft het de zo bekende verwoestingen veroorzaakt.

Hoe zeer, in sommige gevallen, de oorsprong van de Koorts niet dan met moeite kan worden naargespeurd, om dat de manschappen van de Schepen verspreid waren, en de goederen verkogt aan een aantal verschillende persoonen, en op plaatzen ver afgelegen van de plek, waar zy eerst aan land gebragt waren, zo dat de besmetting zich openbaarde in verscheiden plaatzen, op denzelfden tyd; hebben wy echter niet alleen de stelligste Proeven, dat de Ziekte is aangebragt op de boven verhaalde wyze in elk tydperk, wanneer dezelve de Vereenigde Staaten aangetast heeft; maar ook de sterkste zydelingsche blykbaarheid, voortspruitende uit de gelykheid van de Ziekte, en van eene verscheidenheid van andere daadzaaken.

Een Geneesheer te Philadelphia, kennelyk door de overdreevenheid en dweepery van zyne stelsels, welke hy byna tot de maate van raazerny bragt, tegenstrydig met het algemeen gevoelen zyner Kunstbroederen, en het juist oordeel van het meerderdeel zyner Medeburgers, viel in 't Jaar 1793 het eerst op het denkbeeld, dat de Ziekte haar oorsprong had in de Vereenigde Staaten.^(*) - Om dit gevoelen staande te houden, wierden alle daadzaaken of verdraaid, of over het hoofd gezien; ongelukkiglyk haalde de nayver en jaloersheid der andere Steden van het vaste Land omtrend eene Stad, welke op zulk eene voortreffelyke wyze was bloeijende, ten opzigte van derzelver Koophandel en Bevolking, haar in den aanvang over, de Geele Koorts aan plaatselyke oorzaaken toe te schryven, tot dat zy zelve door de Ziekte aangetast wierden, en dus uitvonden van waar ze haar oorsprong nam; op deeze wyze heeft 's mans gevoelen zich wyd en zyd verspreid, in diervoegen, dat tegenwoordig talryke daadzaaken, welke derzelver ongegrondheid aantoonen, ter naauwernood in staat zyn om hetzelve tegen te gaan.

Wanneer wy den oorsprong van de Geele Koorts willen naarspeuren, moeten wy dezelve naauwkeurig onderscheiden van Ziekten van een andere natuur, van min-

(*) De Arts, hier bedoeld, is Professor rush.

[p. 308]

der gevaar dan tusschenpoozende, galagtige en soortgelyke Koortsen; deeze ontstaan, zonder tegenspraak, uit oorzaaken, onmiddelyk afhangende van het zaisoen of van de plaatzelyke gesteldheid, en de Steden der Vereenigde Staaten zyn aan dezelve onderhevig op eene gelyke wyze, schoon niet in een grooter graad dan die van Europa; de Geele Koorts, integendeel, welke buiten kyf van het zelfde geslagt is als de Pest, kan niet alleen, gelyk deeze Ziekte en de Kinderpokjens, worden naargespeurd, door een regelmaatigen voortgang van besmetting; maar is ook zo verschillende, en heeft zo veel meerdere uitgestrekte uitwerkzelen, dat, wanneer ook de Ziekte zich geopenbaard heeft, zy gekenschetst is geweest met zulke tekenen, welke haar geheel onderscheidden van plaatzelyke Ziekten.

Schoon de Geele Koorts onder de Pestziekten moet gerangschikt worden, is dezelve echter veel min kwaadaartig dan de Pest, wier verwoesting geen tyd of kunst weezentlyk verminderd heeft, zelfs niet in zodanige Landen, waar de Pest bestendiglyk in weezen is; terwyl, daartegen, in de West-Indiën, de Geneeskunde het woeden van de Geele Koorts zo zeer beteugeld heeft, dat de Inboorlingen niet meer voor deeze dan voor andere Ziekten bedugt zyn, en dezelve voornaamentlyk voor Vreemdelingen doodelyk is. - Derzelver uitgestrekte uitwerkselen in Noord-America kunnen misschien aangevoerd worden als een bewys van de nieuwheid der Ziekte, en derzelver oorsprong van een vreemde of buitenlandsche oorzaak; echter, in den slegtsten of meest saamgestelden staat van de Geele Koorts, is het getal van persoonen, die herstellen, aanmerkelyk; en, in het Jaar 1793, wierden geheele Huisgezinnen door deeze Ziekte aangetast, zonder dat een eenige persoon 'er het leeven by verloor^(*).

Geene maatregelen om de Pest af te weeren wierden

(*) De Geele Koorts heeft, echter, ook in het Jaar 1793 te Philadelphia ysselyke verwoestingen aangerigt; want, van Augustus tot October, verlooren, alleen in die Stad, 4041 menschen hun leeven door deeze Ziekte. - Carey's Account of the Yellow Fever. In 1794 in 't Nederduitsch uitgegeeven door Dr. m.c. de fremery, by A. Loosjes, te Haarlem. In gr. 8vo. De Vertaaler.

[p. 309]

in Europa voldoende bevonden, voor dat de Quarantaines algemeen aangenomen wierden, en 'er verliepen veele jaaren, alvorens dezelve wierden uitgevoerd met eene genoegzaame stiptheid. Het ysselyk woeden der Pest in Marseille, en in andere Steden, in het begin van de tegenwoordige Eeuw, schynt ten laatste de thans plaats hebbende Wetten veroorzaakt te hebben, welke misschien de strengste zyn, en het best uitgevoerd worden, van alle wetten, thans in weezen. De gedeeltelyke maatregelen ten deezen opzigte, in de Vereenigde Staaten, zyn zekerlyk van een zeer goed gevolg geweest; doch dezelve zyn nooit in 't werk gesteld met die stiptheid, die in Europa waargenomen wordt, en men is te weinig opmerkzaam geweest, ten einde het niet nakomen der Quarantaines te straffen.

De meeste Steden van de Vereenigde Staaten zyn tegenwoordig byna twee Eeuwen oud, en Philadelphia zelve telt meer dan 100 jaaren. Geduurende dit tydperk, zyn derzelver Inwoonders, door het zuiveren en bebouwen van den grond, alle natuurlyke nadeelen van eene nieuwe woonplaats te boven gekomen, en de plaatslyke en Herfstziekten zyn zo zeer afgenomen, dat derzelver Sterflysten duidelyk aantoonen, dat zy, over het algemeen, zo gezond zyn als de Steden van Europa; maar op geen tydperk, zedert haar aanweezen, zyn zy verwoest geweest door Ziekten gelyk aan de Geele Koorts, tot op weinige jaaren geleden. - Het is derhalven onmogelyk, te veronderstellen, dat een lugtstreek, welke, geduurende zo veele jaaren, en onder meer nadeelige uitwerkselen van dampen en moerassen dan het tegenwoordig heeft, zo gezond geweest is, eensklaps Ziekten zoude voortbrengen, van welke de Geschiedenis des Menschdoms ons geen voorbeeld verschaft.

In het Jaar 1760, geduurende den Franschen Oorlog, openbaarde zich de Geele Koorts, voor de eerstemaal, te Philadelphia, en werd ontdekt ontstaan te zyn door de kleederen van een jong mensch, 't welk stierf aan die Ziekte te Jamaica; deeze kleederen waren aan zyne Vrienden te Philadelphia gezonden; deeze Vrienden waren de eerste, die aan de Geele Koorts stierven, en schoon ook anderen aangestooken wierden, maakte echter de Ziekte geen groote verwoesting. - De Ziekte was naderhand niet bekend in America, tot het Jaar 1793,

[p. 310]

wanneer, in de maand Juny, een groot aantal Schepen, welke, zich aan de Kaap François, geduurende derzelver schriklyke inneeming door de Negers, bevindende, van daar medebragten alle die ongelukkige Inwoonders, welke zich door de vlugt konden bergen.

Veele van deeze Schepen kwamen in July te Philadelphia aan, belaaden met Passagiers en goederen van allerlei zoort; in het laater gedeelte van die zelfde maand, ontstak de Geele Koorts in de herbergen, waar het Volk van de Schepen te huis lag - en onder de Scheepstimmerlieden, die de Schepen herstelden. - Op een naauwkeurig onderzoek, bleek het, dat de eerste persoonen, welke aan de Ziekte stierven, de Matroosen uit deeze herbergen waren, en byna de geheele huisgezinnen van een of twee Scheepstimmerlieden, op welker Werven de Schepen gecalfaterd waren.

De Quarantaines, welke oogenblikkelyk in werking gebragt wierden, en eene oplettendheid op alle omstandigheden, welke de Stad gezonder konden maaken, en de besmetting voorkomen, bewaarden waarschynlyk dezelve voor de vier volgende jaaren; dewyl de Koorts zich daar niet weder vertoonde tot in het Jaar 1797; andere Steden wierden echter in dien tusschentyd door dezelve aangetast.

In het Jaar 1794 ontstond de Ziekte te Baltimore, waar zy gebragt wierd door een Schip uit de West-Indiën. Zy brak uit, en bepaalde zich geheel tot een gedeelte der Stad, gelegen op een hoog stuk Lands, en aan een breede Rivier, die de Haven maakt op den afstand van byna een myl van de Stad zelve, aan welke de besmetting naauwlyks wierd medegedeeld.

In het Jaar 1795 openbaarde zich de Ziekte te New-York, wanneer dezelve op gelyke wyze bespeurd wierd ontstaan te zyn door een West-Indisch Vaartuig.

In het Jaar 1797 ontstond de Geele Koorts weder te Philadelphia. Men ontdekte duidelyk, dat zy aangebragt was door een Vaartuig van St. Domingo, daar de Ziekte zich het eerst vertoonde aan de Kaai, aan welke het Schip gelost was, en onder de Kooplieden en andere persoonen, die zich omtrend het Schip ophielden. Ter deezer gelegenheid sprak men weinig met lof van den Doctor van de Haven, en van de Officieren van Ge-

[p. 311]

zondheid. Men beschuldigde hun wegens nalaatigheid in de behoorlyke oplettendheid in agt te neemen^(*).

Geduurende den voorleden Zomer is de Ziekte niet alleen uitgebrooken te Philadelphia en New-York, maar ook in veele andere handeldryvende Steden, in welke alle de Ziekte niet alleen konde nagespeurd worden van de gemelde oorzaaken ontstaan te zyn; maar ook de volgende daadzaaken saamgeloopen hebben, om derzelver vreemden of buitenlandschen oorsprong te bewyzen.

Ten 1sten. De Ziekte heeft zich in geene Stad geopenbaard, welke geen onmiddelyke betrekking had met de West-Indiën.

Ten 2den. Sedert dat de Schepen, uit de West-Indiën komende, belet geworden zyn de Rivier op te zeilen tot Philadelphia, heeft de Ziekte zich geopenbaard in alle de kleine Steden en Buitenhavens aan de Rivier van Delaware, waar men verpligt, geweest is de laadingen te ontscheepen; terwyl de Geele Koorts zich niet vertoond heeft, 't zy in de Vlekken digt by dezelven, 't zy in die geenen, welke in de nabuurschap van de Hoofdstad gelegen zyn.

Ten 3den. De Ziekte heeft byna gelyke verwoestingen aangerigt in de kleine Steden, in welke de besmetting op dezelfde wyze ingevoerd is als in de groote Steden.

Ten 4den. De Geele Koorts heeft veel meer gewoed in de Steden van de Midden- en Noordelyke Staaten, welke het voordeeligst gelegen zyn, doch een veel sterker handel dryven, dan in de Zuidelyke Staaten, welke, buiten tegenspraak, in eene minder gezonde landstreek gelegen zyn, maar minder handel dryven.

De oorsprong van de Pest, de Kinderpokjens, en andere soortgelyke Ziekten, zyn regelmaatig nagespoord, en de meest geloof verdienende berigten stemmen overeen, dat deeze Ziekten nooit oorspronkelyk ontstonden in de Steden van Europa, en dat de oorzaaken, welke de geringe Ziekten voortbrengen, niet voldoende zyn om dezelve daar te stellen: op gelyke wyze, van alle de byge-

(*) 'Er is te Philadelphia reeds voor veele jaaren een Bureau van Gezondheid opgerigt, het welk uit den dirigeerenden Arts en eenige andere Geneeskundigen bestaat, welke laatsten Officieren van Gezondheid genaamd worden.

[p. 312]

bragte redenen ter staaving dat de Geele Koorts van een plaatzelyken oorsprong is, is 'er geene, welke algemeen is tot het groote aantal van plaatzen, in welke de Ziekte zich in de Vereenigde Staaten geopenbaard heeft, en niet een eenige, die niet in een veel grooter graad in de meeste Europische Steden plaats heeft. Groote bevolking, naauwe straaten, onreinheid, en gebrek aan gemeene rioolen, enz. indien zy plaats hadden in groote Steden, konden geen invloed hebben op de kleindere, en een laage en ongezonde ligging kan niet toegeschreeven worden aan die Steden, welke op hooge Kaapen, of aan den oever der Zee, gelegen zyn.

Het Climaat van de Vereenigde Staaten, schoon heet, is echter niet warmer dan het midden en Zuiden van Europa, en is verbeterd, in den wintertyd, door een veel langer aanhoudende en veel strenger koude. Een verscheidenheid van Verhaalen, welke in Europa verspreid zyn, met betrekking tot de ligging van de Steden der Vereenigde Staaten en derzelver bouworde, zyn onwaar, en oorspronkelyk, of van de veronderstelling der zodanigen, welke met de ligging van de Vereenigde Staaten niet bekend waren, of uit een valsche voorstelling van zulken, welke andere redenen noodig hadden ten bewyze van het gevoelen nopens de plaatslyke oorzaak der Geele Koorts.

In de daad, liever dan dat men geloof zoude geeven aan een eenvoudig en duidelyk betoog, dat de Geele Koorts een ingevoerde Ziekte was, wierden een menigte verdichtselen voortgeplant ten opzigte van de naauwe en ongeregelde bouworde der Steden, gebrek aan gemeene rioolen, en andere oorzaaken, gewoonlyk opgegeeven als een bron van Ziekte.

New York en de meeste Zeesteden en Havens in de Noordelyke Staaten zyn gebouwd op een zeer verheven grond, en blootgesteld aan de zeelugt.

Omtrent derzelver bouworde evenaaren zy de beste Steden van Europa, en 'er is geen voorbeeld van een zeer digt ineen gebouwde Stad, - over het algemeen zyn de Steden zeer weinig onderhevig aan de gewoone Herfstziekten, en kunnen mogelyk zich beroemen op zulk een grooten graad van gezondheid, als eenige Stad in de gantsche waereld.

De Stad Philadelphia is op een aanmerkelyken afstand van de Zee, schoon gelegen op de banken van twee ver-

[p. 313]

maarde Rivieren; zy is gebouwd op eene schoone open vlakte, even verheven als London, en het land rondsom de Stad ryst aan alle zyden, uitgezonderd een, in kleine heuveltjes, gelyk aan die van Middlesex en Surry. - Aan de Rivier, beneden de Stad, zyn eenige Weilanden; doch deeze zyn eveneens drooggemaakt en bebouwd, schoon op verre na niet zo uitgestrekt als die, welke aan den Theems in den omtrek van London gelegen zyn. - Het water van de Stad is, over het algemeen genomen, uitmuntend, - derzelver straaten zyn wyd, wel bestraat en volmaakt droog, - een aanmerkelyk gedeelte der Stad is voorzien van gemeene rioolen; en die gedeelten, in welken 'er tot nog toe geen gevonden worden, zyn noch lang noch digt genoeg bebouwd geweest, om gebrek aan dezelve te hebben; de huizen zyn over het algemeen lugtig, en bevatten zelden meer dan één huisgezin; de policie van de Stad, de zedelyke order en de reinheid der Inwoonderen, behoeven ten minsten voor geen eene Stad in Europa te wyken; zo zy, ten deezen opzigte, al door dezelve mogten geëvenaard worden.

Na de meeste Europeesche Steden gezien te hebben, komt het my voor, dat dezelve dugtige bewyzen tegen den plaatslyken oorsprong van Ziekten (gelyk aan de Geele Koorts) opleveren, - ik zal niet spreeken van de Steden van het Noorden van Europa, gelegen in eene lugtstreek, welke eenigermaate kan verondersteld worden haar te beschermen voor de besmetting, en welke over het algemeen zindelyker gehouden worden, en een beter policie hebben, - maar my meer byzonderlyk bepaalen tot de Steden van het Zuiden van Frankryk en Italien, in 't byzonder tot Marseille, Milaan, Genua en Livorno. - Indien in deeze Steden al verbeteringen zyn ingevoerd, zyn dezelve zekerlyk niet voldoende om de gewoonlyk opgegeeven oorzaaken van Ziekten te vernietigen; te minder, daar deeze verbeteringen bepaald zyn tot zulke gedeelten dier Steden, onlangs aangebouwd: de naauwe straaten in de oude gedeelten deezer Steden, welke of zeer slegt, of in 't geheel niet, bestraat zyn; de gewoonte der Inwoonderen om vuiligheden van allerlei soort op de straate werpen^(*), (zonder de aandagt eener policie om de-

(*) In de Steden van het Zuiden van Frankryk, en van Italien, hebben niet slegts alle de hier opgenoemde omstandigheden plaats, maar men heeft ook in dezelve de gewoonte de straaten bestendiglyk met hooi en stroo te bestrooijen, op dat het door den regen en het gaan van menschen, paarden en rydtuigen, in mest zoude veranderd worden.

[p. 314]

zelve te doen zuiveren); het gebrek aan gemeene rioolen, de hooge en naauwe bouworde der huizen, de talryke huisgezinnen, waar mede zy opgevuld zyn, de vertrekken zelden schoon gemaakt, en de muuren bedekt met Catoene of Zyde behangsels, in plaats van pleister, moeten noodwendig tot zich getrokken hebben de opmerking van alle die geenen, welke dezelve bezogten.

(Het Vervolg in het naastvolgend Stukje.)