Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Eenige voorloopige vraagen aan de voorstanders van het antiphlogistisch scheikundig systema, byzonder aan hun, die stellen, dat het water uit zuurstof-gas en waterstof-gas is samengesteld.

Zedert dat deeze stelling op het Scheikundig toneel is te voorschyn gekoomen, heeft ze veel toeloop gekreegen, en men heeft, zo wel by ons, als buitenlands, zeer kostbaare en samengestelde Werktuigen gemaakt, om toch deeze geliefkoosde stelling met hand en tand vast te houden; - en zelfs die geenen, welken het tegengestelde staande hielden, verketterd.

Ik voor my wil wel, buiten pyn en banden, bekennen, dat ik dit Scheikundig geloofsartikel ook niet kan aanneemen, en ik zal my getroosten zo lang op de lyst der Ketteren te staan, tot men myne eenvoudige zwaarigheden volkoomen, zonder magtspreuken, omwegen, en zonder zich in allerleije bogten te wringen, heeft beantwoord.

1. Als door de Zonne-warmte het water, geduurende de uitwaasseming, van de oppervlakte des Aardkloots, onder de gedaante van waassem of stoom, in den Dampkring wordt opgeheeven, en daar een poos verblyft, is dit water dan vernietigd, of wordt het door de warmte, of het principium caloris, of hoe men de natuurlyke oorsprongelyke warmte ook wil noemen, in eene luchtformige gedaante, of expansibele vloeistof, opgehouden? -

[p. 261]

Als het wederom, onder de gedaante van Regen of anders, neerdaalt, is dan die Regen, zonder eenige andere bykomende toevalligheden, niet een zelfde water met dat, welk voorheen door de warmte was opgetrokken? - Of is dit neervallend water een geheel nieuw samengesteld water, niets van het door warmte voorheen opgetrokkene bezittende?

2. Is het waar, of niet waar, dat, hoe meerder natuurlyke warmte, of calorique, hier of daar in den Dampkring voorhanden is, de Dampkring daar dan óok niet dies te meer water of vogtigheid in zich heeft, onder eene luchtformige gedaante? - Zo ja, dan houdt de lucht water in zich; - zo niet; waar uit bestaat zy dan?

3. Als wy by zwoel weder het water langs de wanden van onze vertrekken zien loopen, komt dit water dan uit onze muuren te voorschyn, of is het, voorheen in de lucht opgelost, nu, door verkoeling, onder eene tastbaare gedaante verscheenen?

4. Hangt de verschillende zwaarte der Konstluchten af van de verschillende zwaarte der vloeistoffen, en de door die lucht ontbondene verschillende heterogene deeltjes? - zo niet: - van waar dan het verschil der zwaarte?

5. Kan men uit eene aarde, welke, volgens de sterkste betekenis van het woord, droog is, zonder bydoen van vogt, eene lucht ontwikkelen?

6. Als men, het zy door gisting, opbruissching, of op eene andere wyze, een Konstlucht te voorschyn brengt, en dezelve in een vies of onder een glas verzamelt, heeft dan deeze dus voortgebragte lucht vogt in zich, of niet? - Of is zy volstrekt droog? - Is zy volstrekt droog, van waar dan het vogt, welk, na de vermenging en verbranding van twee verschillende Konstluchten, te voorschyn komt en overblyft? - Heeft dit vogt, als nu een tastbaar en zomtyds smaaklyk lichaam, voorheen geen aanweezen gehad? - Het zou toch in de natuur iets aanmerkenswaardigs zyn, dat 'er eene lichaamelyke, tastbaare, eenigzins samenpersbaare vloeistof zou gebooren worden uit iets, welk geen lichaam ware.

Welk een verbaazende voorraad van Waterslof-gas en Zuurstof-gas moest 'er, by den aanvang aller zaaken, niet voorhanden zyn geweest, om die verbaazende hoeveelheid waters voort te brengen!

7. Kan men zeggen, dat de beroemde girtanner, (Anfangsgrunde der Antiphl. Chym., 2de druk, 1795,

[p. 262]

s. 96.) die groote Voorstander der Antiphl. Chymie, en van de samenstelling des waters, en die zich vermeet alle tegenwerpingen daaromtrent te zullen oplossen, de volgende tegenwerping: het water ontstaat niet door de Vereeniging der Zuurstoffe met de Waterstoffe: - maar hetzelve was voorheen reeds in die beide zoorten van Gas voorhanden, en wierd blootelyk door de verbranding afgescheiden - zonder tegenspraak beantwoordt door dit

Antwoord? ‘Als men een mengzel van Waterstof-gas en Zuurstof-gas verbrandt, dan bedraagt het verkregene water juist zo veel aan gewigt, als het gewigt van beide zoorten van Gas, vóór de verbranding, bedroeg. Wanneer derhalven het verkregene water reeds in de zoorten van Gas voorhanden ware, dan moest Gas en water eenerlei zyn. - Verders moesten Zuurstof-gas en Waterstof gas eenerlei zyn, en beide moesten water zyn. Doch het strydt tegen alle ondervinding, dat twee lichaamen, welke geheel verschillende eigenschappen bezitten, eenerlei konnen zyn.’

Hoe veel zou tegen dit Antwoord niet in te brengen zyn. - De drievoet van Apollo is weggenomen.

Ik zou het vooreerst by deeze Vraagen konnen laaten berusten; maar ik wil liever een weinig nader komen; kort, en zo goed ik kan, myn gevoelen zeggen; en den onkundigen een weinig toelichten.

Dat 'er op de vermenging en verbranding van deeze beide zoorten van Gas, of lucht, water te voorschyn komt, zal ik niet ontkennen, maar toestemmen.

Eer ik verder gaa, moet ik vraagen, of men deeze beide zoorten van Gas, of Konstluchten, waterstof-gas, (gas hydrogenium) of ontvlambaare lucht (aër inflammabilis), - en zuurstof-gas, (gas oxygenium) of zuivere lucht (aër purus, dephlogisticus), uit een zelfde water, zonder bydoen of behulp van een andere of derde stoffe, elk op zichzelven heeft konnen te voorschyn brengen? - Deeze Vraag moet volstrekt zonder tegenspraak konnen beantwoord worden; want dan eerst kan het zeggen, welk de liefhebbers van de samenstelling des waters weleer aangenomen hebben, bewaarheid worden, naamlyk ex quibus fit, & in quibus resolvitur, ex illis constat: ofschoon dit zeggen niet in hun voordeel is.

Zy, die het water, als water, aangemerkt hebben als eene Hoofdstoffe of Element, hebben nimmer toegestaan, dat dit

[p. 263]

water, overal, waar men het aantreft, even zuiver ware: - dit blykt ten vollen uit de verschillende zoorten van water, naar maate van de daarin ontbondene verschillende heterogene deeltjes, en van welke zo veele mede in stoom opgeheeven worden, en onder eene luchtformige gedaante verblyven. - Dat het water, ja zelfs ons zuiver Regenwater, veel lucht bevat, is bekend; want ook door kooking van veel luchts bevryd water heeft andere eigenschappen dan ongekookt; - dat 'er ook warmtestoffe in 't water huisvest, wordt genoegzaam algemeen toegestaan.

Zo ras men het water door eene gloeijende yzere buis laat stroomen, en in lucht overgaan, dan verkrygt men ontvlambaare, of brandbaare, lucht. - Niemand zal ontkennen, dat het water in heete stoom verandert, en onder eene heete luchtformige gedaante, of expansibele vloeistoffe, daargesteld, veel werkzaamer is dan koud water; - het yzer, in staat van gloeijing, is ook vatbaarder om door deeze stoom aangetast te worden; nu stel ik voor my vast, dat deeze heete stoom eenige phlogistische deeltjes (men verschoone my dat ik hier het verketterd woord Phlogiston gebruike) van het yzer tot zich neemt, of gephlogistiseerd wordt, en dus als brandbaare lucht verschynt.

Op welk eene wyze nu de lucht, 't zy door konst, het zy door de natuur, gedeplogistiseerd wordt, of zuiver gemaakt, en in zuivere of leevenslucht veranderd wordt, is bekend.

Men mengt een bepaalde hoeveelheid van deeze beide luchten ondereen, en steekt dezelve in brand: - en, zie daar, de band, of het calorique, welk deeze beide luchten in eene expansibele, of luchtformige, vloeistof verbonden hield, wordt verbrooken, en men vindt water van dezelfde zwaarte, als de zwaarte der beide luchten; - waarlyk eene zeer byzondere metamorphose. - Het besluit deezer Proefneeming is, het water bestaat uit zo veele deelen Waterstof-gas en zo veele deelen Zuurstof-gas; - en hier is men, zo veel ik weete, het nog niet eens.

Als zy hardnekkig ontkennen dat deeze beide luchten volstrekt droog zyn geweest vóór de verbranding, en niets hoegenaamd in zich hebben gehad, welk naar vogt of water geleek; laaten zy dan eens zeggen en bewyzen dat

[p. 264]

uit twee droogen één nat kan te voorschyn komen; - dan zal ik my te vreden houden.

Verder: - men heeft vryheid om zo veel van deeze beide zoorten van Gas onder malkanderen te mengen als men verkiest, mits men ze maar, door ze in brand te steeken, kan vernietigen: - maar wie zal zeggen, dat het water juist uit zo veel van elk der beide luchten bestaat; - om dit te bewyzen, moeten zy het water, zonder kunst, of bykoming van een derde lichaam, scheiden en daarstellen: - en zo zy dit al konden doen, was dit dan al een teken dat het vogtig water uit twee drooge lichaamen is samengesteld?

Dat nu die beide luchten juist zo veel zwaarte aan water hebben uitgeleverd, is, dunkt my, een duidelyk bewys, dat die luchten zo veel waters in zich ontbonden hebben gehad.

Zie daar, by voorraad, eenige Vraagen, welken ik nu vriendelyk verzoek dat men beantwoorde, op dat de twyfelingen in dit stuk eens mogen ophouden, en de waarheid verschynen.

Amicus Plato, - Amicus Socrates, sed magis Amica Veritas.