Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Eenige waarneemingen, de wolken betreffende.

(Ontleend uit Dr. hutton's Mathematical & Philosophical Dictionary.)

De algemeene bepaaling van 't geen men door Wolken verstaat, is, dat dezelve eene Verzameling zyn van Dampen, in den Dampkring hangende, en zigtbaar geworden.

Schoon het algemeen toegestemd worde, dat de Wolken gevormd zyn uit de wateragtige Dampen, die te vooren zich zo naauw met den Dampkring vereenigd vonden, dat ze onzigtbaar waren; valt het egter niet gemaklyk reden te geeven van den langen duur eeniger zeer donkere Wolken, eer dezelve zich ontbinden - of ook de oorzaak aan te wyzen, by welke het toeko-

[p. 265]

me, dat de Dampen, wanneer dezelve eens begonnen te verdikken, daar mede niet voortgaan, tot zy, in 't einde, onder de gedaante van Regen, Sneeuw, of eenige andere, nedervallen.

Het is tegenwoordig bekend, dat eene scheiding van de verborgene Hette des Waters, uit welke damp ontstaat, vergezeld gaat met eene verdikking van dien Damp in zekere maate: in zulk een geval vertoont zich dezelve eerst als een Rook, Mist of Damp; die, tusschen de Zon en de Aarde gesteld, een Wolk zal vormen; wanneer dezelfde oorzaaken blyven werken, zal de Wolk Regen of Sneeuw baaren.

Nogthans is het ten vollen blykbaar, dat eenige andere oorzaak, behalven enkele Hette of Koude, in het vormen der Wolken, en het verdikken van de Dampen in den Dampkring, medewerkt. Voor een groot gedeelte stelt men die oorzaak in de Electrische Vloeistoffe. In de daad, de Electriciteit wordt heden ten dage zo zeer als een Medewerkster erkend in alle de groote werkingen der Natuure, dat men zich in geenen deele te verwonderen hebbe, dat ook daar aan het vormen der Wolken wordt toegeschreeven. Beccaria heeft dezelve, diensvolgens, opgegeeven als de oorzaak van alle Wolken, welke ook, 't zy die Donder- en Blixembuijen, Regen, Hagel of Sneeuw voortbrengen.

Doch, 't zy de Wolken voortgebragt, dat wil zeggen, de Dampen in den Dampkring zigtbaar gemaakt worden, door middel der Electriciteit, of niet, het gaat vast, dat dezelve de Electrische stoffe in eene verbaazende hoeveelheid bevatten, en veele verschriklyke en verwoestende voorvallen door zeer sterk geëlectriseerde Wolken veroorzaakt zyn.

Het zeldzaamste en verschriklykste verschynzel van dien aart, 't welk men deswegen vermeld vindt, is misschien, 't geen op het Eiland Java, in de Oost-Indiën, in Oogstmaand des Jaars 1772, voorviel. Op den elfden der gezegde maand, zag men te middennagt, dat een heldere Wolk een Berg bedekte in het Distrikt Cheribau geheeten; verscheide slagen, als die van een Kanonschot, hoorde men ten zelfden tyde. Het Volk, 't welk het bovenste gedeelte van dien Berg bewoonde, niet in staat om schielyk genoeg de vlugt te neemen, scheidde zich beneden hun een groot gedeelte van die Wolk, acht of negen mylen in den omtrek beslaande, van het

[p. 266]

overige af. Zy zagen 't zelve, op- en nedergaande als de baaren der Zee; terwyl 'er vuurklooten uit voortkwamen, van zo groot eene helderheid, dat de nagt als in vollen dag herschaapen wierd. - De uitwerkzels van dit verschynzel waren verbaazend en allerverschriklykst. Twintig mylen in 't rond werd alles verdelgd; de Huizen verwoest; de Plantadien in den grond bedolven; 2140 Menschen verlooren het leeven; behalven 1500 stuks Vee, kwam 'er eene groote menigte van Paarden, Geiten, enz. om. - De Heer brydone vermeldt desgelyks een allerverschriklykste uitwerking van Wolken vol Electrische stoffe, in zyne Reize door Maltha, voorgevallen den 29 van October des Jaars 1757.

Doorgaans is de hoogte der Wolken niet zeer groot. De toppen der hooge Bergen zyn 'er meestentyds van bevryd; dit wordt bevestigd door het eenpaarig getuigenis der Reizigeren, die deeze hooge deelen des Aardkloots bezogten.

De ondervinding leeraart, dat de sterkst geëlectriseerde Wolken het laagst daalen. Derzelver hoogte is dikwyls niet meer dan 2100 of 2400 voeten boven 's Aardryks oppervlakte. Zomtyds schynen de met Donder bezwangerde Wolken den grond te raaken; maar die Wolken hangen doorgaans een Engelsche Myl, of iets meer, boven 's Aardryks oppervlakte.

Schoon de Wind dikwyls de tigting der Wolken bestuurt, is dit niet altoos het geval; inzonderheid wanneer de Donderbui staat los te barsten: als dan schynen de Wolken zich zeer traaglyk te beweegen, of zelfs, voor eenigen tyd, geheel stil te staan. - De rede van dit verschynzel heeft men waarschynlyk daar in te zoeken, dat de Wolken gedreeven worden door twee Lugtstroomen, bykans van dezelfde sterkte; en in zodanige gelegenheden schynt het, dat beide de Lugtstroomen tot eene verbaazende hoogte opklimmen: want, wanneer de Heeren charles en robert, op een hunner Lugtreizen in een Ballon, een Donderwolk poogden te vermyden, konden zy geene verandering in den loop des Lugtstrooms ontdekken, schoon zy ter hoogte van 4000 voeten boven 's Aardryks oppervlakte opsteegen.

In eenige gevallen hangen de beweegingen der Wolken blykbaar af van derzelver Electrische stoffe, afgescheiden van eenigen Lugtstroom, welke ook. In deezer voege zien wy, op een stillen en warmen zomer-

[p. 267]

schen dag, menigmaal, dat kleine Wolken elkander, in strydige rigtingen, ontmoeten, en op zo kleine afstanden te voorschyn komen, dat strydige Winden niet wel verondersteld kunnen worden daar van de oorzaak te weezen. Zodanige kleine Wolken, wel verre van, by derzelver zamenkomst, een grooter Wolk te vormen, worden veel kleiner, en verdwynen ook wel eens geheel en al; een verschynzel, naastdenklyk veroorzaakt door de ontlasting van tegenstrydige Electrische stoffen in elkander.

Zulks dient teffens, om eenig licht te verspreiden over de waare oorzaak der vorming van de Wolken; want, indien twee Wolken, de eene positief en de andere negatief geëlectriseerd, by aanraaking elkander vernietigen, zo volgt, dat eenige hoeveelheid van Damp, in den Dampkring opgehouden, terwyl dezelve haare natuurlyke hoeveelheid van Electrische stoffe bewaart, onzigtbaar blyve, maar een Wolk wordt, als dezelve plus of minus geëlectriseerd is.

De Gedaanten der Wolken hebbe men ook waarschynlyk aan derzelver Electriciteit toe te schryven; want in die jaar-saisoenen, wanneer 'er groote beweeging verwekt wordt in de Electriciteit des Dampkrings, ziet men dat de Wolken wonder vreemde gedaanten aanneemen, en geduurig van gedaante veranderen. Dit, zo wel als de zamenkomst van kleine Wolkjes in de lugt, en die, op het onderling aanraaken, verdwynen, is een vast voorteken van Donder.

De nuttigheden, welke de Wolken aanbrengen, zyn veele, en in 't oog loopende. Uit deeze stort de Regen neder, die het Aardryk verfrischt, en zonder welke de aarde, naar den tegenwoordigen loop der natuure, eene woestyn zou worden. - De Wolken zyn desgelyks nuttig als een scherm tusschen de Aarde en de verschroeijende straalen der Zon, dikwyls zo sterk, dat ze het Gras en andere Planten doen verdorren. - In de heimlyker werkingen der Natuure ook, waar in de Electrische stoffe betrokken is, hebben de Wolken een groot deel, en dienen voornaamlyk om die vloeistoffe uit den Dampkring op Aarde te brengen, en van de Aarde in den Dampkring. In welk geval dezelve, wanneer ze met eene groote maate van Electrische stoffe belast zyn, zomtyds zo schriklyke uitwerkzels baaren, als waar van wy hier boven een voorbeeld aanvoerden.