Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Hoe laat is het?

(Uit het Fransch.)

Indien de eerste, die deeze Vraag deed, een ledigganger is geweest, staat het te denken, dat hy een Land bewoond heeft, alwaar de inwooners reeds ophielden lediggangers te zyn: men kent reeds de waardy van den tyd, zo ras men dien weet af te meeten. Hoe veele uuren laat men intusschen niet vergeefsch verloopen, zonder op dezelve te letten! De tyd gooit de uuren als in eene zeef, en dikwyls vloeijen zy 'er alle door heen: gelukkig hy, die 'er eenige van opneemt, om een vriend te helpen, een ongelukkigen te vertroosten, of om

[p. 206]

eenig goed werk te doen; deeze uuren blyven in de zeef hangen, en men ziet ze veel langer, dan de overige.

De Egyptenaars leerden den Grieken vraagen, Hoe laat is het? Van wie leerden de Egyptenaars dit? Hier verliezen wy ons in den nacht der Eeuwen. Anaximander was, volgens plinius, de eerste, die de Grieken met Zonnewyzers verrykte: eenige Eeuwen laater wierden zy naar Sicilie gebragt; hier vonden de Romeinen deeze werktuigen, en valerius messala was de eerste, die dezelve van Catane naar Romen overvoerde. Onder het Burgemeesterschap van scipio nasica gebruikte men, in plaats van de Zonnewyzers, Uurwerken, die door het water gedreeven wierden. Wat heeft men al zwaarigheden moeten overwinnen, enkel om te kunnen vraagen, Hoe laat is het?

De Calif aaron al raschid zond aan karel den Grooten een slaand Uurwerk, hoedanig iets in zyn geheel Gebied, 't geen van zulk eene groote uitgebreidheid was, niet gevonden wierd. In de Steden kon men alleen door het roepen der Nachtwaakers den tyd weeten. Thans heeft byna ieder een Horologie, en nogthans vraagt men elkanderen steeds, Hoe laat is het?

'Er moet in deeze woorden een grooter kragt en aantreklykheid opgeslooten zyn, dan uit de enkele begeerte, om den tyd te weeten, kan gebooren worden. Ook is de Vraag waarlyk in veele gevallen onontbeerlyk, tot eene naauwkeurige bepaaling van 't geen voorgesteld wordt. Men kan, by voorbeeld, van minut tot minut, de schakel nagaan, langs welke de menschelyke kundigheden van de Indiaanen zyn overgegaan tot de Pheniciers, de Chaldeeuwen en de Egyptenaaren, en dus eindelyk tot ons, tot in het oogenblik, op het welk ik spreeke. Doch, om dit tydstip te bepaalen, moet ik dan niet al wederom vraagen, Hoe laat is het?

Om de zaak nader op te helderen, stel ik verder tot een grondslag, dat hy, die vraagt, Hoe laat is het? minder let op het tegenwoordig tydstip, dan op dat, 't welk volgen zal. Deeze vergelyking van twee verschillende tydstippen doet in den geest een geheel ander denkbeeld gebooren worden. Met zich te herinneren wat men wil doen, let men beter op het geen men weezenlyk doet. De Vraag, Hoe laat is het? is dus een beginzel van waarneeming, 't geen werkzaamheid geeft aan het denkend vermogen, beweeging aan het leven, en een leiddraad aan onze ontwerpen. Hoe veele menschen zyn 'er, die niet weeten wat zy zyn, noch wat zy denken, noch wat zy voorhebben, om dat zy niet vraagen, Hoe laat is het?

Ik ben overtuigd dat hy, die deeze woorden boven alle zyne deuren wilde schryven, en dezelve steeds voor oogen

[p. 207]

hield, geen minut zou verwaarloozen. Om den tyd behoorlyk te waardeeren, moet men denzelven afmeeten; dan zorgt men, om zich niets daar van te laaten ontglippen, en men beschouwt iedere veronachtzaaming als een misdryf. Deeze woorden herroepen ons tot de werkzaamheden van het leven, gelyk de vermaaken doen tot de Liefde.

Van welk een gewigtig belang is het, voor Vaders en Moeders van Huisgezinnen, en voor de Onderwyzers der Jeugd, om de kragt der voornoemde Vraage niet te verwaarloozen! Elk oogenblik brengt, in de eerste jeugd, nieuwe denkbeelden aan, en nieuwe zorgen: men behoort geen enkel uur te verliezen, en geen twee verschillende op dezelfde wyze te gebruiken. Past dus wel op, Hoe laat het zy?

En gylieden, die op deezen aardbol geroepen zyt tot de Regeering der Volkeren! denkt veelmaalen aan de Belastingen, die gy genoodzaakt zyt jaarlyks uit te schryven, tot het voldoen der kosten, die het bestuur vordert. Berekent, hoeveel zulks dagelyks, ja voor ieder oogenblik, beloopt, en vraagt dan dikwyls, Hoe laat is het?

De Gryzaard en de Jongeling doen ook beiden deeze Vraag; doch de eerste geniet, en de tweede verwagt nog, het genot van het huishoudelyk leven. Beiden doen zeer wel met te vraagen, Hoe laat is het? Die Vraag is eene les voor alle leeftyden.

De Landbouwer, afgemat door den zwaaren arbeid van den dag, ziet van verre het dak van zyne hut, 't welk een weinig uitsteekt boven 't omringend geboomte. Hy denkt aan zyne vrouw, aan zyne kinderen, en aan de vreugde, met welke zy hem te gemoet zullen komen, wanneer zy in den avondstond het getrappel zyner paarden, of het blaffen van zyn hond, zullen hooren. Straks vraagt hy, Hoe laat is het? Hy ziet dit aan de schaduw van 't hoog geboomte, 't welk aan den weg staat; teffens worden zyne kragten herbooren; zyn moed vernieuwt zich; de aarde schynt hem minder tegenstand in den arbeid te bieden: en het tydstip, dat hy verwagt, verkort het loopend uur.

Die afgeleefde Gryzaard, die op zyn krukje leunt, die gekromd gaat door zynen hoogen ouderdom, en die met eene beevende hand de weinige gryze hairen wegstrykt, die de wind over zyne byna uitgebluschte oogen doet flodderen, was ook eens jong, sterk, vaardig en schoon. Dat Besje, 't welk nevens hem staat, en welks uitgeteerde gedaante haaren naby zynde dood aankondigt, wierd voorheen wel eens vergeleeken by de Bevalligheden. Dat poezelig Kind, 't welk zo zachtjes op den schoot zyner moeder slaapt, zal, zo het niet in vroeger jaaren wordt weggerukt, eenmaal zitten in een grooten leuningstoel, met de voeten rustende op een zacht kussen, en, met een op de borst gedrukt hoofd, staarende op zyne

[p. 208]

kindskinderen, die dan in dien staat zullen zyn, waar in zich hetzelve thans bevindt. De elkander opvolgende veranderingen, by ons plaats hebbende, zyn aanmerkenswaardig by de verschillende overgangen der tydperken des levens; doch derzelver geduurigheid gaat steeds onafgebrooken voort, zonder dat wy zulks bespeuren; allengskens worden dus, op eene onbespeurbaare wyze, de tusschenruimten vervuld, die de kindsheid, de jongelingschap, de mannelyke jaaren, en den ouderdom, van elkander scheiden. Ieder uur wordt getekend door den loop des tyds, die schept, volmaakt, uitbluscht, en vernielt. De Vraag, wie was ik, wie ben ik, en wat zal ik zyn? is, uit dit oogpunt beschouwd, opgeslooten in de Vraag, Hoe laat is het?

Wanneer men een goed werk verricht heeft, waar toe zich meerdere gelegenheden aanbieden, dan men ligt zou denken, en men dan op zyn Zakuurwerk zag, zou zulk een uur eene schoone les worden voor het toekomende, en eene nog aangenaamer herdenking voor het voorledene geeven. Gelukkig hy! die dus, minut voor minut, den geheelen omtrek der wyzerplaat zou kunnen rondgaan, en geen tydpunt aantreffen, op het welk hy niet iets lofwaardigs had verricht. Zodanig iemand zou al veelmaalen met genoegen kunnen vraagen, Hoe laat is het?