|
| |
| |
| |
Eericht wegens den tegenwoordigen staat van Sardinie. Getrokken uit de Staat- en Natuurkundige Geschiedenis van dat Eiland, van D.A. Azuni.
De oudere berichten aangaande Sardinie zyn zeer gebrekkig. In 1725 verscheen 'er een Werkje over dit Eiland, in het Fransch, uit een onbekende pen, en op eene zeer vergrootende wyze geschreeven, om invloed te verwerven op het toenmaalig Congres te Geertruidenberg. Doch Sardinie was van te weinig belang, dan dat, in het voormaalig Systema van Europa, 'er acht op geslaagen wierd; het kwam zelden in aanmerking, dan om de geschillen, die tusschen de Mogenheden plaats hadden, meer in de war te helpen.
In 1718 wierd de heerschappy over dit Land, 't geen toen onder Spanje behoorde, overgedraagen aan het Huis van Oostenryk, en uit dit Huis ging deszelfs oppermagt over aan dat van Savoje, om daar door een Hertog in een Koning te herscheppen. Mogelyk verandert het lot van dit Land nog vóór het einde deezer Eeuwe. Dan, hoe zulks ook loope, dit Gewest zal ten minsten in het toekomende met andere oogen beschouwd worden, dan tot hier toe plaats had, en eene belangrykheid bekomen, welke het in de nieuwere tyden niet heeft bezeten. Reeds vóór een geruimen tyd, hebben de Wysgeeren de Staatkundigen gewaarschuwd, om zich in tyds te wapenen tegen het mogelyk verlies der Americaansche Colonien. Die verandering, welke de natuur der dingen eindelyk moet te wege brengen, zou door de tegenwoordige gebeurtenissen merkelyk kunnen verhaast worden. De magtigste en verlichtste Natien zullen hierom voortaan, in haare nabuurschap, naar betrekkingen omzien, die hun in staat zouden kunnen stellen, om de daar uit voortkomende nadeelen, zo veel doenlyk, te vergoeden; en Sardinie is, uit dit oogpunt beschouwd, een Eiland van het grootst gewigt.
Niettegenstaande de verschillende onheilen, welke dit Land ondergaan heeft, en de slegtheid van het Staatsbestuur, bevatte Sardinie, volgens de Volkstelling in 1788 gedaan, nog 500,000 Inwooners. Drie millioenen menschen zou dit Land, wanneer het wel geregeerd wierd,
| |
| |
kunnen voeden. Deeze evenredigheid van bevolking zou gelyk staan met Piemont; en zo men maar twee millioenen rekende, zou zulks duizend menschen uitmaaken voor de vierkante myl, en dus minder, dan in veele gedeelten van Frankryk en Italie plaats heeft.
Sardinie, een van de grootste en vruchtbaarste Eilanden der Middellandsche Zee; gelegen in het middenpunt derzelve, tusschen het Vasteland van Europa en dat van Africa; voorzien van twaalf Havens, onder welke die van Cagliari, met recht, gehouden wordt voor een der ruimste en veiligste van geheel Europa, - eischt niets, dan verbetering van Landbouw, Koophandel en Nyverheid. Sardinie bevat, in breedte, honderd -vyf-en-zeventig Italiaansche mylen, en in lengte honderd; het heeft eene oppervlakte van ongeveer 11,500 vierkante mylen, van 115 in de graad. Pausanias, strabo en diodorus siculus, verheffen deszelfs rykdom, vruchtbaarheid en volkrykheid.
De Romeinen benamen Sardinie aan de Carthageniensers, en maakten het tot een der Koornschuuren hunner Hoofdstad. Scipio, pompejus, caesar, en anderen, trokken uit hetzelve veele behoeften. Om dit Eiland te overmeesteren, waren de Romeinen genoodzaakt, geduurende den tyd van zestig jaaren, ten minsten honderd en vyftig duizend menschen om hals te brengen. Met dit alles bleef Sardinie wel bevolkt en bebouwd, gelyk men uit de getuigenissen van polybius en anderen kan opmaaken. Na het vernietigen der Roomsche Heerschappye, veranderde het Eiland dikwyls van Meester, en onderging verschillende schokken en beroeringen. Ook verdienden de Inwooners veelmaalen den lof van dapperheid, gelyk nog in de laatste tyden, in 1792, bleek, uit hun dapperen tegenstand tegen den aanval der Franschen, die genoodzaakt wierden hun opzet te staaken. In 1794 en 1795 stonden zy, met veel moeds, op tegen den Onderkoning, dien zy, met alle Piemonteezen, verjoegen: by welke gelegenheid zelfs de Generaal der troupes en de Intendant-Generaal omkwamen. Het Hof van Turin toonde zich toen wat toegeeflyker; 't geen ten gevolge had, dat de Sardiniers het juk, 't geen zy niet voorneemens geweest waren te verbreeken, van zelven wederom op zich namen.
Niettegenstaande de gebreken van het Bewind, de ge- | |
| |
ringheid der Bevolking, en de menigvuldige hindernissen, die den voortgang van den Landbouw in den weg staan, zyn de voortbrengzels van deezen vruchtbaaren grond toch zeer aanmerkelyk. Onze Schryver verzekert, dat de jaarlyksche uitvoer van Koorn kan gerekend worden op 150,000 Estereaux, of 300,000 Emines, van de Piemonteesche maat; dat deeze uitvoer, behalven het geen noodig was voor de bewooners zelven, en tot het bereiden van zekere koeken, die een grooten aftrek hebben, meermaalen is opgeklommen tot 600,000 Estereaux. Van tyd tot tyd is de Landbouw op dit Eiland toegenomen, en thans telt men ten minsten 60,000 Landbouwers.
Daarenboven worden, volgens de berichten van onzen Schryver, jaarlyks ten minsten 20 of 30,000 Estereaux, Garst, Boonen, en andere peulvruchten, uitgevoerd.
Hier groeit ook veel Wyn en Olie van eene uitsteekende hoedanigheid. In 1795 verschafte de Stad Saffari alleen 16000 pypen Olie. De nieuwlings aangelegde Olijfbosschen belooven eene groote vermeerdering van dit product. Voorts vindt men 'er een grooten overvloed van Druiven, Vygen, Oranjeappelen, Citroenen, Kerssen, Castanges, Appelen, Peeren, enz.
Maar voor weinige jaaren heeft men de Catoenteelt begonnen, en dezelve zou op eene zeer aanmerkelyke wyze kunnen uitgebreid worden, indien men geen gebrek had aan Werkvolk. Het is uit verscheidene proeven gebleeken, dat de Catoen van Maltha 'er ongemeen wel slaagt; dat die van Siam alhier haare blankheid en volkomenheid behoudt; dat die van Nankin 'er volmaakt wel groeit, en dat die van de Havana zeer overvloedige oogsten belooft.
Men houdt het ook voor eene uitgemaakte zaak, dat de Zuiker en Coffy alhier volkomen wel zouden slaagen. Men heeft daarvan proeven genomen te Melis en by Cagliari. Het Zuikerriet is aldaar tot zyne volkomene rypheid gekomen; doch met de Coffy is het zo wel niet gelukt, dewyl de vruchten klein en weinig in getal bleeven: maar dit bewyst niets, dewyl men veele dier voorzorgen, welke tot het welgelukken der Coffyteelt noodzaaklyk zyn, verwaarloosd had. De Moerbezieboomen, het Vlas, de Hennip, de Soda, de Tabak, en nog veele andere heilzaame gewassen, groeijen hier desgelyks in
| |
| |
overvloed. Ook is de grond ryk in Bosschen en vischryke Rivieren; terwyl de Bergen veel Marmer en ander gesteente van waarde opleveren. De schoone Graniet-steenen-Pylaaren van het beroemd Doophuis van Pisa zyn oorspronglyk uit Sardinie, zo wel als de twee schoone Porphyrsteenen-Pylaaren van het Doophuis van Florence, bezyden de Hoofdkerk.
Men vindt hier geene Wolven, noch ander verscheurend gedierte: waarlyk een groot geluk voor een Land, geschikt tot den Landbouw en de Veefokkery. Volgens eene Telling, gedaan in 1771, beliep het getal der zich toen op Sardinie bevindende Koeijen, Ossen en Kalven, 354,160. De Varkens, die by troepen geweid worden, waaronder die geene niet begreepen zyn, welke door byzondere eigenaars gevoed worden, maakten een getal uit van 152,471. Volgens dezelfde Lysten, telde men toen 911,752 Schaapen, en 420,784 Bokken en Geiten. De Konynen worden hier ook in grooten overvloed gevonden, en derzelver hair en vleesch is beter dan op Sicilie. Men vindt hier drieërlei zoorten van Paarden, waar onder eene die zeer uitmunt. Negentien Sardinische Paarden van den Spaanschen Koning philips den III wierden te Madrid algemeen bewonderd. Desgelyks muntten, onder de geschenken, die de Koning van Sardinie in 1740 naar Portugal zond, boven alles eenige Paarden uit van het Sardinisch Ras.
De Ouden groeven op Sardinie in verscheiden Mynen; doch in laater tyd heeft men dien arbeid verwaarloosd, vooral daar een overvloed van zekerer bronnen van vermogen voorhanden was. Ondertusschen getuigen verscheiden kenners, die Sardinie uit dit oogpunt beschouwd hebben, dat zommige Mynen, vooral die van Yzer en van Lood, met veel voordeel zouden kunnen bewerkt worden. Men vindt hier ook Kwik en Koperpyriten.
De voortbrengzels der Zee zouden ook voor Sardinie zeer belangryk kunnen worden. De Visscheryen en de Zoutpannen zyn reeds in een zeer voordeeligen staat. Eenige Kooplieden van Marseille, die, in 1792, de uitsluitende vryheid van 't Coraalvisschen op de Sardinische banken begeerden, boden daar voor aan, 500 Schepen te onderhouden, en voor ieder Schip te betaalen 35 Sardinische guldens, het geen jaarlyks zou beloopen 17000 kroonen; met belofte van, voor de vyf eerste jaaren deezer pacht,
| |
| |
die voor vystig jaaren zou worden aangegaan, voor te schieten eene somme van 140,000 kroonen.
Daar het Sardinie aan een genoegzaam getal Werklieden ontbreekt, vindt men 'er weinige, en alleen ruwe, Fabrieken. Hier door zyn de Inwooners in de noodzaakelykheid, om hunne Lakenen, en de meeste overige zaaken van weelde, van buiten te doen inkomen. Men berekent dit benoodigde op de waarde van twee millioenen Fransche livres, 't geen hun echter niet kan deeren, dewyl zy jaarlyks voor meer dan acht millioenen livres aan waarde naar buiten kunnen zenden. De belastingen, welke by wege van personeele en reëele bezwaaren, ten behoeve van den Koning, worden opgebragt, beloopen ongeveer anderhalve millioen livres.
Zodanig is het bericht, 't geen de Heer azuni ons omtrent Sardinie geeft; doch hier wordt Sardinie geschilderd, zo als het tegenwoordig is, zonder een goed bestuur, en zonder behoorlyke nyverheid. Hoewel het mogelyk is, dat de voordeelen van dit Eiland wat vergroot zyn opgegeeven, moet men echter erkennen, dat de Schryver zich in de meeste stukken op Acten beroept, die niet in twyffel kunnen getrokken worden. Terwyl ook het geheel bericht alle kentekenen draagt van een naauwkeurig onderzoek, en hetzelve op berichten steunt, die niet gemaklyk te bekomen zyn.
|
|
Auteursrechtvrij