Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Tafereelen van de Staatsomwenteling in Frankryk. Vde Deel. Met Plaaten. Te Amsterdam, by J. Allart. In gr. 8vo. 243 bl.

De Optocht na Versailles was het laatste Tafereel, 't geen, in 't jongst voorgaande Deel, werd opgehangen^(*). Het tegenwoordige vangt aan met de Komst des Koninglyken Gezins te Parys. - Hier op volgt de Komst der Nationaale Vergadering te Parys. - Dit wordt vervangen door de Onlusten des Ryks - voorts door de Werkzaamheden der Nationaale Vergadering, en eindelyk door een breed Verslag van de Poogingen der Staatsvyanden beslooten.

Zo gelyk blyft dit Werk zichzelven, dat dit Deel de eigenste lofspraake en de eigenste aanmerkingen verdiene, door ons

(*) Zie onze Algem. Vaderl. Letteroeff. voor 1797. bl. 677.

[p. 665]

aan de voorgaande Deelen gegeeven en 'er op gemaakt. Derzelver herhaaling zal geen bladzyde vullen; maar kunnen wy niet voorby, een' en anderen trek ook uit dit Deel te ontleenen, 't welk onze Letteroefeningen zal opcieren, en, zo wy vertrouwen, niet geheel onnut zyn voor onze Leezers.

By den overgang tot de geheime oogmerken en uitwerkzelen der komste van het Koninglyk Gezin na Parys, in het eerste Tafereel, betuigt de Schryver: ‘Hoe gaarn wenschte hier de Geschiedkunde haaren loop te bepaalen, en een ondoordringbaaren sluier te werpen op de volgende gebeurtenissen! Hoe gaarn hieldt zy zich alleenlyk bezig met het voor elken gevoeligen zoo streelend Tafereel van een goedhartig Vorst, die, als Vader, in de behoeften zyner Kinderen voorziet! Dan, de gestrenge wetten van waarheid en onzydigheid verpligten haar, ofschoon met beevende handen, het gordyn weg te schuiven, en de woede van tygers en leeuwen, in menschengedaante, aan het Naageslacht te vertoonen. Gelukkig, dat zy, zelfs in deeze afgryslykheden, de rechten der Menschheid kan blyven vereeren, en dat zy, tegen de woelingen van het uitschot eener achtenswaardige Natie, dat onder alle luchtstreeken onzedenlyk is, den bedaarden en kloekmoedigen wederstand kan overstellen van zoodanig gedeelte, dat eer en pligt en deugd waardeert! Immers, met zulk eene ondervinding, blyft de balans ten voordeele der Menschheid overwigtig.’ Het hier treffend geschetste breedvoerig Tafereel strekt om deeze aangevoerde bedenking in allen deele te bekragtigen: en ontmoet hier het penseel de treffendste beelden, die, door tegenoverstelling, by elkander ten sterksten afsteeken.

Met welke streelende vooruitzigten de Nationaale Vergadering te Parys haare nieuwe loopbaan opende, schetst ons het tweede hier opgehangene Tafereel, van een zagter aart dan het voorgaande. Dan hoe ras deeze goede gezindheid vervormd, deeze overeenstemming van gemoederen juist tot een strydig oogmerk van haat en partyschap gewyzigd werd, leggen volgende gebeurtenissen aan den dag. Weshalven de Schryver te recht het Tafereel, ten opschrift voerende Onlusten des Ryks, dus aanvangt: ‘Thands opent ons de Geschiedenis het gordyn voor de akeligste Tafereelen. Gaarn wenschte de gevoelige menschenvriend zyne oogen van dezelve af te wenden; de waarheid alleen gebiedt zyne aandoeningen voor eenen tyd te smooren, en belooft hem, voor deeze korte opoffering, de nuttigste lessen van menschkunde, van voorzigtigheid, tot eene ruime schaavergoeding.’

Welke vertooningen wy hier te wagten hebben, zal de algemeene beschouwing van de bronnen der onlusten by voorraad ontvouwen. ‘De naauwe vereeniging van het Hoofd der uitvoerende Magt met de Vertegenwoordigers des Volks, en beider verhuizing na de Hoofdstad, scheen wel de bron

[p. 666]

der rampen gedempt te hebben; maar was, in de daad, slechts eene kortstondige verzagting van immer voortwoedende kwaalen. Drie oorzaaken vereenigden zich om dezelve te verergeren, ja bykans ongeneeslyk te maaken - gebrek, tegenstand, en overdreeven geestdrift. Vyanden van 's Volks welvaart wisten deeze dryfveeren onophoudelyk te doen werken. - De verwarringen in het bestuur der Geldmiddelen, de opeengehoopte belastingen, zo vrywillig als gedwongen, en het gebrek aan vertrouwen, dompelden het Volk in de deerniswaardigste behoefte. Belaagers van 's Lands' voorspoed, van buiten en van binnen, deeden het weezenlyk gebrek van voorraad aan graanen, door eenen kunstigen hongersnood, boven alle maate stygen. Ongewoonheid aan de nieuwe orde van zaaken, onkunde en drift, bragten, zeer eigenaartig, tegenstand en regeeringloosheid voort, terwyl, aan den anderen kant, overdreeven begrippen van vryheid de verwarringen alomme vermeerderden. - Van beide zyden, vonden geheime verraaders van den Staat hun grootst belang, in de wanorde te doen voortduuren en te vergrooten. Hoe verschillend hunne middelen, wegen en bedoelingen waren, beiden vereenigden zy zich in dit afschuwelyk hoofddoel, om der waare vryheid, om den algemeenen welvaart, den hartader af te steeken. - Zy, die de onzalige hoop nog niet hadden opgegeeven, om den Koning van de Nationaale Vergadering af te scheuren, en daar door de laatste geheellyk te ontbinden, hielden de verwarringen leevendig, om, in zyn hart, zoo wel een geheimen afkeer van de nieuwe orde van zaaken, als een ydelen schrik, onrust, en verlangen naar het herstel van zyn voorig gezag, zorgvuldig aan te kweeken. - Zy, die, in dezelfde verwarringen, voldoening voor hunne heerschzugt en heblust zogten; zy, die niets minder bedoelden, dan, op de puinhoopen der burgerlyke vryheid, het willekeurigst gezag te stichten, dreeven het Volk tot de verregaandste buitenspoorigheden, om, langs dien weg, hunne gevloekte oogmerken te bereiken. En hoe veel steuns vonden beiden in het onbegryplyk ligtzinnig, driftig, goedhartig, maar tevens ligtgeloovig, character des Volks, dat, met den minsten wind, nu hier dan derwaards konde geslingerd worden!’

Men stelle hier tegen over, de bespiegeling van de middelen tot herstelling der rust, deezerwyze voorgedraagen: ‘Beschouwt het opmerkzaam oog de middelen, die, ter demping van dit kwaad, in het algemeen, gebezigd werden, hoe volgaarn zal het zyne goedkeuring wenken aan de vindingen dier schrandere vernuften, die den Volksgeest wisten te raadpleegen, zonder denzelven tot in uitersten te dienen; maar hoe veele middelen ontwaart het tevens, die noch voor 't Volks-character berekend, noch op de byzondere omstandigheden van het oogenblik gebouwd waren! Met weemoedige aandoeningen ziet de vriend van vryheid en algemeen geluk, niet zelden, in die

[p. 667]

middelen, de werktuigen tot beider verwoesting! Hy ziet lasse toegeevenheid, waar onverzettelyke gestrengheid den eersten kiem reeds hadt kunnen versmooren. Hy ziet strafheid, waar liefderyke zagtheid alles herstellen kon. Hy onderscheidt dikwyls, onder den mantel van liefde tot orde en rust, den verraadlyken dolk, tegen de Vryheid gewet; en ontwaart, in meenigen Volksbestuurer, slechts eenen Slaavenmeester, gereed, om iedere eerste opwelling van het gevoel van Vryheid met verzwaaring der ondraaglykste kluisters te straffen!’

Ontzettende waarheden, in dit breed uitgewerkt Tafereel met de bekragtigende beeltenissen der ondervidinge gestaafd! Immers strekt ten dien einde de Moord te Parys, en de maatregelen, in dat ontzettend tydsgewrichte genomen. Deeze worden vervangen door de Onlusten te Vernon, te Alençon, te Beziers, te Toulon, die tot hoofdbeelden in dit Tafereel dienen. Hoe meesterlyk ze geschilderd zyn, zal onze Leezer mogen beoordeelen uit het geen op den agtergrond van dit Tafereel geplaatst is. ‘Geen stand, in het geheele Ryk, zugtte onder knellender boeijen van onderdrukking en dwinglandy, dan de zoo nuttige, verdienstlyke, ja onontbeerlyke stand der Landlieden. Daar was het, dat de kruipende Hoveling vergoeding zogt voor de vernederende beledigingen, welke zyne slaafsche afhanglykheid geduldig verkroppen moest. Zoo zoekt de ellendige slaaf, tot opperhoofd zyner medeslaaven verheeven, in de verdubbeling hunner smarten, eenige verzagting voor de verlaagende mishandelingen, welke hy, op zyne beurt, van zynen meester verduuren moet. Geene knevelaaryen, gewelddadigheden of onregtvaardigheden, kunnen uitgedagt worden, waar door niet de schraapzugtige trotsaard alle de barbaarschheid van het Leenrecht deedt gelden. - De Herstelling der Vryheid deedt ook dit vertrapte gedeelte des Menschdoms zyne waarde gevoelen. Ongewillig om zich langer tot slaaven-diensten te vernederen, handhaaft het moedig zyne regten, als Menschen en als Burgers. Dan, deeze Onmenschen wreeken zich op dien vermetelen tegenstand, door de verdubbeling van onderdrukking en wreede onregtvaardigheden. Door mishandeling en geweld tot wanhoop gedreeven, leenden deeze ongelukkigen, maar al te gereed, het oor aan de inboezomingen van getergde wraak. En hoe wyd en zyd verspreidde zich dit heilloos vuur, aangeblaazen en leevendig gehouden door bedekte vyanden van Staat, die, in onlusten en woelingen alleen, den ondergang der Vryheid hoopten, en door Rooversbenden, die ook hier in eene nieuwe gelegenheid vonden voor hun eerloos en afschuwlyk bedryf. - Geheel Frankryk, bykans, werd door deeze pest aangestooken. Van alle kanten zag men de vlam der blaakende Sloten en Kasteelen opgaan. Woede, wraak, roof en moordlust spaarden onschuldigen zoo min als schuldigen. Waardige Vaderlanders en eerlooze dwinglanden ondergingen

[p. 668]

het zelfde lot. Kunne of ouderdom mogt even weinig, als rang of aanzien, verschooning vinden. Het Land afgeloopen door eene horde van barbaaren, die alleen in gruwelen wellust smaakten. .... Ziet daar den rampzaligen toestand van het binnenste gedeelte des Ryks!

‘Gelukkig, dat deeze gruwelen door even verheeven deugden werden opgewoogen! Nimmer leverde de Fransche Geschiedenis grooter wonderen van moed, van onverschrokkenheid, van zichzelven opofferende menschenliefde, dan juist in deeze dagen. - In de Provincie Limousin woedde eene bende van drie honderd deezer lafhartige Booswigten, en slechts tien Burgerhelden dreeven hen, uit elkanderen, op de vlucht. Ook aldaar moeten wy de zeven Burgers uit de Stad Brive bewonderen, die, door geene andere drift dan die van waare Vaderlandsmin en grootmoedige Menschenliefde ontstooken, hunne huisgezinnen, en alles wat hun dierbaar ware, verlieten, om de heilige regten van eigendom te beschermen, en voor de zaak der menschheid hun leeven te waagen. Vier en twintig uuren lang, houden zy, by een adelyk Slot, eene geheele Rooversbende op, en, schoon zy deszelfs gedeeltlyke plundering niet kunnen beletten redden zy nogthans deszelfs Bewoonders het leeven. - Van daar trekken zy na een ander Kasteel, en verdeedigen zulks met denzelfden moed, en met den gelukkigsten uitslag, tegen den moorddaadigsten aanval. - In hunne Vaderstad terug gekeerd, verzamelen zy hunne Medeburgers, vermaanen hen tot rust en vrede, in weerwil der onderscheidene denkwyze, en zweeren, dat zy bereid zyn en blyven, om het gemeene heil, met opoffering van hun eigen leeven, te verdeedigen. Hoe nadruklyk moest deeze vermaaning klinken in den mond van hun, die reeds door daaden getoond hadden, dat zy niet te veel beloofden! ô Onwederstaanbaare invloed van het voorbeeld! Hier vergeet men allen onderscheid van rang of stand, van denkwyze of gevoelens. Vreugdetraanen stroomen uit de oogen van alle aanweezigen. Allen zweeren hunne byzondere partyschap op het Altaar des Vaderlands af te leggen, by de Vryheid ook de Eendragt en den Vrede aan te kleeven, en met zamengevoegde kragten elkander te beschermen, als Broeders van hetzelfde Huisgezin. Hier vindt het Vaderland en de Vryheid heure regtschapen aanbidders. Eén doel verbindt hen ... één werk doet hen zegevieren boven allen verraad!’

De Werkzaamheden der Nationaale Vergadering leveren stoffe tot een volgend Tafereel op; 't zelve is gewigtig, dewyl de Werkzaamheden tot het Ontwerp der Staatsregeling daar in geschetst worden met alles wat aan een bedryf van die aangelegenheid vast is, als mede het daadlyk handelen volgens dezelve. - Hier wordt niet vergeeten, het Voorstel des Kerkvoogds van Auntun, talleyrand perigord, om de goederen der Geestlykheid onder beschikking der Natie te stellen, en diens lof deswegen

[p. 669]

uitgemeeten, zeer afsteekende by de tegenkanting van den trotschen maury. - Alexander de lameth's voorstel ter schorssing van de Zittingen der Parlementen wordt niet vergeeten. De woelingen deswegen zyn met alle leevendigheid voorgedraagen, in het Tafereel, ten tytel voerende, Poogingen der Staatsvyanden. - Het ontwerp van 's Konings vervoering na Peronne, en de verydeling van 't zelve, vermeld hebbende, wordt dit vervangen door 's Konings Komst in de Nationaale Vergadering. Het daar voorgevallene met Hem en de Koninginne is treffend.

Tusschen beiden vindt men Characterschetzen. Wy kunnen ons niet wederhouden, dat van den moedigen gregoire te plaatzen. ‘Gy,’ dus laat zich de Schryver hooren, ‘moedige gregoire, mogt dit tydstip (van 's Konings komst ter Nationaale Vergadering) zegenen, waar na gy steeds verlangdet, en tot welks daarstelling gy zoo zeer gearbeid hadt. Stoutmoedig de bron aantastende van alle vyandlyke woelingen, tot in heur allereerste en onmerkbaar beginzel, had Frankryk uwe liefde tot regtvaardigheid geroemd, uwe grootheid bewonderd. Eene schroomvalvallige Staatkunde mogt uwe stem smooren, dan, wanneer gy het verraad wildet doen straffen; - zy mogt uwe poogingen veriedelen, wanneer gy de ryklyk gestrooide zaaden van tweedragt met den meesten spoed wildet doen verstikken; - ook de zagtheid van uwen aart, zoo wel voegende aan den eerwaardigen stand, dien gy te vooren bekleeddet, eer gy het choorkleed met den staatsrok verwisseldet, mogt uwe onderwerping wyzigen aan de noodlottigheden van het oogenblik: - thands, echter, verheft zich uwe onbaatzuchtige yver met nieuwen luister, wanneer gy de eendragt tusschen Vorst en Vertegenwoordigers helpt daarstellen, als het geduchtste bolwerk tegen allen verraad! Zoo lang de vrye Frank zal juichen in de vernietiging van alle de woelingen zyner Staatsvyanden, zal hy uwe nagedagtenis zegenen. Zoo lang kunde en yver tot een regtmaatig herstel der Geldmiddelen eigenschappen zyn, niet algemeen eigen aan hun, die over dezelve gebieden, zal de kenner der geschiedenis uwen Naam met lof vermelden, en, wanneer de vriend der Menschheid uwe belanglooze opoffering van eigen voordeel gade slaat, waar mede gy zelf edelmoedig medewrogt, om het Eigendom der Kerklyken op de Geestlyke Goederen te vernietigen, dan voorwaar zult gy eeuwig leeven in de harten van allen, die de Afscheiding van Kerk en Staat, in den volsten zin, als den gewigtigsten steun van 's Volks duurzaame Vryheid eerbiedigen!’

De treffende beschryving van het afleggen des Burger-Eeds besluit dit Deel, 't welk ten cieraad heeft de Afbeeldingen van barnave, maury, alexander de lameth en gregoire; terwyl in Plaaten verbeeld wordt 's Konings Komst te Parys, de Bevordering der Broeders agasse, en de Burger-Eed van het District St. Etienne du Mont.