Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

[p. 650]

Leerrede over de Plichten eenes Christlyken Leeraars, onder de tegenwoordige Staatsomwenteling. Gehouden op Zondag den 13 Mey 1798, door Johan Kasper Lavater, Predikant aan de Pieters-Kerk te Zurich. Waarby gevoegd is, klein Geschenk aan Vrienden. Uit het Hoogduitsch. Te Utrecht, by W. van Yzerworst, 1799. In gr. 8vo. 54. bl.

Naa de Omwenteling, door de Fransche Troepen in Zwitzerland bewerkt, sprak de beroemde lavater deeze Leerrede uit, naar aanleiding van 's Apostels vermaan aan titus, H. II: 1. Doch gy, spreek het geen de gezonde Leere betaamt. ‘'Er is’ (zo spreekt lavater in de Inleiding, en dit diene tevens, voor onze Leezers, tot narigt omtrent de aanleiding tot deeze Leerrede) ‘'er is, in de afgelopene week, van wegen het Hoogstgeëerbiedigd Stadhouderambt, der Helvetische Regeering, een gedrukt stuk (van den 1 Mey) en aan de Zurichsche Geestlykheid gerigt, by haar ontvangen, in het welke dezelve voorgeschreven word: wat zy in den tegenwoordigen tyd al, en niet, zal hebben voor te dragen. Daar dit welgemeende stuk - gelyk ook verscheidene vrymoedige aanmerkingen in onze tot hier toe gehoudene Leerredenen - veelligt vatbaar zyn voor misduiding, zoo scheen het my, om alle misverstand in eene zaak van zoo veel gewigt voor te komen, hoogstnoodzaaklyk de zaak zelve voor nu, en voor altoos in het licht te zetten, en buiten allen twyfel of bedenking te stellen.’ Die taak volvoert lavater, in zyne beantwoording der zes volgende Vraagen: 1. Wat is een Christlyk Leeraar doorgaande? 2. Wat was een Christlyk Leeraar tot hier toe in onzen Staat? 3. Wat is een Christlyk Leeraar onder de nieuwe Staatsinrigting? of heeft zig zyne betrekking in opzicht tot het Euangelie - of zyne betrekking in opzicht tot zyne Gemeente - of zyne betrekking in opzicht tot den Staat verandert? 4. Wat moet een Christlyk Leeraar te deezer tyd niet prediken? 5. Wat moet een Christlyk Leeraar te deezer tyd vooral prediken? 6. Aan welke byzondere standen van menschen behoord hy zig te wenden? Zie hier eenige van 's Mans denkbeelden, uit het antwoord op de derde Vraag. Onder de nieuwe orde van zaaken, is de Leeraar de zelfde,

[p. 651]

als voorheen, in betrekking tot het Euangelie. Verhindert of verbiedt hem de nieuwe Staatsinrigting niet, openlyk Leeraar te zyn, zo blyft hy, in zyn openbaar onderwys, zyner inwendige overtuiginge getrouw. Even eens is het gelegen met opzigt tot zyne Gemeente. Zo lang hy voor dezelve als Christlyk Leeraar mag optreeden, kan geene Staatsomwenteling op zyne christlyke voorstellen eenigen belemmerenden invloed hebben. ‘Zyne Gemeente is hem niet slechts een deel der Staatsfamilie, niet slechts eene vergadering van menschen, die aangaande zedelyke plichten, of slechts over Religie in 't gemeen onderwezen, of als zedelyke, verstandige wezens, in goede neigingen en gezindheden, begeeren versterkt en bevestigd te worden. Hy ziet helder en levendig in, dat eene vereeniging van Christenen, eene Gemeente van Christus, als zodanig een deel dier groote Maatschappy zy, welke men gewoon is de Kerk te noemen, dat zy tot dien Staat behoord welke het oorspronglyk beeld van alle Staaten is - een Ryk Gods, of Ryk van Jezus Christus, heet; uit dit oogpunt beschouwdt hy haar. - Ik kan u, (zegt lavater) niet opmerkzaam genoeg maken op dit aangelegen stuk, 't welk juist te dezer tyd meer dan ooit, in gevaar schynt om verdrongen te worden. Men schynt namelyk, indien ik my niet zeer bedriege, 'er naa aan toe te zyn - om Burgerlyke Maatschappy en Christlyke Maatschappy of Gemeente, niet zoo zeer met elkander te verwisselen, als wel: slechts ééne uit beide te willen maken. Men schynt zig zeer te beyveren: om niets, dan alleen eene Burgerlyke Maatschappy te doen overig blyven, en de Christlyke zig in dezelve, gelyk de schaduw in een van alle zyden straalend licht, te doen verliezen. Maar’ (voegt lavater 'er nevens, en bewyst het vervolgens) ‘het gezond verstand en de natuur der zaake kanten zig daar tegen aan.’ Even eens blyft de betrekking der Leeraaren tot de Regeering de zelfde, zo lang deeze hen niet uit deeze Christlyke betrekking uitstoot, en hen niet noodzaakt, Godsdienst en Christendom blootelyk als middelen tot lichaamlyk en burgerlyk geluk te beschouwen, en te leeren beschouwen. Even als te vooren, is ook nu de Leeraar, eerst als Burger, in alles, wat niet met het geweeten of het Euangelie strydt, den Staat gehoorzaam; hy is zulks als Christen en als Christen Leeraar op de voorbeeldigste

[p. 652]

wyze. De Leeraar weet, dat de Regeering zeggen kan: De Leeraars zullen niet meer van den Staat bezoldigd worden, en niet meer als eene gepriviligeerde orde worden aangemerkt. ‘En in dat geval (zegt lavater) zou zig de Leeraar aan de Staatsregeling onderwerpen moeten - veel eer, dan zig te laten bewegen of noodzaaken, niet meer de eigendomlyke troostvolle Leer des Euangeliums voor te dragen, maar in derzelver plaats eene algemeene Zedeleer te prediken. Liever zou hy dan besluiten moeten, een afgezondert Leeraar des Christendoms te zyn, dan zig openlyk als een Euangelieprediker voor te doen - zonder geduurig en veel te spreeken van Hem, door wien het Christendom, Christendom, en het Euangelie, Euangelie is. Of hy zou zig derwaards moeten heenbegeven, waar hy vry, overeenkomstig de gezonde Euangelieleer, spreeken en prediken konde.’ Tot hetgeen de Leeraar, in dagen van Omwentelinge, niet moet prediken, behoort byzonder, ‘zig te onthouden van alle driftige vooringenomenheid voor de oude of nieuwe Regeeringsvorm, van allen verheffenden lof, of ondoelmatige berisping, van de voormalige of tegenwoordige Regenten.’ Wel mag de Leeraar waarschuwen tegen de byzondere ondeugden, tot welke eene Omwenteling zo veel aanleidinge geeft. ‘Zou hy (de Leeraar) thans niet (vraagt lavater) tegen onrust, onstuimige drift, wraak, zucht tot tegenstand, leugen en laster, waarschouwen? waarschouwen tegen alle onrechtvaardig, onrustwekkend, en lasterlyk oordeel over de oude, en over de tegenwoordige Regeering? waarschouwen tegen ligtgeloovigheid aan ontrustende geruchten, die zoo greetig aangenoomen, zoo snel verbreid, en zoo ligt de vonken worden kunnen eener alverwoestende vlam. - Wie zou in staat kunnen zyn zodanige waarschouwingen te noemen bemoeingen (bemoeijingen) met het Politieke?’

Zie daar het hoofdbeloop deezer Leerrede. Is het, omdat lavater zyne regels niet zorgvuldig heeft in agt genomen, of was 'er de afgunst en boosheid de oorzaak van, dat hy, volgens ingekomene berigten, om zyn vrymoedig spreeken, onlangs, in moeite is gekoomen?

Het klein Geschenk aan Vrienden, agter deeze Leerrede gevoegd, bevat een honderdtal gemengde Gedagten, meestal bestaande uit zedekundige aanmerkingen, hoedanigen elders in menigte worden aangetroffen.