niets ergers te noemen, worden niet zelden roemwaardige verdiensten, een tyd lang, miskend, en 't licht der waarheid, door zelfdenkende Mannen ontstoken, geheel verdonkerd. Maar het komt ook wel eens wederom, met vollen glans, te voorschyn, wanneer bevoegde richters aan de eerste verspreiders behoorlyk recht laaten wedervaaren. Zoo gunstig hebben beroemde Mannen, in den tegenwoordigen tyd, het Spinozistisch Stelzel, oudstyds veelal afgeschilderd als een samenweefsel van de afgryzelykste ongerymdheden, beginnen te beoordeelen, Men heeft in Spinoza den edelmoedigsten waarheidzoeker, den verhevensten opklaarer, en trouwhartigsten deugdsbetrachter, herkend, en bewonderd.
De Hoogleeraar nieuhoff loopt zoo hoog met Spinoza niet, hoewel hy hem, als een streng, oprecht en eerlyk zelfdenker, zeer hoogacht. Hy vindt niet alleen zyn voorstel onaangenaam, styf en gedrongen, maar houdt ook zyn Stelzel voor onbestaanbaar, omdat het rust op een denkbeeldigen grondslag, die het van zelf doet ter nederstorten. Hy schryft evenwel geen wederlegging, maar schynt eer ten oogmerke te hebben, om, in 't Werk voorhanden, een kort overzicht te geeven van de verschillende, meestal verkeerde, beöordeelingen, die 't Spinozisme heeft moeten ondergaan; met aanwyzing van 't waare oogpunt, waaruit hetzelve, zynes erachtens, moet beschouwd worden, en van zoodanige verbeteringen, waardoor men 't zelve, zoo hy meent, zeer gemakkelyk tot een alleraannemelykst Stelzel kan hervormen, dat, met den voortgang der opklaaring, meer en meer veld zal moeten winnen. De schryftrant van den Hoogleeraar, in de Nederduitsche taal, heeft de regte helderheid niet. Ook willen wy niet ontveinzen, dat de verkiezing, om de boekmaatige orde en form, gelyk de Schryver zich uitdrukt, ter zyde te stellen, en zich by losse aanmerkingen of bedenkingen te bepaalen, over 't geheel het juist begrip van 's Mans waare meening niet zeer bevordert. Maar des niettemin bevat dit voortreffelyk Boek eene menigte van schoone gedachten, en gewigtige ophelderingen: en het is voor hun, die met buitenlandsche Schriften minder bekend zyn, des te schatbaarer, omdat hier zeer veel uit de beste Schriften, over het Spinozisme, byeen verzameld, en, in bygevoegde Aanmerkingen, voor hun, die 'er meer van willen weeten, de weg gebaand is, om verder te regt te raaken.
Auteursrechtvrij