Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Iets over den Eersten Dag der Week. Door Jan van Eyk, Predikant te Loosduinen. Te Rotterdam, by N. Cornel, en te Amsterdam, by H. Lardé, 1799. In 8vo. 133 bl.

Zoo wel om den inhoud, als om den styl, mag dit boeksken onder de algemeen nuttigen gerangschikt worden. Het verzuim der openbaare Godsdienstoeffeninge geeft ryklyke stoffe tot regtmaatig beklag; meer en min aanzienlyken maaken zich schuldig aan dat verzuim. 't Zyn de laatstgenoemden, om welke van hunne misdaadigheid te rug te brengen, de Eerw. van eyk zich ter taake heeft genomen; en, voorwaar, met zeer groot regt, daar voor hun de Godsdienstige Zamenkomsten de hoofdbronnen zyn, uit welke die meest talryke klasse van menschen de belangrykste kundigheden moeten ontleenen, welke op hunnen tydlyken en eeuwigen gelukstand onmiddelyken invloed hebben. 't Was dan ook een verstandig overleg, welk onzen waardigen Volksleeraar eenen styl deedt verkiezen, naar den smaak en de vatbaarheid van hun, voor welke hy meer rechtstreeks de pen voerde, betekend. Des Schryvers bedoeling, over 't geheel genomen, kunnen wy niet beter onzen Leezeren doen blyken, dan door de overneeming eener voorafgaande Aanmerking, den zaaklyken inhoud, of eene algemeene schets, van het Werkje bevattende. Dezelve luidt aldus: ‘Niemand verwachte of vreeze, dat de oude geschillen tusschen de volgelingen van coccejus en voetius over den Sabbath in deze bladen weder zullen opgehaald worden. Deze twist over bespiegelende waarheden heeft niets gemeen met het onderwerp, dat ik wilde behandelen. - De vraag is hier niet, of het vierde bevelwoord van de wet der Tien Geboden de Israëlyten alleen raake, dan of hetzelve ook de Christenen verbinde: - De vraag is niet, of wy Christenen, uit kracht van dat vierde gebod, 't welk den zevenden dag der weeke tot een' dag der ruste bepaalt, dan op andere gronden, tot het vieren van den eersten dag der weeke

[p. 615]

verpligt zyn; - maar de vraag is (daar toch alle weldenkende Christenen de verpligting tot het houden van eenen rustdag erkennen) vooreerst, van hoedanig een' aart de ruste op zulk eenen dag moete zyn - of het eene bloote lichaamlyke, dan of het eene Godsdienstige rust behoore te weezen. - En, ten tweeden, of het betaamlyk en pligtlyk zy, dat men van elke week éénen dag afzondere, om dien in Godsdienstige betrachtingen door te brengen; of daartoe een vaste dag moete bepaald zyn; of allen zich gezamenlyk en eenpaarig op dien dag tot eenen openbaaren eerdienst van God behooren te schikken; of de geheele dag op eene wyze, hier mede overeenkomstig, moete doorgebragt worden, en of wy verpligt zyn al ons vermogen in het werk te stellen, om aan dat einde te beantwoorden. Het zyn deze dingen, (schryft van eyk) waar omtrend ik hope, dat elk, die de volgende aanmerkingen onpartydig doorleest, van welk eene denkwyze hy zyn moge, mits hy een redelyk mensch zy, met my eenstemmig zal oordeelen.’ Uitvoerig worden deeze opgegeevene stukken behandeld, met oplossing van verscheiden bedenkingen, welke zouden kunnen ingebragt worden; zynde alles doormengd met gepaste raadgeevingen en bestuuringen.

Misschien zullen zommigen den Eerw. van eyk van te groote strengheid betigten, onder andere, daar hy beweert, dat zo dikmaals, ter plaatze van iemands wooning, gelegenheid ter bywooninge van den openbaaren Godsdienst wordt gegeeven, van die gelegenheden, over 't algemeen genomen, en met uitzondering van buitengewoone verhinderingen, niet eene mag verwaarloosd worden: zodat overal, gelyk in de meeste Gemeenten gebruiklyk is, waar des Zondags driemaalen openbaare Godsdienstoeffening wordt gehouden, alwie den dag des Heeren, zo als het behoort, wenscht waar te neemen, alle die openbaare Godsdienstoeffeningen zou verpligt zyn by te woonen. Misschien is zyn Eerw., naar het oordeel van zommigen, eenigzins wat te bekrompen omtrent de vryheid, welke hy, om het Lichaam te verpoozen, en eenige uitspanning te genieten, op den Zondag toestaat. En, inderdaad, de eisch van Godsdienstige pligtsbetragtinge kan ook overdreeven worden. Driemaalen, elken Zondag, niet slegts met het Lichaam, maar ook met den Geest, te moeten ter Kerke gaan, oordeelen wy, meer van het gros des menschdoms te zyn gevergd, dan het-

[p. 616]

zelve kan volbrengen. Daarenboven schynt eenige uitspanning, meer dan met den gedaanen eisch bestaanbaar is, noodzaaklyk, om het arbeidende gedeelte der stervelingen, met lust en opgeruimdheid, tot de gewoone taak der weeke te doen wederkeeren.

Met dit alles, daar de Eerw. van eyk een allerloflykst oogmerk heeft, zyne medemenschen tot Godsdienstigheid te vormen, en alzo tot het hoogste goed, de ongemengde hemelsche Gelukzaligheid, op te leiden, zal hy, om het overtreffend nut, voor het bedenkelyke, welk iemand hier mogt ontmoeten, ligt verschooning vinden.