Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Over de Betekenis van het woord Godsdienst. Zynde eene Redenvoering, gedaan in een Gezelschap van Lieden, welke geene byzondere Secte van Godsdienst belyden. Te Delft, by M. Roelofswaert, 1799. In gr. 8vo. 40 bl.

In dit Stukjen treedt al wederom een ongenoemd prediker van Ongeloof en Ongodsdienstigheid te voorschyn, die geen bovennatuurlyke Openbaaringen, hoe ook genaamd, wil erkend hebben, en, 't geen hy waaren Godsdienst noemt, alleen doet bestaan, in 't geen men bevorderlyk oordeelt aan het groote doelwit, dat in de gantsche Natuur doorstraalt; het geluk van allen en een iegelyk, overeenkomstig zyne natuur: waarby noch de erkentenis van een almagtig, alweetend, vlekloos heilig, allezins volmaakt en hoogst verheven Opperwezen, geheel onderscheiden van de geschapene waereld, noch eerbied, liefde, vertrouwen, of eenige andere plichten jegens dat hoogste en allerbeste Weezen zelf, noch ook de zekere verwachting van een toekomstig eeuwig gelukzalig leeven, in aanmerking komen. Payne hoopt nog op een

[p. 431]

toekomstig leeven; maar, volgens den onbeschaamden Opsteller van deze zoogenaamde Redevoering, schynt alles, wat wy, in den loop der Natuur, met zekerheid waarneemen, daarmede te stryden, dat wy zouden bestemd zyn, om na den dood des lichaams te blyven voortleeven. Hy durft de verwachting van een leeven na het tegenwoordige, en van loon en straf na dit leeven, een droom noemen, ontstaan uit die groove dwaaling, dat de beoefening van den Godsdienst is aan te merken als iets, waardoor wy in dit leeven ongelukkig worden, en lyden moeten. - Welk redelyk Voorstander van de Leer der Onsterfelykheid heeft zulks ooit beweerd? Het is geenzins de Godsdienst, maar gebrek aan denzelven, of althans te weinig, ook wel verkeerd, gebruik van deze onuitputbaare bron van vergenoegen en rust, welk ons in dit leeven dikwyls doet lyden, en veele menschen geheel ongelukkig maakt. Van dat lyden, en van alle onaangenaame gewaarwordingen van ongeluk en rampspoed, kan ons niets, dan waare Godsdienstigheid, ontheffen, en deze is altyd, zonder de welgegronde hoop en verwachting van een toekomstig leeven, onvolkomen, en ontoereikend tot geruststelling en duurzaame tevreedenheid, bevonden. Wy wenschten gaarne den man te kennen, die, buiten dat, in de beoefening van deugd, zonder Godsdienst, zelftevreedenheid schynt te hebben kunnen vinden. Op de gewaande deugd van lieden, die 'er eene verdienste in stellen, om zich zelven en hunne medemenschen te ontdoen van de eenige waare Godsdienstige grondbeginselen, valt doorgaans niet te roemen.

De laatste bladzyden van dit pamflet zyn gevuld met eene beoordeeling van de beruchte Eeuw der Rede, waarin men aan de Tegenschryvers van Payne verschuldigd recht laat wedervaaren. Dat doet iemand, die 'er voor uit komt, dat deze Apostel van 't Ongeloof over 't algemeen eene vry goede zaak voor heeft. 't Komt hem evenwel voor, dat de Schryver zyn taak niet te wel uitvoert, maar zyne gevoelens veeltyds staaft met ten uitersten zwakke bewyzen. Volney zal zich beter gekweeten, en daardoor zyne Tegenschryvers 't werk wat minder gemakkelyk gemaakt hebben. Dit is, zoo hy meent, de rede, dat deze Schryver, die, in zyne Ruïnen, veel meer dan Payne, van de gewoone gevoelens afwykt, schier ongemerkt voorbygegaan wordt. Wy zouden veeleer het meerder stilzwygen, op de verachtenswaardige

[p. 432]

pooging van Volney, om alle grondslagen van Godsdienst het onderste boven te werpen, aan den minder aanlokkenden en wegsleependen toon, waarop de vreemdste en veelal tastbaar ongerymde vooronderstellingen, door dit geschryf, in de waereld gestooten zyn, toeschryven. Men moet ook met den geest van Teylers Genootschap wel geheel onbekend zyn, om het, uit de hun eigen wyze van uitschryving eener Vraage, die de wederlegging van Volney's Ruïnen zeer zeker bedoelt, eenigzins twyfelachtig te doen stellen, of zy, voor zich, dit samenraapsel van domme lastertaal en valsch vernuft wel zoo zeer afkeuren.