Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

[p. 187]

Proeve van Ets-kundige Uitspanningen, of Verzameling van Plaatjens, door de Ets-naald in 't Koper gebracht, met bygevoegde Verhandelingen, de Teken- en Ets-kunde betreffende, door P. Kikkert, Leermeester in de Tekenkunde. Vermeerderd met Gedichtjens op elk der Plaatjens, door Liefhebberen der Nederduitsche Dichtkunde. Te Amsteldam, by W. van Vliet, 1798. In gr. 8vo. 88 bl.

De Leidsche Vervaardiger van dit Werkje heeft, door het in 't licht geeven der drie Verhandelingen, daar in voorkomende, en der bygevoegde Plaatjens, zoo ongelyk aan zich zelven gehandeld, dat wy niet af kunnen zyn, in de beoordeeling van dit Stuk, iets wydloopiger te zyn, dan anders by soortgelyke Werkjens onze gewoonte is.

De Schryver zegt in de Voorreden: ‘dit Boekje te willen doen dienen tot nut en vermaak, maar vooräll' om Jongelingen, welke reeds eenigzins in de Tekenkunde gevorderd zyn, eenige goede modéllen te verschaffen, om naar te tekenen;’ dan, dewyl de gronden der Tekenkunde voornaamlyk bestaan: 1^o. in eene goede behandeling of manier, 2^o. in de kennis der verhoudingen of proportiën in alle voorwerpen, 3^o. in het Contrast der voorwerpen tegen elkanderen, en 4^o. in de kennis van licht en bruin, of eene goede houding; en in de Plaatjens aan deze verëischten weinig beantwoord wordt, oordeelen wy dezelven, altans voor reeds gevorderde leerlingen, van weinig nut te kunnen zyn, en het ontbreekt in onze dagen aan geene modéllen, die voor zulke leerlingen vry meer waarde hebben.

In de eerste Verhandeling betoogt de Schryver het nuttige en aangenaame der Etskunst. Wy stemmen dit gaarne toe, en wel voornaamlyk achten wy dezelve geschikt, om eene afbeelding van iets op eene spoedige wyze te vermenigvuldigen; doch, wanneer men dit met schoone en leerzaame Tekeningen wil doen, ziet men die ook gaarne geëtst van eene geoeffende hand, liever dan van iemand, die dit maar uit aartigheid, of uit zucht tot winst, by de hand neemt. - Voorts maakt J. Swaanenburg, en eene zyner Tekeningen, een ellendig aanvulsel tot het eerste zestal Plaatjens.

In de tweede Verhandeling, ‘over den waaren aart van naavolging der Natuur, in Teken- en Schilderkunst,’ tracht de Schryver de rede op te spooren, waaröm de meeste Kunstenaaren verschillen in de afbeelding van een voorwerp uit de natuur, by voorbeeld den mensch. Hy stelt, dat de een te veel gehecht is aan 't anticque schoon, en een ander

[p. 188]

te zeer verslaafd aan de zuivere natuur, met alle haare gebreken; daar de derde tusschen beiden tracht te blyven; en dus alle dezen de waare onderscheiding van Characters uit het oog verliezen: ter verbetering daarvan tracht hy eenen weg aan te wyzen voor den jongen Kunstenaar; ‘men moet, naamlyk, eene nauwkeurige onderscheiding maaken, waarin, en waarom de Anticquen zulk eene verhevenheid bezitten, en integendeel de dagelyksche voorwerpen in de Natuur aan zoo veele gebreken onderworpen zyn;’ en de Schryver besluit hieruit, dat als de Tekenaar, in 't naavolgen dèr Natuur, niet bezield is met het denkbeeld van 't ideäal schoon, hy niet in staat zal zyn verhevene Characters te onderscheiden van 't gemeene leven; ‘men moet voorts’ (zegt hy) ‘in alles de uiterstens vermyden, om in geene verwarring van Characters te geraaken, en, als 't ware, weeten te geeven en te neemen.’ Eene uitzondering hiervan maakt hy voor die geenen, welke verpligt zyn het kenmerk van geringe levensstanden te verbeelden; dezen moeten zich zeer nauw ter naavolging bepaalen. Onder deze Classe zoude men 's Schryvers Werk gevoeglyk kunnen plaatsen, (als meest bestaande uit geringe levensstanden, en veele gebreklyken,) en dus de beredeneering van 't schoone der Kunst (waar van in dit Werk toch weinig of niets te vinden is) als niet wel geplaatst achten. Het ware dus beter geweest, de voorwerpen, met de daar by passende Gedichtjens, op zich zelven uit te geeven, dan een mengelmoes van schoon en onschoon te maaken.

In de derde Verhandeling, ‘over de verkiezing ter naavolging van grappige voorwerpen voor de Teken- of Schilderkunst,’ voelt de Schryver reeds aan het begin, dat zyne tweede Verhandeling niet wel geplaatst is in een Werk als dit; doch tracht zich eenen weg ter verdediging te baanen.

Het is wel waar, dat de Kunst (als eene naavolging der Natuur aangemerkt zynde) in uitgebreide afbeeldingen, door Contrast in alles te observeeren, een goed geheel zal opleveren, en smaaklyk worden, in tegenoverstelling van 't ééntoonige, dat hoe langer zoo onsmaaklyker, en zelfs walglyk voor 't gezicht, wordt.

Het is waar, (gelyk de Schryver zegt,) dat het zedenlyk doel der Schilderkunst, om naamlyk deugden te vereeuwigen, veel van deszelvs kracht heeft verlooren, en integendeel ondeugden en gebreken, zoo van ziel als lichaam, veel velds gewonnen hebben; maar moet men dan niet, om dit kwaad tegen te gaan, liever verhevene voorwerpen, zo van Goden en Vorsten, als van Burgers en Boeren, ten toon stellen, en liever gebrekige en van zinnen beroofde voorwerpen stilletjes ten grave laaten daalen?

[p. 189]

Het is ook waar, dat ieder Kunstenaar zyne eige neiging heeft, en daarin groot kan worden; doch een beminnaar van den drank kan ook een groote dronkäart worden: de vraag is, of men zulke neigingen moet botvieren, of dezelven niet liever behoort in te krimpen?

Ongerymd zoude het echter zyn, Landschap-, Zee-, Bloem-Schilders, enz. uit den rang der groote meesters te sluiten; dewyl ieder in zyn vak schoone voorbeelden genoeg kan kiezen, die nuttig en tevens vermaaklyk zyn, en zy niet verpligt zyn, om juist de gebreken hunner voorwerpen ter naavolging in 't licht te geeven.

De verdediging, dat de Kunstenaars, zoo Poëten als Schilders, gelyk staan, in welk vak ook zy zich gesteld hebben, is onder bepaaling waar; want 'er wordt vry wat meer vereischt, om een Rubbens, dan een Ostade, te worden; schoon zy volmaakt gelyk zyn in de naavolging der Natuur; en een Apollo van Rubbens is echter aangenaamer, en nuttiger ter naavolging, in de Gallery van Luxemburg te zien, dan een Jan Rondekont in dit Werk.

Wanneer deze Verhandeling zonder Plaaten ware uitgegeeven, zoude het (naar ons oordeel) den Schryver meer lof toegebracht hebben dan nu.

Hy beslist eindelyk: dat de afbeelding van alle voorwerpen, hoe ook genaamd, niet kan gesteld worden beneden de waardigheid der edele Schilderkunst, zo zy de betaamlykheid niet overschreedt, en naar de juiste regelen der kunst uitgevoerd is; doch dit laatste komt ons voor, dat in dit Werk ontbreekt.

En ten besluite merkt de Schryver aan: dat de wyze van dergelyke voorwerpen, als hier uitgegeeven worden, niet nieuw is. Dit is waar; doch het is tevens waar: dat juist alle naavolgers niet gelyk gesteld kunnen worden met hunne voorgangeren.

Dit zy genoeg; want ons bestek laat niet toe in meerdere byzonderheden te treeden.