Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1799

Proeve van den Smaak en Prosaischen Schryftrant van Asmus. In vertaalde Fragmenten uit de Wandsbekker-Bode. Te Utrecht, by W. van Yzerworst, 1798. In gr. 8vo. 139 bl., behalven het Voorbericht en Inhoud van 8 bl.

De vooral in 't Noorden van Duitschland beroemde claudius heeft (blykens het Voorbericht dezer Vertaaling) zyne, hier en daar verspreide, letterkundige Stukjens by één verzameld, en, door derzelver uitgave, is de bekende Duitsche Wandsbecker-Bothen (die ook ten tytel voert: Asmus, omnia sua secum portans) ontstaan. De alzins schoon vertaalde Fragmenten nu, die uit dien Wandsbekker Bode, in deze Proeve, genomen zyn, bestaan in de volgende, als: Over de Nieuwe Staatkunde; Briefwisseling, tusschen my en mynen Oom, betreffende de Orthodoxie en Godsdienstverbeteringen; Briefwisseling, tusschen dezelfden, over het verbeteren der Kerkliederen; Briefwisseling, met my zelven; Parabel; Gesprekken, over de Vryheid; Over eenige Spreuken van Salomons Prediker; Zoo zy het Aardryk vervloekt om uwent wille; Vyf Brieven, over den Heere Jesus, aan Andries; en nog een Brief aan denzelven. - By eene aandachtige leezing dezer Stukken, (want deze wordt tot goed verstand derzelven vereischt; omdat de Styl van claudius dikwerf zeer ingewikkeld en raadselachtig is) konden wy ons in 't algemeen zeer wel vereenigen met de beoordeeling, die de Vertaaler, in zyn Voorbericht, aangaande den Schryver doet; zeggende: ‘dat de schriften van dezen

[p. 93]

man zich daarin byzonder onderscheiden: dat ze met zoo veel vernuft, populariteit en boert; zoo veel ernst, waarheidsliefde en Christendom, in zich vereenigen;’ en verder: ‘Zyn voordragt is naïf en ongemeen, veelal valt hy in den volkstoon; en, in voldoening aan den tytel, dikmaal in dien van eenen eerlyken dorpsbode. Hy is een vriend van schertsery; maar zyne scherts wekt altoos ernst; en nooit spreekt hy met eenig ander, dan dit edel doel: om naamlyk de menschen meer bekend te maaken met zich zelven, hen te doen lachen over hunne dwaasheden, of te doen bloozen over de meer openbaare of verborgene gebreken van hun hart, hen meer bekend te maaken met de hinderpaalen van, en de wegen en middelen tot, hunne innerlyke rust en blydschap, en alzoo bevorderlyk te wezen aan hun waar geluk.’ Intusschen moeten wy ook zeggen, in alles niet met den Schryver de zaak ééns te zyn; althans in zyne vergelyking van de oude en nieuwe Staatkunde zien wy telkens den Duitschen Monarchist doorstraalen, terwyl hy daarin, met veel vóóringenomenheid voor het oud Staatkundig Systhema, de nieuwe Staatkundige gevoelens, die in Europa zints eenigen tyd zoo veel opgangs maakten, gestrenglyk gispt; schoon zyn opstel ook, aan den anderen kant, veele blyken van edele gevoelens, van een verlicht oordeel, en van eene gezuiverde menschenkennis, draagt: zoo zegt hy, by voorbeeld, op pag. 8, in het eerste Stukje, over de nieuwe Staatkunde, (spreekende over eenige noodzaaklyke en wenschlyke verbeteringen in het Staatswezen) het volgende: ‘Ook komt het my voor, dat het de uiterlyke inrichtingen niet zoo zeer of alleen zyn, die het doen. Holland by voorbeeld was eene Republiek, en toch waren 'er misnoegden. Het ligt derhalven aan den mensch. Nooit is 't hem van pas of naar zynen zin; altyd wil hy wat anders, en wat nieuws; wil altyd bouwen en verbeteren; is nooit ryk, nooit machtig, nooit geëerd genoeg; en het is de mensch, die goede inrichtingen slecht, en slechte inrichtingen goed maakt. De mensch gevolglyk moet verbeterd worden; en dat, indien ik raaden zoude, niet van buiten naar binnen. Men draait toch niet aan den wyzer, om het binnenwerk van het horologie te herstellen; maar men verbetert het binnenwerk, om den wyzer goed te doen gaan. Even zoo zoude ik wenschen dat ook by de menschen niet geduurig aan den wyzer gedraaid, maar het binnenwerk verbeterd wierde, ten einde het zich daarnaa op de wyzerplaat alles van zelve mochte vinden; ik zou dunkt my over het geheel eene verbetering wenschen, door welke niet de eene mensch ten koste van den anderen, de eene party ten

[p. 94]

koste van de andere, het eene volk ten koste van het ander; maar waar door alle menschen, alle partyen, alle volken gelykelyk geholpen wierden; in 't kort eene verbetering, welke de boozen, goed; de kwalykgezinden, welgezind; de dwaazen, wys; de trouwloozen, getrouw; en zoo, zonder uitzondering, alle menschen, hoogen en laagen, vorsten en onderdaanen, vrienden en vyanden, tot goede, bescheidene, barmhartige, grootmoedige, edele en gelukkige menschen maakte.’

En in het slot van dit Stukje zegt de Schryver: ‘Wanneer een goed huisvader in den nacht licht behoeft, zoo zoekt hy dat niet buiten onder den ruimen Starrenhemel op te vangen, om het door de vensters na binnen te brengen, maar hy heeft de behendigheid, en neemt de moeite, om het binnen in den huize uit staal en steen te slaan, en dan laat hy het door de vensters na buiten schynen.

Men kan de hoogte eenes bergs niet bereiken zonder opwaards te klimmen. En ofschoon het klimmen een zeer vermoeiende arbeid is; zoo komt men toch den top geduurig nader, en met elke schrede wordt het uitzicht om zich heenen vryer en schooner! en - boven is boven.

Hoe nu de slaaf het ook maaken moge, om van zyne ketenen ontslagen te komen; zoo veel is zeker, dat hy door weeten en philosofeeren de ketenen niet verbrooken zal krygen; maar dat hy hand aan 't werk zal moeten leggen, indien 't hem ernst is, 'er van bevryd te worden.

En, - ô myne lieve broeders, en onsterflyke medemenschen! - dat is de verbetering, die ik in voorslag brengen zou; dit is het werk dat ons te doen gegeeven is op aarde, en deze is de koninglyke weg der vryheid, die niemand berouwt.’

Gaarne zouden wy nog iets afschryven, om 's Mans diepen ernst en verheven gevoel by de behandeling van Godsdienstige onderwerpen, te doen kennen; doch ons bestek laat zulks niet toe, en wy moeten dus elk eenen, die, door het reeds ter nedergestelde, zich aangespoord vindt, om iets meer van claudius te leezen, tot het Werkje zelve verwyzen.