Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Zedelyke bedenkingen.

Is het niet de grootste dwaasheid, men mag wel zeggen de grootste godloosheid, zich op ondeugden te beroemen? Al wie zich tot een redenloos dier verlaagt, heeft zich den naam van mensch geheel onwaardig gemaakt: nogthans zyn 'er zo veelen, welke 't eene eere rekenen, zich ver beneden het redenlooze te verlaagen. By zulk eene levenswyze lyd en de ziel en het lichaam beide. - Zyt waakzaam, nugteren, en welbedagt; want waarlyk gy weet niet in welke gelegenheden gy komen kunt, dat gy alle uwe kragten en verstand van noden, ja dubbel van noden, hebt. Hy is een verderfelyk man in de zamenleving, die door zyn kwaade en verfoeyelyke voorbeelden anderen verleidt, en niet rust, voor dat hy medepligtigen in zyn kwaad heeft. - Hoe kan de mensch de gaven, waar mede hy door zyn' Schepper beschonken is geworden, onverantwoordelyk misbruiken! Verdient hy niet de uiterste veragting, die zyn lichaam verderft, en zyne ziel verlaagt beneden het redenloosste wezen van God geschapen. - Gedenk, ô dwaze sterveling! dat gy, even als maar één lichaam, één leven, ook maar één ziel hebt; en gedenk 'er by, dat die ziel eeuwig aanwezig blyft, en in dien staat ook eeuwig gelukkig, maar ook eeuwig rampzalig kan wezen, al na dat gy de ontvangen gaven, van uwen Maker verkreegen, wel of verkeerd hebt aangelegd. - Gedenk, dat gy uwe redelyke ziel ontvangen hebt tot eene bestemming, niet om dezelve te verlagen tot beneden het redenlooze: maar om die te verheffen, ware het mogelyk, tot den staat eens Engels. Zie, zo is onze bestemming, zo is de bestemming van elk mensch. - Dan de gelegenheden kunnen nog veelal eene misdaad verzwaren, en dezelve on

[p. 542]

verantwoordelyker maaken: by voorbeeld, de dronkenschap is altyd eene onverschoonlyke misdaad: maar, wanneer men in een post gesteld is, waar men vooral nugteren en welbedagt moet weezen, om dat 'er het algemeen, by zekere gevallen, onherstelbare schade by zou kunnen hebben, is het onvergeeflyk, onverantwoordelyk, ja ten uitersten godloos, zichzelven, door onmatig drinken, geheel buiten staat, en redenloozer te maken, dan het stomme vee, dat niet meer zuipt, wanneer de natuur zegt: ik heb genoeg. - Hoe godloos, hoe onverantwoordelyk is dan niet het gedrag eeniger menschen, die den naam willen dragen van redelyke wezens, en zich nogthans gedragen als het redenlooze vee, met zich te beroemen op daden, waar over men zich behoorde te schamen.

Mensch, wie gy ook zyn moogt, wilt gy gezond leven op de waereld - wilt gy veele gezonde dagen genieten - haakt gy na lankheid van leven - gy zult veele gezonde dagen hebben, en eenen hoogen ouderdom bereiken, volg slegts de lessen op, welke u door de dagelyksche bevinding geleerd worden - leef ingetoogen - leef matig. - Indien gy bestendig deze lessen opvolgt, en gy leeft waarlyk matig en ingetoogen, ik ben wel verzekerd, dat gy u lankheid van dagen kunt belooven, en gezondheid. - Het is waar, 'er leeven menschen, welke altyd met krankheden en ziekten te worstelen hebben, en die men zal zeggen dat gematigd en ingetoogen leeven. - Het is waar, 'er sterven menschen, vroeg en in de vaag van hun leven, die voor 't oog van al de waereld voorbeelden van ingetoogene matigheid geweest waren. - Het is zo - dan, behalven dat elke regel zyn uitzondering heeft, kan het, behalven dat, nog wel ligt gebeuren, dat zulke menschen zich aan de eene of andere buitenspoorigheid overgaven, die voor 't oog der menschen altoos verborgen is gebleven: veele menschen zyn doorgaans nergens zorgvuldiger in, dan gebreken voor het oog der waereld te verbergen. Dan het zy hier mede zo het wil; het is en blyft een onveranderlyke waarheid, dat de onmatigheid en losbandigheid de verdervers onzer gezondheid en van ons leven zyn. - Veelen, aan losbandigheden en onmatigheid overgegeven, brengen hunne dagen niet ter helfte; terwyl zy, geduurende hun kortstondig leven, aan allerley ziekten en ongemakken onderhevig waren, en een leven hebben doorgebragt vol jammeren en ellenden. - Wil men derhalven hoope, gegronde hoope, hebben op een gezond en lang leven, wy moeten dan zelve daar toe medewerken, wy moeten ingetoogen en gematigd leven, onze driften bedwingen, en geene slaven worden van onmatigheid en losbandigheden.

De moeilykste zaak voor den mensch, om ter uitvoer te brengen gelyk het waarlyk behoort, is zich zelven regt te

[p. 543]

kennen. De zelfkennis is eene zaak van het alleruiterst aanbelang, schoon men mogelyk onder het gemeen zou wanen, dat het maar eene ligte zaak zy. Ons zelven vleyen wy, onze eigene vermogens en daden zien wy met een gunstig oog aan, terwyl wy die van anderen ongunstig beschouwen. Van hier, dat de mensch zyne eigene vermogens, zyne eigene bekwaamheden, met een woord, zyn eigen waarde, niet kent - dit doet hem zo vaak onderneemen, waartoe hy niet berekend is; dit doet hem zo dikwils zyne natuurlyke zielsvermogens hooger schatten, dan zy in der daad zyn; schoon zulk een begane dwaasheid menigvuldige malen, door een verkeerde uitkomst, openlyk wordt gestraft: men ziet zelden, nogthans, dat het zyn gewenscht einde bereikt; de mensch wordt 'er niet beter, of niet wyzer, door.

Dingen te onderneemen, welke niet wel uitvoerlyk zyn, waren beter gelaten, dan ondernomen; het is ongelyk beter, iets, het moge zo schoon, zo voordeelig voor 't algemeen, en voor den onderneemer, zyn, als men met mogelykheid begrypen kan; beter is het, ongelyk beter, zo eene zaak niet te onderneemen, dan dezelve, ondernomen hebbende, te moeten laten steeken. Wanneer men zo iets onderneemt, in vooruitzigt, dat het voor 't Gemeenebest allervoordeeligst moet weezen; maar men kan het niet ter uitvoer brengen, dan zal het ten merkelyken nadeele strekken voor het Gemeenebest. Daarom moet men altoos de berekening eerst opmaken, of het geen men zal onderneemen ook uitvoerlyk zy; men moet zelfs dat geen agterwege laten en verwerpen, 't welk niet kan uitgevoerd worden, schoon anders het beste, het nuttigste en voordeeligste - ook moet tyd en plaats wel in agt genomen worden.

Hy, die weldaden ontvangt, kan noch mag dezelve vergeeten, zonder zich aan de snoode misdaad van ondankbaarheid schuldig te maken. Dan hy, die weldaden schenkt, komt in eene geheel andere betrekking voor. Hy behoort te vergeeten, dat hy anderen heeft wél gedaan - ten minsten verliezen zulke daden al hare schoonheden, en het blyven geene weldaden meer, wanneer men dezelve geduurig ophaalt, en hem onder het oog brengt, aan wien zy geschonken zyn, en onophoudelyk bewyzen van erkentenis daar voor vordert. - Het is billyk, erkentenis voor geschonken goed te verwagten: als dit met ondankbaarheid en veragting wordt beantwoord, dan is hy, welke men weldaden geschonken heeft, veragting waardig, waardig dat men dezelve niet meer aan hem, maar aan dezulken schenkt, die zich door hun gedrag dezelve waardiger maken. - Dan hy, die ze beweezen heeft, moet op zyne bewezen weldaden daarom niet pochen, of allerwege roem dragen; want in zulk een geval verliezen zy, even als in 't voorige, al haar schoon.

C.v.d.G.