Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Bedenkingen over de onregtmaatige beschuldigingen, afgegeeven tegen de waare wysgeeren, ten aanziene der staats-omwentelingen.

(Uit le Spectateur François, van den Burger de la croix, voorheen Professor in de Rechtsgeleerdheid, in het Lyceum.)

Ik beweer, zegt plato, dat myn Ontwerp eener Staatsgesteltenisse, hoe herssenschimmig het ook zy, gedeeltlyk in weezen kan komen, niet slegts onder ons, maar zelfs overal, indien men slegts ééne verandering in het Staatsbestuur wilde maaken. En welke zou deeze verandering anders zyn, dan dat de wysgeeren ten throon steegen, of dat alle vorsten wysgeeren wierden. Dit denkbeeld zal hun voorzeker stooten, die de waare Wysbegeerte niet kennen; doch de overigen zullen erkennen, dat 'er, zonder haar, geen herstel is voor de rampen der lydende Menschheid. Plato de Republ. L.V. p. 473.

Naar het denkbeeld van veelen der zodanigen, die by de Omwenteling in Frankryk lyden, zyn alle de Dwaalingen, alle de Onregtvaardigheden, en alle de Vervolgingen, welke elk Vriend des Menschdoms moeten grieven, het werk der Wysbegeerte. Dan, mogen wy niet, met meer waarheids, beweeren, dat deeze gevolgen zyn van het veragten haarer Lessen; en dat het doof blyven voor haare stemme ter oorzaake strekt van zo veel onrusts, jammers en verwoestings, als wy hebben zien gebeuren en beweenen?

Heeft niet de Wysbegeerte allerlei gedaanten aangenomen, zich van allerlei taalvermogen bediend, om de Fransche Monarchen te doen begrypen, dat zy zich, zonder uitstel, bezig moesten houden met de bevordering van het geluk hunner Onderdaanen; dat zy, het alge-

[p. 358]

meen welweezen opofferende aan de hebzugt eeniger byzondere Persoonen, zelfs geene verzadiging schonken aan de greetige inhaaligheid hunner Hovelingen; dat zy zich blootstelden aan het gevaar, om, in de harten hunner Onderdaanen, die liefde uit te dooven, zo eigen aan het Volk onder hunne heerschappye, en die het hegtste steunzel was van hunnen Throon? Werden niet de dagen des Schryvers van den Telemachus door ballingschap verbitterd, om dat hy, onder het oog van lodewyk den XIV, de Pligten van een groot Koning durfde afschetzen? Vondt racine zich niet met den last der ongenade gedrukt, om dat hy het hart van dien zelfden Vorst hadt poogen te beweegen tot deerenis met de onheilen zyns Volks?

Stelde voltaire, montesquieu, mably, rousseau, met één woord, alle Wysgeerige en Zedekundige Schryvers, alle hunne poogingen niet te werk, om lodewyk den XV uit zyne schandlyke ongevoeligheid op te wekken, en in zyn bevroozen hart eenige zaaden van deugd te strooijen? - Welke lofspraaken, tot vergrootens toe, hebben zy niet uitgeboezemd over hendrik den IV, om den nayver zyner Afstammelingen op te wekken, en hem te doen herleeven in de Erfgenaamen zyner Kroone! De beste raadgeevingen zyn versmaad, de heilzaamste oogmerken gelasterd.

Toen werd de yvergloed der Wysbegeerte brandend; zy nam de toon der voorzegginge aan, en besloot met duidelyk aan te kondigen die Gebeurtenissen, welke onze oogen nu aanschouwen, en die onze harten verbaazen. Deeze waarheden scheenen zo onwaarschynlyk, dat men 'er naauwlyks eenige agt op sloeg. Ten bewyze van 't geen ik hier zegge, voer ik alleen aan, de volgende plaats van emilius: ‘Gy vertrouwt op de thans bestaande orde en inrigting der Maatschappye, zonder te bedenken, dat deeze onderhevig is aan onvermydbaare Omwentelingen. De grooten worden klein, de ryken arm, en de Monarch een Onderdaan. Zyn de wisselingen des lots zo zeldzaam, dat gy verwagten moogt dezelve te zullen ontgaan? Wy naderen tot een staat van beslissing, tot de Eeuw der Omwentelinge; en wie kan u borg blyven, wie instaan voor 't geen u alsdan zal overkomen?’ - Om deeze Voorzegging nog meer klems by te zetten, voegt de Schryver, in eene Aantekening, 'er nevens: ‘Ik hou het voor onmoge-

[p. 359]

lyk, dat de groote Monarchyen van Europa langen tyd zullen duuren: alle hebben zy geschitterd; en elke Staat, die schittert, is naby aan zynen val. Ik heb meer byzondere redenen, dan deeze algemeene Grondregel, voor myn gevoelen; doch het is myne zaak niet, dezelve op te haalen; en ieder, die de oogen wil openen, ziet ze maar al te duidelyk.’

Koningen, Kerkvoogden, Edelen, Financiers, was het mogelyk, het lot, u over 't hoofd hangende, duidlyker te voorspellen? - Gelukkig voor hem, die op deezen toon uwen schielyk aanstaanden val voorspelde, dat hy door u alleen met versmaadende kleinagting bejegend werd.

Indien de Overheden met geene onverbiddelyke gevoelloosheid de Grondstellingen verworpen hadden van de beccarias, de filangieres, de dupatys, en van alle de zodanigen, die hun in den naam der Menschheid bezwooren om gelykerhand de bescherming uit te strekken over onschuld en elenden, zouden zy dan hunne verdeedigers niet gevonden hebben in die Nationaale Vergadering, welke hunne magt verbrak? - De Edelen, zo nayverig op het behouden der inkomsten aan den Adelstand gehegt, en alle die eischen van dienstbaarheid, welke de Bewoonders des Plattenlands vernederen, hebben zy niet tegen hun gaande gemaakt eenen Staatsdienaar, die zich een beschermer zou betoond hebben van hunne eigendommen?

Verre van uit eigen beweeging en vrywillig na de stem der Rede te luisteren, en geringe opofferingen te doen aan het algemeen belang, hebben zy hunne afmattende plaageryen verdubbeld; Menschen geslacht, om hunne Beesten te behouden. Nogthans, in stede van 't geen hun overkwam aan hunne eigene onregtvaardigheid te wyten, en aan hunnen hoogmoed en stugge ongevoeligheid de wraak hunner voorige Afhangelingen toe te schryven, leggen zy dit der Wysbegeerte ten laste.

Ach! dat men de Wysbegeerte niet langer lastere! Zy voorzag alle die onheilen; zy waagde en braveerde vervolging, om dezelve af te wenden; doch haare poogingen vielen vrugtloos uit. Vorsten hebben hunne Onderzaaten, in stede van derzelver drukkenden last te verligten, met meer lasten bezwaard; de Grooten, in plaats van hun te gemoete te komen, drukten ze te zwaarder; de Priesters, wel verre van de Gemeenten op te bouwen en

[p. 360]

te stichten, deeden dezelve schande aan; de Overheden, in plaats van de Onderzaaten te beschermen, mishandelden hun. - Het oogenblik van 's Volks magt is aangebrooken. Op 't zelve herinnerde het zich niets anders dan het lyden en de verdrukkingen, welke zy zo langen tyd verduurd hadden. Is 's Volks wraak verschriklyk geweest, 't was de Wysbegeerte niet, die aan dezelve den spoorslag gaf; integendeel, zy heeft haare poogingen ingespannen om die te maatigen; maar het was niet meer in haare magt, om de buitenspoorigheden te beteugelen, welke zy met heete traanen beweende, dan om het goede, 't welk zy ten oogmerke hadt daar te stellen, te bewerken.

Het is niet in het tydperk dat de vlam der Omwentelinge lichterlay opbrandt, dat de stem des Wyzen eenige magt bezit om de hollende driften der menschen te beteugelen. Wat vermogten de Romeinsche Redenaars, wat de Wysgeeren te Rome, ten tyde van sylla en de Driemannen? Niet meer dan de de thous en l'hospitals in de hooggaande Staatsonlusten ten hunnen dage. Zou een fenelon, een Montesquieu, een voltaire, en een rousseau zelve, waren zy nog in leeven, een eindpaal hebben kunnen stellen aan de bloedige bedryven, die onze Vryheid bezoedelen, en de klaagtoon onzer Wetgeeveren wekken? - Gedwongen tot vrugtloos weeklaagen, zouden wy zien dat zy geleeken na den Stuurman, die, geduurende het woeden van eenen verschriklyken storm, een verbaasd oog geslaagen houdt op het Schip, welks roer hy niet langer kan in handen houden.

Dat men my eenen enkelen Wysgeer noeme, dien naam waardig, die het Volk opgehitst heeft tot vernieling en moord; die het Volk niet aangemaand heeft om edelmoedig te zyn by de zegepraal, wettigen eigendom te ontzien, de zwakken te spaaren, en de schuldigen alleen naar de regelen des Regts te veroordeelen!