Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Iets over de Alcarazas, of Spaansche waterkruiken.

(Uit het Fransch.)

In Spanje noemt men Alcaraza, eene soort van Kruiken, geschikt tot bewaaring en verkoeling van het drinkbaar water. Deeze soort van Kruiken hebben ongeveer een voet hoogte, op eene breedte van byna zes duimen, met een naauwen hals en een omgeboogen rand, om 'er gemaklyk eenig vogt uit te kunnen gieten.

[p. 309]

Ik zal my niet in het breede uitlaaten over de afstamming van het woord Alcaraza; ook geloove ik, dat de uitvinder van dit nuttig huisraad onbekend is. Alleen zal ik zeggen, dat, volgens alle waarschynlykheid, deeze vaten door de Mooren in een algemeen gebruik gebragt zyn. Ik geloove dit zo veel te meer, omdat de beste Alcarazas, van Madrid, afkomstig zyn uit eene kleine Stad van Andalouzie, met naame Anduxar, die geduurende verscheidene eeuwen den Mooren behoorde. Mogelyk zyn zy zelfs oorsprongelyk uit Africa; want volney verhaalt, in zyne Egyptische Reize, dat men, door geheel Africa, een zeer algemeen gebruik maakt van aarden vaten, die het vermogen bezitten om het water te verkoelen, welke dus in aart, en denkelyk ook in zamenstel, met de Spaansche Alcarazas overeenkomen.

De Alcarazas zyn zamengesteld uit eene klei, die door het vuur eene groote hardheid bekomt, na dat men daar naauwkeuriglyk onder gemengd heeft eene groote menigte zand, en, zo ik meene, ook eene zeer kleine hoeveelheid van keukenzout. Wanneer een Alcaraza wel gemaakt is, moet dezelve zo poreus zyn, dat, zo ras men haar met water heeft gevuld, hetzelve naar buiten doordringe, en haar aldaar geheelenal bevochtige. Zo ras nu zodanig eene gevulde Kruik wordt blootgesteld aan de open lucht, of nog beter aan een aanmerkelyken luchtstroom, wordt het water binnen kort zo koel, dat, wanneer de hette te Madrid in den zomer nagenoeg overeenstemt met 100 Graaden van den Thermometer van fahrenheit, het water, in deeze heete lucht, door dit middel eerlang zo koel wordt, of het een tydlang in een diepe kelder was bewaard geweest.

Ik zal my niet uitlaaten over het nut deezer Kruiken, die een der aangenaamste winsten zyn, die wy op de Spaansche Konsten en Handwerken kunnen doen. Geduurende de hette van den zomer koel water te kunnen drinken, is een vermaak, 't geen de meeste menschen naar waarde weeten te schatten. De ryke man bewaart het ys, geduurende den winter verzameld, als een schat; hy verandert daarmede, als 't ware, de orde der saisoenen; hy drinkt door dit behulp steeds een koelen drank, geduurende het geweld der zomersche hette. De burger van den middelstand vindt dienzelfden troost dikwyls, op eene minder moeijelyke en kostbaare wyze, in zyn wa-

[p. 310]

terput. Doch de armoedige bewooner der groote Steden, de daglooner, die op de bovenste verdieping of op een zolder woont, die noch ys, noch een put, tot zyn dienst heeft, moet zich dikwyls behelpen met half bedorven water, 't geen door deszelfs hette niet in staat is den dorst te lesschen. De voedsters, de kinderen, de arme zieken, zullen duizendmaal in eenen zomer die konstgreep zegenen, welke hun een onkostbaar middel heeft bezorgd, om frisch en heilzaam water te bekomen. Het water is eene zeer kostbaare zaak voor hem die daar uit de helft van zyn bestaan moet trekken. Wat al ziekten komen 'er niet voort uit bedorven water? Hoe veele werklieden zullen goed water, behoorlyk in eene Alcaraza verkoeld, stellen boven ondeugenden wyn, of andere vergiftige dranken, aan welke zy hunne gezondheid, hun redelyk verstand, hunne bezuinigingen, en dikwyls hunne zedelykheid, en de rust hunner huisgezinnen, opofferen! In Spanje ontmoet men zelden dronken lieden, denkelyk omdat de overvloed van goed en welverkoeld water hun de lust beneemt om zich aan kwaaden wyn dronken te drinken.

'Er zyn ook, nog andere Alcarazas, die uit eene roode aarde gebakken zyn, en de byzondere eigenschap hebben, van aan het water een smaak mede te deelen, die voor aangenaam en hartsterkend wordt gehouden. Doch aangaande deeze zal ik my niet verder uitlaaten, naardien zy kostbaar en niet voor een ieder te bekomen zyn.

De Schryver van dit bericht heeft, geduurende een verblyf van tien maanden in Spanje, getracht nuttige waarneemingen te verzamelen, waar toe meerder gelegenheid is, dan men ligt zou denken, naardien dit Land ons veel minder bekend is, dan veele der afgelegenste Gewesten. Had hy hier langer kunnen vertoeven, denkelyk zoude hy gelegenheid gehad hebben, aangaande den den aart deezer Kruiken meerder weetenswaardige omstandigheden mede te deelen. Ondertusschen hoopt hy hier toe door den tyd in staat gesteld te worden, naardien een voornaam Scheidkundige van Madrid hem beloofd heeft, naarde verschillende aarden, die tot de zamenstelling deezer Kruiken gebezigd worden, de Steenbakkeryen derzelve, en wat daar verder toe behoort, naauwkeurig onderzoek te doen.

Zo ras dienaangaande een volledig bericht is ingewonnen, zal men, denkelyk, door vermenging der geschikte

[p. 311]

aardzoorten, ook elders dan in Andalouzie, deeze zo nuttige vaten kunnen bereiden. Voorloopig kan men zeggen, dat de hoofdzaak hier in zal bestaan, om eene vermenging van aardstoffen te maaken, die door het bakken vaten oplevere, zo vol aanmerkelyke porien, dat het water daar door ongevoelig kan uitwaassemen; hoedanig eene uitwaasseming niet plaats kan hebben, zonder dat zich met den uitwaasemenden damp een groote overvloed der warmtestoffe des dampkrings verbinde, het geen, door het verspreiden der naast aangrenzende vuurdeelen, eene aanmerkelyke verkoeling moet te wege brengen. Wat het zout betreft, het geen by de aarden gemengd wordt, ik denk dat zulks geschiedt, om, daar het onder het bakken smelt en verdwynt, het getal der porien dus te vermeerderen en te vergrooten.