Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Proeve over angstvallige bekommerdheid.

Schoon veele van de rampspoeden des menschlyken leevens van dien aart zyn, dat menschlyke wysheid dezelve niet kan voorzien, en geene schranderheid dezelve voorkomen, zyn 'er andere, in welke wy een wakzaamer deel neemen, en die wy gezegd mogen worden, in eene groote maate, te

[p. 163]

vermeerderen, indien niet te scheppen. - Van deezen aart zyn de onheilen, welke uit angstvallige Bekommerdheid ontstaan; eene aandoening, die, schoon dezelve zamengesteld schyne uit Hoop en Vrees, de uiterste paalen van beide te buiten gaat, en de ziel laat in eenen toestand, geheel onderscheiden van alle voorige aandoeningen, hebbelykheden en neigingen.

Angstvalligheid, wanneer dezelve werkt op plans om groot in de wereld te worden, en dus alleen dienstbaar is aan Trotsheid of Weelde, voorwerpen enkel gezogt om de genietingen, welke de mensch zich daar uit belooft, levert een voorwerp op, 't geen bestraft of belacht mag worden, zonder eenige schennis van den pligt der Menschlievenheid. - Indien, in het bejag van zulke oogmerken, iemand geene andere middelen aanwendt dan die wettig zyn, en hy egter zich geen hooger dan 't gemelde einde voorstelt, mag zyne Angstvalligheid gerangschikt worden onder die eigenschappen van een Gierigaart, waar van zeker Schryver zeg: ‘dat zo hoogstbelachlyk zyn, dat noch verwantschap, noch verpligting, dezelve kan wederstaan; dat zy liefde, belang en eerbied, verbannen; een afhangeling, een kind, dwingen om zich in lachen toe te geeven.’ Maar, indien hy onverschillig is omtrent de middelen, waar door hy zich in hooger rang verheffe, of zyne rykdommen vermeerdere, dan wordt het slaagen een misdaad, om welke te hekelen geene te scherpe woorden kunnen uitgedagt worden. De Angstvalligheid van zulk een Man is eene vermeerdering zyns misdryfs; dewyl dezelve ten bewyze strekt van zyn bepaald oogmerk.

'Er zyn andere gevallen, in welke de angstvallige Bekommerdheid der daar in betrokkenen beschouwd kan worden zonder eenig gevoel van teder deelneemend medelyden; gevallen, die, in eenen zedelyken zin beschouwd, misschien onverschillig zyn, of zy slaagen, dan niet; en waar in rede- en raadgeeving misschien niet geheel vrugtloos verspild worden. Veele der teleurstellingen van de vrolyken, van de jeugdigen, zyn van deezen aart. Zy mogen weggenomen worden zonder vrees van aanstoot, of botgevierd zonder verdenking van wreedheid.

Maar 'er is eene andere soort van angstvallige Bekommerdheid, welke onze opmerkzaame aandagt trekt, en ons medelyden in eene veel hooger maate; schoon wy, ten allen dage, de overtuigendste bewyzen ontmoeten, van hoe weinig beduidenisse alle onze poogingen zyn om het geweld dier boezemverscheurende Aandoening te leenigen.

Het is de Angstvalligheid, welke ons aangrypt als wy een Vriend zien, wiens leeven, door ziekte, op den oever des grafs is. Van alle onmaatige driftsaandoeningen staat deeze allerminst onder het bedwang der Rede. Zy heeft de overhand

[p. 164]

op verstand, 't welk het oordeel moest regelen, en op gevoel, 't welk onze daaden moest bestuuren. het baart eene geheele vergeeting van onszelven, van onzen pligt. Het brengt ons geheel gestel in wanörde; het kloppend hart beeft; wy worden raad- en magtloos. - Te vergeefsch poogen de min diep deelneemenden op te haalen de nietsbeduidenheid van ongegronde vrees en het hart ontheisterende boezemsmerte; te vergeefsch spreeken zy van de waarschynlykheid der herstellinge; te vergeefsch haalen zy op, het niet daarzyn van slegte tekenen; te vergeefsch pryzen zy bedaardheid en stilte aan, als hoogstnoodig tot het herstel des Lyders. - Elke gedagte is zwanger van onrust, elke zugt vermeerdert de boezemsmerte; en de verbeelding schildert zich, het tegenwoordige voorbyloopende, toekomstige tooneelen van het akeligst jammer. - De kunde van den Arts wordt in twyfel getrokken; men vergt hem te verklaaren wat men niet wil verstaan, en te voorzeggen wat men niet wil gelooven. Neemt hy een ernstige houding aan, deeze bevestigt alle opgevatte vrees; geeft hy vertrouwlyk zyne hoop op herstelling te verstaan, men beschuldigt hem van voorbaarigheid. - Geheel is het een stryd tusschen gezond verstand en aandoening - tusschen gezond verstand, 't geen de gepastheid der hoope toont terwyl 'er nog leeven is; en van aandoening, die plaats inruimt voor alles wat vrees inboezemt.

Gemaklyk zou het vallen een reeks van bewysredenen by te brengen tegen het botvieren aan eene aandoening waar uit niemand eenig nut kan trekken; waar door men 'er twee, in stede van één, doet lyden; waar door hy, die met krankheid bezogt is, geene verligting kan krygen, en hy, die door medelyden zich diep getroffen voeit, geen hulp kan verschaffen. Maar het is geen stuk, 't welk onder redeneering valt; en, schoon men het niet voor vermetel houde, zal men het altoos nutloos vinden, de bevreesdheid, uit toegenegenheid gebooren, met redenkavelingen tegen te gaan. Toegenegenheid zelfs is niet altoos een voorwerp waar van men reden kan opgeeven. Wy weeten doorgaans, waarom wy den eenen persoon boven den anderen beminnen; maar wy kunnen noch onszelven in zyne liefde of daar uit beredeneeren.

Zullen wy dan deeze tot angstvalligheid overstaande Bekommerdheid berispen, dewyl dezelve geen voorwerp van redenkaveling is, en om dat wy, in alle andere gevallen, behooren te handelen als redelyke weezens? Neen: schoon bedeeld met een redelyk vermogen, zyn wy niet volmaakt in het gebruik van 't zelve. Onze leeftyd, hier, is een tyd van Beproeving, niet van Zegepraal over onze natuur; en hy, die -geleerd heeft zyne verknogtheden te overwinnen, en zyne genegenheden door redeneering te maatigen, heeft het betere gedeelte van den Mensch deels te onder gebragt; hy heeft eenige van

[p. 165]

de verdrietlykheden weggenomen, maar tevens veel meer van de genoeglykheden des leevens. Weinig is hy te benyden, die te veel de Wysgeer is, om voor zyn Vriend bekommerd te weezen; en hy, die geen Vriend heeft, omtrent wien zyne vrees kan werken, is het eenzaamste en verlaatenste weezen onder het Menschdom.

Wanneer wy in aanmerking neemen, hoe veel mangel aan gevoel, vriendschap uit baatzugt gebooren, en dubbelzinnigheid van gedrag, heerscht; hoe zeldzaam men zuivere gene genheid aantreft; hoe schaars het oog traant door uit het hart opwellenden kommer; zullen wy niet gereed klagten storten, schoon wy, voor een tyd, de ongelegenheden zien van de angstvallige Bezorgdheid, ontstaande uit agting, liefde en dankbaarheid, en die de tegenwoordige genietingen met mogelyke elenden afwisselen.

Desgelyks zal ons deeze angstvallige Bezorgdheid niet geheel ongegrond of redenloos voorkomèn, wanneer wy in aanmerking neemen, hoe geheel onzeker het lot is van den gezondsten en sterksten; hoe onzeker en bedrieglyk de voortgangen eener ziekte, en hoe weinigbeduidend dikwyls de menschlyke kunde om de Geneesmiddelen te doen werken in de verhoolene zitplaats der kwaalen.

Ware niet deeze kommervolle Bezorgdheid voor het leeven van eenen dierbeminden Vriend zo natuurlyk, dat ze allen vermoeden van kunstenary voorkwam, het zou eene soort van voorzigtigheid mogen genaamd worden, al onze vreugde in te houden tot het uur van volkomene herstelling, en tot de spoedige kentering van de ebbe der wanhoope, tot den vloed van verzekerde hoope, dankbaarheid en gelukwensching. - In de daad, was dit een stuk vatbaar voor raadgeeving, geene raadgeeving zou misschien voorzigtiger weezen, in alle gevallen van het hoogst gevaar dreigende ziekte, dan zich tot het ergste voor te bereiden, alle koesteringen van hoope en ver trouwen op een gelukkigen keer te vermyden. En liep men geen gevaar om dit te verte te brengen, zou zulks, in de meeste gevallen, van eene heilzaame uitwerking weezen. De zwaarigheid, nogthans, van uitersten te vermyden, is in geen geval zo groot als dat waar van wy thans spreeken.

Want hier staat aan te merken, dat deeze angstvolle Bezorgdheid zich geheel bepaalt tot de zodanigen, die, gedreeven door eene warme toegenegenheid, in hunne denkbeelden het gemis van eenen Vriend vervroegen. Algemeene deelneeming in anderer elenden mag men onder vreemdelingen aantreffen: want medelyden is den Mensch zo natuurlyk eigen, dat zelfs de slegtsten het eene moeilyke taak vinden, die aandoening te onder te brengen. Maar wanneer het opklimt tot de smertlyke Angstvalligheid, welke genegenheid veronderstelt, kan het, hoe beminnelyk zulks ons moge schynen, nogthans niet

[p. 166]

oneigen geagt worden hier in 't midden te brengen, dat het een gebrek aan vertrouwen verraadt op dat Weezen, 't geen wy ons verzekerd mogen houden dat alle gebeurtenissen ten beste schikt; en een wantrouwen aan dien grondregel, welken de ondervinding, dag aan dag, bekragtigt: dat het geen wy Onheil heeten, dikwyls, ten grootsten voordeele strekt.

Dit zyn, ik beken het, overweegingen, welke men niet gemaklyk kan aandringen op het oogenblik van zielknellenden angst, wanneer de ziel gansch en gaar met het voorwerp des kommers is ingenomen, en dat ééne geheel het hart vermeestert. - 'Er is eene omstandigheid, welke ons moet bevredigen met de kommervolle aandoeningen van in 't hart diep gewonde Lyders; hierin bestaande, dat zy de eigenste Lieden zyn, die waarschynlyk voordeel zullen doen met de geweldig treffende aandoening; die met dankbaarheid zullen te rug zien op de doorgeworstelde gevaaren, en, met gemaatigde hoope bezield, vooruitzien op toekomende genietingen. - Ondervonden hebbende, hoe schielyk de zodanigen, die zy het hoogst agtten, voor altoos, van hunne zyde kunnen weggeraapt worden, leeren zy die schadelyke driften onderdrukken, en die uitbundigheden van aart, waar door zo veel menschengeluks verlooren wordt, beteugelen, en een zagtaartigen, weldaadigen en vergeeflyken, geest aankweeken; op dat zy, wanneer het uur van verscheiden schielyk aanbreekt, met geen zorgvol hart daar op hebben te rug te zien, dat zy het misschien verhaast hebben door een ligt tot toorn vervoerbaaren aart; en hetzelve verwelkomen als eene ontheffing van staag wederkeerende moeilykheden.

Tegenspoed is heilzaam, wanneer dezelve het hart vertedert; wanneer dezelve ons speent van eene al te verre gaande bezorgdheid voor de overtolligheden deezes leevens; en voorkomt, dat onze Weltevredenheid niet gestoord wordt door Eerzugt. Indien de Tegenspoed ons overtuigt, dat het leeven kort is, zullen wy den korten en kostlyken tyd der beproevinge niet verkwisten in ledigheid, of verbitteren door den gal van twist. Indien dezelve ons meer en meer verzekert van de onzekerheid des leevens, zullen wy niet gedoogen dat de verwilderende vermaaken van 't zelve ons onbedagt doen worden op den pligt van eene hebbelyke voorbereiding tot dat geen, ‘'t welk ieder Mensch gezet is.’