Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Waarneemingen over de werking der Gratiola, in de krankzinnigheid. Door L.F.B. Lentin.

In het jaar 1696 schreef gideon harvei, in zyn zeer zonderling werk, 't welk in 1700 voor de tweede reize wierd uitgegeeven, onder den titel: The Vanities of Philosophy and Physic, op pag. 109, over de zo zonderlinge ziekte der Krankzinnigheid: Ik moet bekennen, dat, onder de geheele verzameling der ziekten, niets dieper verborgen en meer onoplosselyk schynt dan die tegennatuurlyke ge-

[p. 7]

steldheid der Herssenen, welke met Krankzinnigheid gepaard gaat. Edoch weeten wy dienaangaande, tegen het einde deezer anderzints zo verlichte Eeuwe, wel meerder, zo ten opzichte van het geen het Herssengestel in deeze omstandigheid moet lyden, als ten opzichte van 't geen 't zelve daar in medewerkt? De Ontleedkunde schynt hier in reeds tot den grootstmogelyken graad van volkomenheid opgeklommen, en niet in staat te zyn om den hoogsten trap der lichaamlyke volmaaktheid onder onze zintuigen te brengen. Zo lange derhalven de nieuwe Scheidkunde niet in staat geraakt, om ons met de Denkingsstoffe bekend te maaken, moeten wy ons wel in deeze duisternissen en onverklaarbaare betrekkingen behelpen met het geen wy door ondervinding kunnen ontdekken.

Hoewel thans het gebruik des Nieswortels, tot het geneezen der Krankzinnigheid (ik weet niet met recht of ten onrechte), is afgeschaft, zo heeft men toch, in de meeste gevallen deezes hoogst treurigen toestands, gemeend te moeten blyven by de Geneeswyze der Ouden, in zo verre zy de herstelling door geweldige Braak- en Purgeermiddelen zochten. Men heeft alleen verschild in de keuze der daar toe dienstige middelen, zo dat zommigen dienaangaande te vreesachtig, anderen wederom te stout, zyn geweest. Wat myne bevinding aangaat, ik hebbe in drie op elkander volgende gevallen een voortreflyken dienst gehad van het poeder der Gratiola, gebruikt naar het voorschrift van den Heer kostrzewsky, deor denzelven medegedeeld in zyne Dissertatio de Gratiola.

Twee der door my geneezene lieden waren Broeders, wier Vader wel niet krankzinnig was; doch echter, in een zo grooten graad, met Eigenzinnigheid en Waanwysheid behebt, dat men doorgaans meende, dat hy het niet vast had. Daar en tegen was deszelfs Broeder volkomen krankzinnig, en stierf aldus in het 65 jaar zyns ouderdoms. De beide Broeders, over welke wy thans zullen handelen, wierden krankzinnig in den bloei hunner jongelingschap, doordien zy, om eenmaal aanzienelyke posten te kunnen bekleeden, een ongewoonen vlyt in hunne studien hadden aangewend. De Lof en de Eerbewyzingen, welke hun wierden toegezwaaid, scherpten nog meerder hun dorst naar Roem, waardoor de vlyt verdubbeld, en de slaap, zo wel als alle heilzaame uitspanning,

[p. 8]

vermyd wierd. Ras trad hierdoor een bedorvene Verbeeldingskragt in de plaats van gezond Verstand, het welk men niet in staat was door eenigerleie Voorstelling te herroepen. In het begin was de afwyking van het pad der Rede ten naasten by gelyk aan den toestand, onder welken addison in zyn Spectator den Droom voorstelt. ‘In den Droom gaat de Ziel om met ontelbaare voortbrengzels van haar eigen maaksel, en wordt overgebragt in duizenderlei Toneelen van haar eigen vinding. Zy is zelve Toneel, Acteur en Toehoorder.’

De eerste deezer Krankzinnigen, wiens omstandigheden wy inzonderheid zullen beschouwen, om dat dezelve nagenoeg met den aart der Kwaale en der Geneezing van de beide overige overeenstemmen, holde dus een tydlang vreedzaam voort, en hield in zyne verbeelding steeds de glansrykste daarstellingen voor zichzelven. Deeze toestand had ten gevolge slaapelooze nachten, en een meer en meer toeneemende afwisseling der Voorstellingen, waardoor eindelyk de Ylhoofdigheid zodanig toenam, dat hy zich aan zyne Moeder en anderen, die hem bewaarden, vergreep, en voort daar op uit een venster der tweede verdieping sprong, zodat hy op een gevloerde plaats nederstortte, zonder zich echter van belang te kwetzen. Zelfs niet in de geweldigste aanvallen zyner kwaal bespeurde ik aan hem het optrekken van een of van beide ballen, 't geen door avenbrugger, als een onafscheidelyk toeval der Krankzinnigheid, was opgegeeven.

De Geneezing deezes ongelukkigen Jongelings ondernam ik met sterke Aderlaatingen, en ging daarna over tot zodanige middelen, welke door een sterken prikkel in staat zyn, verstoppingen in den onderbuik weg te neemen. Dan dit verricht zynde, vond ik de gewoone braak- en purgeermiddelen in geenerleie wyze sterk genoeg, om de noodige ontlastingen te bewerken. Ondertusschen twyffelde ik niet, of de nog steeds toeneemende hevigheid der Woede moest worden toegeschreeven aan de menigte der losgemaakte stoffe en derzelver opslorping. Dus vond ik my verplicht tot sterkere middelen myn toevlucht te neemen. Ten dien einde liet ik hem braaken, door middel van poeders uit witte Vitriool, nadat men hem, door dwang, een prikkelende Clysteer had gezet. Vervolgens gaf ik hem het poeder der Gratiola, tweemaalen 's daags: 's morgens tot eene halve drachma en 's avonds tot tien grein, in te neemen

[p. 9]

met een Afkookzel van Graswortel, 't geen teffens tot dagelykschen Drank moest dienen. Dus gingen wy voort, tot dat ik eerlang de giften der Gratiola van dag tot dag moest verminderen, dewyl de Prikkelbaarheid der ingewanden allengskens aandoenelyker wierd. Naarmaate dus de werkzaamheid des Darmkanaals en der nabuurige deelen herstelde, ontlastte hy eene ongelooflyke menigte verharde en gesmoltene zwartgallige stoffen, terwyl hy ook, naarmaate hy van alle deeze schadelyke onreinigheden verlost wierd, wederom het volle gebruik zyner Reden bekwam.

Zyn Broeder en nog een derde Krankzinnige wierden op dezelfde wyze behandeld en geneezen: intusschen waren deeze voorwerpen ook alle van zodanig eene lichaamsgesteldheid, dat 'er sterk prikkelende middelen wierden vereischt, en dus waren het de Gratiola, en dergelyke sterke middelen, van welke men iets goeds kon verwagten.