Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Nieuwe Scheikundige Bibliotheek, onder de Zinspreuk: Amicus Plato - sed magis amica veritas. Eerste Stuk. Te Amsterdam, by de Wed. J. Dóll en Zoonen, 1798. In gr. 8vo. 120 bl.

Op eene Voorreden van 8 bl., in welke het plan en oogmerk van dit Tydschrift wordt opengelegd, volgen de Uittrekzels en Beoordeelingen der navolgende Werken. Remarks on the Gazeous Oxyd of Azote, &c. By s.l. mitchill. Proeve over het voedzel der Planten, enz. Door ingenhousz. Nieuwe Chemische Bibliotheek, door p. van werkhoven. Dissertatio Medica de Muriatis Barytae van g. stinstra. Dissertatio de Lauro-ceraso, door l.j. spandaw du celliée. B.j. paping de Sulphureto Calcis, &c. Annales de Chimie, T. XXI & XXII. Chemische Annalen von l. von crell. Anfangsgrunde der Chemie von d.g.f. hildebrandt. Ueber die wirkung Mineralischer Wasser, &c. von j.e. wichmann; en f.j. voltelen Pharmacolog. Univ. Pars I.

De Uittrekzels zyn meerendeels vry uitvoerig en naauwkeurig; ook kunnen wy ons met de meeste aanmerkingen der Schryvers op de gerecenseerde stukken zeer wel vereenigen, schoon wy dezelve ook zomwylen wat te sterk en niet volkomen gegrond oordeelen. Dus antwoorden, by voorbeeld, de Schryvers, pag. 33, op de gissing van hahneman en celliée: of de Laurierkers, van wegen haare beweezene veelvermogende kragten, tegen

[p. 441]

de zwartgallige verdikking van het bloed, ook niet met nut tegen de ontsteeking zou kunnen gebruikt worden. ‘Hoe men uit de wyze, waarop dit vergift de vaste deelen aandoet, tot het denkbeeld komen kan, dat dezelve ook in ontsteekingen van dienst moet zyn, bekenne ik niet door te zien. Is dan eene tegennatuurlyk vermeerderde werking der vaten, welke altyd by ontsteeking gevonden wordt, niet onderscheiden van eene spanning (rigiditas), welke in zwartgallige gestellen standvastig plaats heeft? Is 'er geene geheel andere aanwyzing by Affectiones hypochondriacae, als in ontsteekingen der longen, of zou een Geneesheer in beide gevallen dezelfde geneesmiddelen durven aanraaden?’

Wy antwoorden hier op, dat de tegennatuurlyke werking der vaste deelen in de ontsteekingen geenzins een en het zelfde is met de spanning, die by de zwartgalligen in de vezelen wordt waargenomen. Maar dat echter, naar maate die spanning meerder is, de werking der vaste deelen in de ontsteekingen ook grooter moet zyn. Dat dus dat geen, 't welk, zonder de pols te veel aan te zetten, in staat is om de spanning der vezelen te verminderen, ook dikwyls in ontsteekingen van nut zal kunnen zyn. Op de tweede tegenwerping antwoorden wy, dat men zeer wel kan toestemmen, dat de aanwyzingen in de zwartgalligheid, en in de ontsteekingen, merkelyk uit elkanderen loopen, zonder daarom de stelling van celliée te verwerpen: naardien uit het plaatzelyk onderscheid der deelen, die door eene ontsteeking worden aangedaan, de aanwyzingen in de ontsteekingen zelve zo verre uit elkanderen loopen, dat het geen in de eene zeer nuttig is, in de andere zeer nadeelig wordt bevonden. Dus eischt de aanwyzing in de oog en keel- ontsteeking sterke afleidende purgeermiddelen, die in de waare ontsteekingen der borstïngewanden zeer gevaarlyk zyn. Dus vordert het zydewee de Salpeter, die in eene ontsteeking der maag ten hoogsten nadeelig is. Eindelyk antwoorden wy op de vraag, of iemand dezelfde middelen in de zwartgalligheid en in de ontsteeking der longen zou durven aanraaden? in een zekeren zin, volmondig, ja: aftrekzels, enz. van verzagtende en zogenaamde openende Wortelen en Kruiden met Extractum Graminis, Tartarus regeneratus, Oxymel simplex, enz. zyn van groot nut in de zwartgallige ongesteldheden; maar zyn dezelve

[p. 442]

niet insgelyks de beste middelen in eene longontsteeking? Wat het Laurierkers-water betreft, of het in deeze gevaarlyke ontsteeking van dienst zou kunnen zyn, dit zou men niet dan door proeven, met behoorlyke voorzichtigheid in het werk gesteld, kunnen bepaalen.

Behalven de opgenoemde Uittrekzels, vinden wy in dit Stukje eene belangryke oorspronglyke Verhandeling van de Heeren j.r. deiman, a. paats van troostwyk en lauwerenburg, in welke ten naauwkeurigsten onderzocht worden de Proeven van den Heer wiegleb, waarmede dezelve heeft trachten te bewyzen, dat de lucht, welke door het doordryven van waterdampen door een gloeijende aarden pyp wordt voortgebragt, eene stiklucht zy, gebooren uit de vereeniging dier dampen met het warmtebeginzel: terwyl hy uit deeze Proeve een aantal gevolgen afleidt, zyns erachtens, van een genoegzaam gewigt, om het geheel Lavoisieriaansch Stelzel der Scheidkunde in duigen te doen vallen. Onze beroemde geëerde Stadgenooten hebben in deeze Verhandeling door een groot aantal onwederspreekbaare bewyzen betoogd, dat de Proeven van den Heer wiegleb ten vollen ongegrond zyn, en dat de door hem opgezamelde stiklucht niet is voortgebragt door de vereeniging van de waterdampen met de warmtestoffe, maar dat dezelve van buiten is ingedrongen door de porien zyner aarden buizen.