Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

Uitzichten in de volgende Eeuw; een kleen Volksboek, het welk zo wel voor Joden als Christenen belangryk is, en van beiden verdient gelezen te worden. Uit het Hoogduitsch van R - n E - rt, vertaeld, en met eene Opdracht, Voorrede en Aentekeningen vermeerderd, door J.W. Bussingh, V.D.M. Te Rotterdam, by N. Cornél, 1797. In gr. 8vo. 80 bl. Mei een Voorwerk van 48 bl.

De zonderlinge Titel van dit zogenaamde Volksboek maakte ons al aanstonds naar den inhoud begerig, dien, wy nu ook betuigen niet min zonderling gevonden te hebben. De Schryver van hetzelve grondt zyne uitzichten in de volgende Eeuw op den toestand des Kristendoms in onze dagen. Zeker hebben vele ernstige vererers van Jesus' Godsdienst daarop, tegenwoordig, met hem hunne aandacht gevestigd. De verstandigsten ontveinzen niet, dat van verscheiden kanten het uitzicht in het toekomende zich wel eens zeer donker voordoet. Maar zy menen hierby in de wysheid van Gods bestel nederig te moeten berusten. Zy houden zich verzekerd, dat Jesus voor zyn ryk op aarde blyft zorgen; dat zyn en der menschen Vader uit de zwartste duisternis het helderst licht kan scheppen, en door die overtuiging verkeren zy dikwyls in de blymoedige hope, dat God uit zo-

[p. 393]

vele wezenlyke en schynbare verwarringen, als thans plaats hebben, ligt spoedig, naar zyn altoos weldadig plan, de heerlykste orde zal doen geboren worden. Maar de Schryver van dit kleine Volksboek houdt zich met deze algemene, recht Kristlyke, verwachting niet te vrede. Hy voedt veel bepaalder uitzichten, die wy ons verheugen zo weinig zekerheid te hebben; want zy zyn, in de daad, van een' zeer droevigen aart. In overweging nemende het over hand toenemen van het ongeloof, dat hy aan den geest van Revolutie, vooral, zo als die ten tyde van het Schrikbewind onder robespierre in Frankryk heerschte, voornaamlyk toeschryft, voorziet hy als waarschynlyk: ‘Daer God, naer zyne vrye verkiezing, met zyne genade aen geen volk verbonden is, zo zal by de Christenen, zodra het Christus verwerpend ongeloof onder hen den hoogstmoogelyken trap bereikt heeft, wederom verwerpen, en daertegen het Joodsche Volk, het welk, wegens hetzelfde ongeloof, reeds zoolang verworpen was, weder op- en aennemen.’ Deze verwachting wordt op de volgende gronden gebouwd: I. Het is duidelyk, dat de Christenen in onze dagen tot die gesteldheid gekomen zyn, waartoe de Joden kort vóór hunne verwerping gekomen waren. II. De vaste hoop op ene zekere aanstaande algemene bekeering der Joden. Van bladz. 1-37 worden deze beide stukken ontwikkeld. De Schryver gaat hierin taamlyk vernuftig, evenwel verre van overtuigend, te werk. Hy zelf geeft daarom ook geen onbepaald geloof aan zyne bange verwachting, maar erkent liever, dat dezelve, indien men zich bekere, nog afgewend kan worden. Met dit inzicht besteedt hy de grootste helft van zyn geschryf aan gemoedelyke vermaningen tegen het ongeloof, en tegen de zogenaamde Neologen, byzonder de Duitsche, onder welker getal hy niet alleen de bedekte vyanden des Kristendoms, gelyk 'er zodanigen wezenlyk zyn, maar ook allen betrekt, die maar vryer denken, en van zyn stelzel van rechtzinnigheid in enig opzicht durven afwyken. Het gehele opstel is blykbaar met ernst en hartlykheid, maar met een bekrompen geest geschreven, en de verregaande bitterheid, die overal in hetzelve doorschynt, heeft ons dikwyls, onder het lezen, ergernis verwekt. Hoezeer de Schryver zichzelven van onverdraagzaamheid tracht vry te pleiten, wy kunnen niet afzyn hem den haatlyken sektengeest in ene ruime mate toe te kennen. Wat moeten

[p. 394]

wy, b.v. van den man denken, die het Religions-Edict van Frederik Wilhelm als zeer verstandig pryst, en dien Vorst om dat verachtlyk voortbrengsel van gewetensdwang grootlyks verheft? Ook zyn zyne staatkundige denkbeelden, die hy aanhoudend te passe brengt, reeds lang versteten, en valt het waarlyk niet te wenschen, dat dezelve ooit weder in den smaak onzer Nederlanders vallen zullen. Als een hardnekkig voorstander van het Vorstlyk Despotisme, predikt hy gedurig ene lydelyke gehoorzaamheid, waartoe hy dan de lere der Kristlyke onderwerping, naar zyne bekrompen inzichten, jammerlyk misbruikt. Over het geheel zyn de wapenen, welke deze verdediger des Kristendoms, of liever der oude orthodoxie, bezigt, ons toegeschenen weinig geschikt te zyn om de slagen af te keren, waarmede het ongeloof en ene gebrekige opklaring, thans dreigen. Wy vinden des ook gene reden den Vertaler, hoe hoog hy zelf zynen arbeid schatten moge, dank te betuigen, voor dat hy zyne Landgenoten een Werkjen in handen geeft en aanpryst, dat ligt sommige kleine, bekommerde, zielen met vreze en schrik vervullen, maar voor het overige (wy vrezen het) gene overtuiging, gene wezenlyke verbetering, zal uitwerken.