Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

[p. 334]

Ewaldi Hollebeek, Theologi Leidensis, Oratio de utilitate ex Incredulorum contra Sacras Literas conaminibus in Religionem Christianam redundante. In lucem edita a Petro de Wilde, Alcmariae inter Reformatos V.D.M. Lugduni Batavorum, apud L. Herdingh, 1797. In 8vo. maj. 46 pp. absq. Praef.

Eene keurige Redevoering, over het nut, welk uit de woelingen der Ongeloovigen tegen de H. Schrift voortvloeit voor het Christendom, door den waardigen hollebeek, in 1781, by het nederleggen van het Rectoraat, aan de Leydsche Hoogeschool gehouden, en door den Alkmaarschen Kerkleeraar de wilde, een bekwaam Leerling van dien uitmuntenden Man, die ons verzekert, dat dezelve door den Hoogleeraar voor de uitgave bestemd is, met een kort Voorbericht in 't licht gegeeven. Het is wel der moeite waardig, van de wyze, waarop de Redenaar dit onderwerp behandelt, een kort verslag te geeven.

Vooraf wordt aangemerkt, wat men door Christelyken Godsdienst, of 't Christendom, te verstaan hebbe. Niet de leerstellingen van deze of gene Gezinte; maar de zuivere Euangelie-leer, zoo als die inzonderheid in 't N.T. vervat, en door Jesus en de Apostelen met Goddelyk gezag geleerd is, afgescheiden van alle menschelyke byvoegselen. Deze gelooft hy, dat door alle de woelingen der bestryders van 't Christendom niets lyden, maar veeleer daarby merkelyk zal winnen. En wel om deze redenen:

1) Zy bevestigen door hun eigen voorbeeld, tegen wil en dank, deze aangelegene, en aan al te veel tegenspraak onderworpene, leer der Schrift, dat alle menschen van natuure ten eenemaal onbekwaam tot eenig weezenlyk goed, geneigd tot allen kwaad, vyanden van God, in één woord, diep bedorven zyn: daar het anders onmogelyk zou moeten schynen, dat redelyke menschen, met zoodanige heftigheid en vyandigheid, tegen God, en tegen zyne wyze en genaderyke beschikkingen en bedoelingen, waarvan de Euangelieleer verslag geeft, aandruisschen, als men van de verachters en bestryders van het Christendom ontwaar wordt. Zy mogen liefde voor de waarheid voorgeeven, maar toonen metterdaad de duide-

[p. 335]

lykste en onwrikbaarste bewyzen voor dezelve te verachten, te miskennen, en zelfs te bestryden; ja wel met dezelven den spot te dryven. Men ziet doorgaans allerlei bedorven neigingen, kwalyk bestierde eerzucht, trotschheid, liefde voor een los en wellustig leeven, en afkeer van waare deugd en vroomheid, by hun heerschen.

2) Zy staan zich zelven in den weg, en bevorderen de zaak, die zy tegengaan, door de zwakke en krachtelooze wapenen, waarvan zy zich bedienen. De duchtigste bewyzen voor 't Christendom, waarvan eenige der voornaamste hier opgeteld zyn, worden niet gewikt en gewoogen, veel min bondig en behoorlyk wederlegd. Zy stellen zich de Christelyke leer veelal uit onkunde in een valsch licht voor; bestryden nevenbegrippen en menschelyke verklaaringen, niet de leer zelve; houden zich op by zwaarigheden en bedenkingen, die geen daadzaaken kunnen doen lochenen, en voorts by eenige duistere plaatsen der Schrift, en schynstrydigheden; terwyl zy, het geen duidelyk en onweerspreekelyk is, geheel onaangeroerd laaten. Het oude wordt geduurig door hun opgewarmd, en wanneer zy nu niets meer weeten te antwoorden, lachen zy om 't geen zy niet kunnen wederleggen.

3) Zy hebben geen vaste grondbeginsels, waarin zy samenstemmen, maar stryden geduurig met elkanderen, terwyl, b.v., sommigen van hun Jesus voor een allerbest Leeraar van deugd en goede zeden houden, anderen daarentegen, ook in zyne voorschriften en bevelen, veel te berispen vinden; sommigen de rede hoog verheffen, als genoegzaam tot verkryging van waar en eeuwigduurend geluk, anderen over de zwakheid der rede zich beklaagen, en volslagen twyfelzucht voorstaan; sommigen berouw over de zonden, als een eersten Godsdienstplicht, noodig keuren en aanpryzen, anderen dezelve den mensch geheel onwaardig oordeelen; sommigen een toekomend eeuwig leeven, en daarin rechtvaardige belooningen en straffen, verwachten, anderen het een en ander meer of min bedekt ontkennen.

4) Zy hebben te wege gebragt, dat de vaste en onbedriegelyke gronden, voor de waarheid en den Goddelyken oorsprong van 't Christendom, meer dan ooit te voren onderzocht, geproefd, met nieuwe bewyzen gestaafd, en in 't helderst licht geplaatst zyn. Zoo is de

[p. 336]

waarheid van de Opstanding van Jesus Christus nooit beter betoogd en bevestigd, dan door de mannelyke verdedigingsschriften van Ditton, Sherlock en West, nadat Woolston, Bolingbroke, Edelman, en anderen, dezelve, met de heftigste aanvallen, hadden zoeken om ver te werpen.

5) Zy hebben somtyds, door dingen toe te staan, aan te neemen en te beweeren, die allersterkst voor de goede zaak des Christendoms pleiten, zich zelven met hunne eigen wapenen bestreeden: wanneer b.v. sommigen hunner het karakter en de deugd van Jesus zoo hoog verheffen, als men weet, dat Rousseau gedaan heeft, waardoor aan alle gezegden en leeringen onzes Heeren zoo veel waarde en gezag bygezet is; wanneer zy het in Jesus en de Apostelen berispen, dat zy zulke dingen, die men aan de geheele maatschappy verschuldigd is, als daar is de vaderlandsliefde, niet geleerd hebben, terwyl het opzetlyk inscherpen van deze deugd, (die zy des niettemin door hun eigen voorbeeld ten sterksten aangepreezen, en in 't waare licht vertoond hebben,) by de toen ter tyd heerschende begrippen der Jooden, die de volks- en vaderlandsliefde tot de ongerymdste uitersten dreeven, en toen het Goddelyk ontwerp, om de Christelyke Leer onder allerlei Volken te verbreiden, en menschen van allerlei landaart allernaauwst te verbinden, moest tot stand gebragt worden, zeer ontydig en onvoeglyk zou geweest zyn, weshalven de behoedzaamheid van Jesus en de Apostelen ten dezen opzichte niet genoeg kan gepreezen worden.

6) Sommigen hebben zelve, op hun doodbed, hunne te voren aan den dag gelegde gevoelens openlyk herroepen, hunne tegenkanting met schaamte verfoeid, en aan de voorheen miskende en bestreeden Leer hulde gedaan, of in de blykbaare wroegingen van hun ontwaakt gewisse, en verschrikkelyke angsten, de straf van hunne ongeloovigheid en ligtzinnigheid gevonden, waarvan Pontoppidan, in een onder ons bekend werkjen, verbaazende voorbeelden heeft doen bekend worden.

7) Veele voorstanders van de zaak des Christendoms hebben zelfs van hunne vyanden geleerd, en in deze en gene opzichten malscher en redelyker begrippen aangenomen, b.v. over het regtmaatig gebruik der rede in den Godsdienst, over het belang van gezonde oordeelkunde by de Bydelstudie, over deze en gene uitlegregels,

[p. 337]

en de geheele uitlegkunde. - Al het welk in een bevallig kleed en zuiveren schryfstyl, met overtuigende klaarheid, voorgedraagen, en met eene opbeurende aanspraak aan de Toehoorders, wien de Redenaar vooronderstelt, dat de zaak van het Christendom ter harte gaat, besloten wordt.

Beminnaars van den Godsdienst zullen ook deze edelmoedige, en zoo wel uitgevoerde, pooging van den zaligen hollebeek, om de eer van het Christendom te helpen handhaaven en bevorderen, gaarne met ons toejuichen, en met alle hoogschatters van des Hoogleeraars algemeen erkende verdiensten den Uitgeever voor dit aangenaam geschenk danken, waarby wy den wensch niet kunnen verbergen, dat nog meer dergelyke vruchten van 's Mans uitgebreide geleerdheid, en trouwhartige belangneeming in de zaak van den Godsdienst, der vergetelheid mogen ontrukt worden.