Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

[p. 257]

Rapporten, strekkende als Bylaagen tot de Verzameling van Stukken, betrekkelyk de Aanstelling eener Commissie van Geneeskundig Toevoorzicht, te Amsterdam. Eerste Stuk; behelzende de Rapporten No. I-VI, over het geen de zuiverheid der Dampkrings-Lucht kan bevorderen of bederven. Te Amsterdam, ter Stads-Drukkerye; en te bekomen by P. den Hengst en J.A. Crajenschot, 1798. In gr. 8vo., in 't geheel 183 bl.

Dit Eerste Stuk der Rapporten, of Bylaagen tot de Verzameling van Stukken, betrekkelyk het aanstellen eener Commissie van Geneeskundig Toevoorzicht, bevat de zes volgende:

No. I. Over het onderhouden van een zuiveren Dampkring.

No. II. Over de oorzaaken, welke de zuiverheid van den Dampkring bederven.

No. III en IV. Over de Vuilnis der Straaten, en de geschiktste middelen, om zich van dezelve te ontdoen: benevens eenige daartoe behoorende Bylaagen.

No. V. Over de onzuiverheid der Stads Gragten.

No. VI. Over de gesteldheid der Wooningen, betrekkelyk de gezondheid.

Onder veele aanmerkenswaardige zaaken, welke in deeze Rapporten voorkomen, zullen wy ons thans alleen bepaalen tot de onzuiverheid der Stads Gragten, en tot de middelen, om daar in te voorzien. By deeze gelegenheid wordt voldoende betoogd, dat de voornaame redenen van den stank van het Amsterdamsch Burgwalwater gelegen zyn in den moerassigen grond, in het inwerpen van allerlei vuiligheden in het water, in het uitloopen der rioolen en secreeten in hetzelve, en daarenboven wel voornaamelyk in de vermenging van het zout en zoet binnenwater; waarom ook het bederf van het Stads binnenwater voornaamelyk zyn begin heeft genomen, na dat de Zeegaten zodanig verwyderd, en daardoor de Getyden zodanig verhoogd waren, dat het inloopen van zout water niet meer kon worden belet, en de afloop van het doorgaans laager Amstelwater door de Stad grootendeels is belemmerd.

Dat deeze verhinderde afloop van zoet water, en de daar door veroorzaakte vermenging van zout en van zoet

[p. 258]

water, wel de voornaamste reden is van het zo aanmerkelyk bederf, waar mede het Amsterdamsch Burgwalwater is aangedaan, wordt voornaamelyk hier uit beweezen, dat het Stads binnenwater weleer niet alleen, van wegen deszelfs vischrykheid, wierd verpagt; maar ook hier uit, dat, volgens Wagenaar, dit zelfde water in 1525 nog zeer goed was tot het bereiden van spyzen en tot het brouwen van bier. Ja zelfs hier door, dat 'er nog eene Keure overig is van 1591, by welke bevolen wordt, dat de Verweryen nergens, dan ter plaatze daar nu de Groenburgwal en Zwaanenburgwal gelegen zyn, mogten worden opgericht, op dat niet het Stads water zoude geinfecteerd worden. Niet minder klaarblykelyk is het bewys, genomen uit het gebeurde in het noodlottig jaar van 1672, wanneer Koning Lodewyk de XIV, reeds meester zynde van Gelderland, het Sticht, en een gedeelte van Holland, het overige, en vooral Amsterdam, hoopte te dwingen door middel van het geweldig hoog binnenwater, 't geen hy, door het doorgraaven van den Lekdyk, veroorzaakte, zonder echter daarmede zyn oogmerk te kunnen bereiken, dewyl de afstrooming door Amsterdam en elders zo groot was, dat dit water in geenen deele tot de begeerde hoogte kon klimmen. Ondertusschen had die vermeerderde afstrooming door Amsterdam ras ten gevolge, dat de stank en brakheid van het Burgwalwater geheel verdween, en het water zo zoet wierd, dat de Noordhollanders hunne Waterschepen binnen deeze Stad, voor de St. Anthoniessluis, met zoet water lieten volloopen.

Verder wordt voldoende betoogd, dat, hoe nuttig ook de zogenaamde cirkuleering door de Stad, door middel van uit- en inlaatende Sluizen, moge zyn, deeze werkdaad toch alleen verricht wordt door middel van zout water, en dus niet in staat zy tot het grondig herstellen van het kwaad; dan dat hier toe alleen met goed gevolg zou kunnen dienen een vermeerderde doorloop van zoet water. Ten dien einde vermeenen de Stellers van dit Rapport, dat het wel der moeite waardig zoude zyn, om te onderzoeken of niet eene doorgaaving by den Overtoom zou kunnen gemaakt worden, met dit gevolg, dat men een gedeelte van het zoet water der Haarlemmermeer door Amsterdam zou kunnen lossen, en dus zich van het brak water ontdoen. Iets dat wy zeer mogelyk achten, mits dat 'er een zwaare Schutsluis in

[p. 259]

geleid wierd, om dat de betrekkelyke hoogte van het water binnen en buiten den Overtoom aanmerkelyk kan verschillen, en dus ook dikwyls, zo 'er geen Schutsluis was, het Amsterdamsch binnenwater landwaards in zoude loopen: terwyl, in andere gevallen, het Meerwater met zo veel geweld zoude aanstroomen, dat de vaart van den Overtoom hetzelve bezwaarlyk zou kunnen bevatten, en daar door de wallen buiten, en mogelyk ook binnen, de Stad zouden overloopen.

In de tweede plaats vermeenen de Stellers gewag te moeten maaken van een Ontwerp van den Burger Elias de Sandra, die in 1682, aan Burgemeesteren en Regeerders van Amsterdam, een ontwerp mededeelde, om, door middel van een Kanaal, zoet water uit de Vecht in de Stads Gragten te leiden, en dus de geheele Stad met versch water te voorzien; tegen welk voorstel, 't geen in 1740 wierd herdrukt, geene tegenwerpingen gemaakt zyn, dan alleen politieke redenen, welke de weigeringen, die de Regeering van Weesp, en de Ingelanden der Polders, door welke de Gragt zou moeten loopen, tegen de uitvoering maaken zouden, en het Octrooi door de Staaten te verleenen, ten doel hebben, gelyk mede de kosten.

De zwaarigheden tegen dit laatste plan zyn van dien aart, dat dezelve niet gemaklyk uit den weg schynen te ruimen; inzonderheid zouden de kosten in de tegenwoordige bezwaarlyke tyden niet gemaklyk kunnen gevonden worden. Het plan eener doorgraaving, met een verlaat, aan den Overtoom, zou voorzeker veel onkostbaarder vallen; en dus, zo zulks, na een naauwkeurig onderzoek, aan 't oogmerk genoegzaam voldoende wierd bevonden, zou dit boven het laatstgemelde verkiesbaar zyn.