Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

De nuttigheid van de Geschiedenis der Menschheid; by de beoeffening der Godgeleerdheid. In eenige byzonderheden aangewezen. Te Leeuwarden, by C. van Sligh, 1797. In gr. 8vo, 183 bl. behalven het Voorwerk van 14 bl.

De ongenoemde Schryver van dit leezenswaardig Schrift, van wiens hand ons sedert eenigen tyd, zoo wy ons niet geheel bedriegen, meer lettervruchten zyn medegedeeld, tracht de beoefenaars der Godgeleerdheid, op het voetspoor van Iselin, Hess, Niemeyer en anderen, oplettend te maaken op de geschiedenis der menschheid, of wel van de verschillende gesteldheid van het menschelyk verstand, in de onderscheidene eeuwen, en op de onderscheidene trappen van beschaaving, die hy meent, dat nog te weinig, by de verklaaring van den Bybel en der Bybelsche Leer, wordt in aanmerking genoomen, en

[p. 207]

waarvan hy zich evenwel zeer veel vrucht belooft, om over de trapswyze verhooging der menschelyke natuur, en de geduurige veranderingen en opklaaringen, die 'er van tyd tot tyd, ook omtrent Godsdienstige kundigheden, moeten komen, regtmaatig te oordeelen, en, 't geen waarheid is voor ons, van 't geen voor anderen waarheid geweest is, in verschillende tydvakken, wel te onderscheiden.

Terwyl het menschdom doorgaans met den tyd wyzer en beschaafder wordt, somtyds ook in kundigheden en beschaafdheid te rug gaat, kan ook de Leer van den Godsdienst, door alle eeuwen, op alle trappen van beschaaving, geenzins dezelfde blyven; maar moet by ieder volk noodzaaklyk veranderingen ondergaan, naar de gelegenheden en hulpmiddelen, welke de Voorzienigheid aan hetzelve geeft, om in de verlichting en beschaaving te wassen, en naar de meerdere of mindere vorderingen, welke hetzelve daadelyk daarin maakt. Na dit in 't algemeen beredeneerd, en met de waarneeming van den toestand, waarin men deze en gene volken, in laatere eeuwen, toen zy eerst met het Christendom bekend wierden, heeft aangetroffen, opgehelderd te hebben, geeft de Schryver een algemeen overzicht van de veranderingen, welke het Christendom in de verloopene eeuwen onderging. - De verbastering van hetzelve ging voort, in eene zekere evenredigheid met de verlaaging der menschheid, en het afneemen van de beschaafdheid. - De denkbeelden van hetzelve wierden wederom verbeterd, naarmate de volkeren, die hetzelve beleden, wederom meer verlicht en beschaafd wierden. - De steeds toeneemende beschaafdheid heeft, ook na den tyd der Reformatie, in de Godsdienstige begrippen opheldering veroorzaakt; - zelfs in de Roomsche Kerk. - Den onderscheidenen trap van de opvoeding der menschheid kan men zien in de verschillen, met welker behandeling men in onderscheidene eeuwen zig bezig hield, en in de wyze, op welke men dezelve behandelde.

Daarna wordt het nuttig gebruik van de geschiedenis der menschheid, by de beoefening der Godgeleerdheid, meer onderscheidentlyk aangetoond. Men vraagt, wat buiten of binnen de grenzen der menschelyke rede ligt? Hierop wordt aangemerkt, dat de grenzen der menschelyke rede, door den verschillenden trap, op welken de menschheid zich bevond, niet altyd, en ook niet ter ge-

[p. 208]

lyker tyd by alle volken, even verre uitgebreid geweest zyn. Een Zoon van Noach en een beschaafd man van deze eeuw, een Kaffer en een beschaafd Engelschman ter gelyker tyd, ieder onder zyn volk leevende, konden het geenzins met hunne rede even verre brengen. Als men vraagt, welke zyn de regte denkbeelden van God? daarop kan, volgens de zelfde waarneemingen, niet algemeen geantwoord worden. Voor een kind zyn andere denkbeelden de regte, dan voor eenen volwassenen. - Denkbeelden van laatere en meer verlichte eeuwen zouden, in veel vroegere tyden, de regte niet zyn geweest, en die, welke voorheen de regte waren, zyn zodanig niet meer voor veel laatere geslagten. - Dit wordt opgehelderd uit het onderwys, het welk God, door de openbaaring, van tyd tot tyd aan de menschen heeft gegeven. - Het zelfde wordt aangeweezen, door vergelyking van onderscheidene volkeren der wereld. 'Er was een groot onderscheid tusschen de Godsdienstige begrippen in Noachs tyden, en in die van David en zyne tydgenooten; tusschen de denkbeelden van Salomons dagen, en die der Jooden na de Babylonische gevangenis. Was Jesus in de dagen der Richteren op aarde gekomen, en had Hy de menschen toen zoo geleerd, als hy in laatere dagen heeft gedaan, zyn onderwys zou zeer ongepast zyn geweest; de begrippen, welke hy voordroeg, hoe voortreffelyk dezelve voor eene meer verlichte wereld waren, zouden voor de menschheid van dien tyd, en van die gesteldheid, de regte niet zyn geweest. Het regte derhalven van de denkbeelden van God en Godsdienst is betrekkelyk. Men kan geene denkbeelden opgeeven, die zodanig zyn voor de menschheid, op alle die trappen van opvoeding, op welke dezelve, geduurende alle eeuwen, is geweest. Het onderwys van Jesus is niet geschikt voor natiën, welker verstand nog kindsch is; hetzelve moet tot eene bepaalde hoogte zyn verlicht, eer de denkbeelden, die hetzelve geeft, daarvoor de regte zyn. Dit vertoont ons het ongepaste van de handelwyze der zendelingen tot zeer onbeschaafde, zelfs nog half woeste volkeren, om het Christelyk geloof onder dezelve voort te planten, en de middelen, van welke men zig nog wel eens bedient, om Heidensche Indianen tot Christenen te maaken. ‘Men heeft,’ zegt de Schryver, ‘onder ons vraagboekjes laaten vervaardigen, die ter onderwyzing van de Indianen zouden dienen, welke niets anders wa-

[p. 209]

ren, als verkorte stelzels van de Theologie, in welke de waarheden van den Godsdienst genoegzaam op dezelfde wyze wierden voorgedragen, als onze leermeesters ons dezelve opgaven. Waren dat de regte denkbeelden van God en Godsdienst voor die menschen? Hoewel zy van den staat der barbaarschheid merkelyk verwyderd zyn, is evenwel het menschelyk verstand by hen in zulk eene gesteldheid, waarmede het nog niet vatbaar is voor iets, dat gezuiverd is. Daar men alles by hen op eene kinderlyke en zinnelyke wyze moest behandelen, draagt men hun denkbeelden voor, die alleen geschikt zyn by menschen, die reeds tot eenen hoogeren trap van beschaafdheid zyn opgeklommen.’

De geschiedenis der menschheid geeft ook, volgens onzen Schryver, veel licht by het leezen en verklaaren van den Bybel. - Elk der Heilige Schryvers gaf, onder Goddelyke voorlichting, een onderwys voor zyne tydgenooten geschikt. - Naar maate de Bybelboeken oud zyn, vindt men daarin de eenvoudigste en zinnelykste denkbeelden. - Dit wordt in byzonderheden aangeweezen. - In de nieuwste ontmoeten wy eene meer gezuiverde denkenswyze. - De geschiedenis der menschheid leert ons, aan de Heilige Schryvers geene betere denkbeelden toe te schryven, dan zy naar den tyd konden hebben, en veele gezegden uit de denkenswyze van den tyd te verklaaren. - Het zou met de Goddelyke wysheid stryden, maar ééne Openbaring voor de menschen van alle tyden te schikken. - Wy leeren ook uit de geschiedenis der menschheid, het gedrag der personen, in de Bybelsche geschiedenis voorkomende, te beoordeelen naar den trap van opvoeding, welke 'er in hunnen tyd plaats had. - Volkeren, die nog naast aan de kindschheid zyn, zyn ook altyd wreedst; met eene aanwassende beschaaving worden de zeden zagter. - Door deze aanmerking wordt het aanstootelyke, het welk anders in veele daden der oude Bybelheiligen voor ons is, weggenomen. Of men zich altyd by het oude houden moet, of met den tyd voortdenken, en hoe men moet oordeelen over aangenomen formulieren van eenigheid in de leer, en derzelver onderteekening? En of 'er wel zoo veel reden zy, om te klaagen over kwaade tyden? Het is niet moeilyk te raaden, tot hoedanig antwoord des Schryvers grondstellingen hem ook ten dezen aanzien leiden.

[p. 210]

Wy twyfelen niet, of 's Mans aanwyzingen zullen aan verstandige Godgeleerden, welken het denkbeeld van betrekkelyke waarheid en trapswyze verhooging der menschelyke natuur nog vreemd was, al is 't ook dat zy het niet aanstonds in alles eens zyn met den Schryver, veel stof tot nadenken geeven.