Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

[p. 178]

Geschiedenis of Anecdotes der Russische Omwenteling, in den Jaare 1762. Door Rulhiere. Uit het Fransch vertaald, door Ernst Zeydelaar. In den Haag, by J. Plaat, 1797. Behalven het Voorwerk, 125 bl. In gr. 8vo.

De herkomst van deeze Geschiedenis en derzelver lot zyn zonderling genoeg, om, met de toelichting daar aan bygezet door den Franschen Uitgeever, vermeld te worden. Hy geeft ons te verstaan. - De Heer rulhiere bevondt zich juist te Petersburg, ten tyde der Omwenteling, waar door catharina de II op den Russischen Troon wierd geplaatst. Op verzoek van Mevrouwe de Gravinne van egmont, eene Dogter van den Maarschalk de richelieu, dien hy in hoedanigheid van Edelman in zyn Gouvernement was gevolgd, stelde hy die Geschiedenis te boek.

‘Korten tyd na dat hy in Parys te rug gekomen was, verkreeg zyn opstel, 't welk hy in sommige gezelschappen voorgeleezen hadt, eenig aanzien. Men sprak nog geduurig over de gebeurtenissen in het Russische Ryk, en een ieder, volgens gewoonte, vertelde die op zyne wys. Het Hof, belang stellende om te weeten, en naar waarheid onderrigt te zyn van de intrigues, waar door catharina zich op den Troon van haar Gemaal hadt neêrgezet, begeerde de leezing daar van ook te hooren.

Het leed niet lang of de Keizerin wierd 'er van onderrigt. Zy gaf bevel aan haare Gelastigden te Parys, alles aan te wenden om dat werk te verdonkeren. Zy deeden gewigtige aanbiedingen in Geld aan den Schryver, maar die wierden van de hand geweezen. Hierin niet slaagen, kunnende, wilde zy 't gezag gebruiken. Zy vervoegde zich by den Hertog d'aiguillon, eerste Minister van dien tyd. - De Heer de sartines, Luitenant der Politie, liet den Heer rulhiere by hem [zich] komen, en gaf hem te kennen, dat hy order had om zyn Manuscript van hem af te vorderen, zoekende hem te ontmoedigen, met bedreiging van de Bastille. - Rulhiere, die reeds aan de middelen van verleiding wederstand geboden hadt, liet zich door die bedreigingen niet verschrikken. Hy antwoordde aan den Luitenant der Politie, dat men hem in de Bastille zetten kon, en zelfs het

[p. 179]

Manuscript ontweldigen; maar dat dit vergeefsche moeite zou zyn; wyl hy hetzelve, even als geschreeven, in zyn geheugen by zich droeg.

De bedreigingen waren van geen gevolg. Monsieur, 's Konings Broeder, daar van verwittigd, nam hem onder zyn bescherming, benoemde hem tot Secretaris van zyne Commandementen, en korten tyd daar na bezorgde hy hem den post van Historieschryver der Buitenlandsche zaaken, met bevel om de Geschiedenis der Anarchie van Poolen op 't papier te brengen, en vryheid om in de Staatspapieren van Buitenlandsche zaaken alle hulpmiddelen op te zoeken, die hy mogt benoodigd zyn. Myn Heer de Hertog de choiseuil zondt hem zelfs een geruimen tyd na dat land, om 'er zyn verblyf te houden.

De Gelastigden der Keizerin herhaalden hunne pooging andermaal, biedende hem zelfs dertig duizend Kroonen aan, als hy eenige trekken wilde agterlaaten, waar door de goede naam hunner Souveraine kon benadeeld worden; doch hy sloeg dit af, onder belofte nogthans, op zyn woord van eer, dat dit Werk by het leeven van de Keizerin nooit in druk verschynen zou.

Na het overlyden van den Heer rulhiere, in 1791, noopte Mevrouw de montmorin zyn Broeder, om den Heer grim te gaan bezoeken, zynde Gelastigde der geheime zaaken, onder verzekering dat hy met dat Manuscript een aanzienlyk voordeel zou behaalen; deeze was getrouw in het vervullen der verbintenissen van zyn Broeder, en niettegenstaande men verscheide maalen, in de openbaare Nieuwspapieren, aangekondigd heeft gezien, dat eerlang eene Geschiedenis van de Omwenteling in Rusland zou te voorschyn komen, hebben zyne Erfgenaamen nogthans gewagt, tot na het overlyden van de Keizerin, om van het onder hen berustende Manuscript gebruik te maaken.’

Aandagt- en nieuwsgierigheid- wekkend is deeze Nota des Franschen Uitgeevers. En nog meer zal dezelve aangeprikkeld worden door de Voorreden of Opdragtsbrief van den Heer rulhiere zelve aan Mevrouw de Gravinne van egmont, de jonge Hertoginne van Gelderland, enz. gedagtekend Parys 10 Feb. 1768, als waarin de Schryver verklaart ‘in den styl door hem verkoozen (als geen voorbeeld daar toe gehad hebbende) den smaak der Gravinne gevolgd te hebben.’

By zyn Verhaal naamlyk aan Haar en den Graaf van

[p. 180]

egmont, vondt hy zich aangemoedigd, ‘om zomtyds eenige snaaksche trekken in hetzelve in te vlegten, betrekkelyk tot de Zeden van het Russische Volk; en hy gevoelde toen, dat de betrekking met die Zeden het waare oogpunt was, waar onder men die gebeurtenis beschouwen moest. De menigvuldige vraagen, hem door den Graaf en Graavinne voorgesteld, bestuurden, om zo te zeggen, zyn verhaal, en noopte hem om toegeevenheid en spotternye te mengen onder gewigtiger en strenger gebeurde zaaken. Zodanig is in de daad dit soort van Geschiedenis. - Misschien vereischt eene zo zonderlinge gebeurtenis ook eene zonderlinge wyze van verhaal.’

Dit breeder ontvouwd hebbende, brengt de Schryver de niet ongegronde bedenking in 't midden, dat hy zulke byzondere omstandigheden heeft aangevoerd, dat men zich verwonderen kan, hoe hy die te weeten is gekomen: en geen regt hebbende om te eischen, dat men hem, wegens zaaken van dat gewigt, op zyn woord, gelooven moet, agt hy zich verpligt zyne waarborgen te noemen, en de middelen, die hy aan de hand gekreegen heeft te zyner onderrigting. Zy maaken het vervolg zyner Voorreden uit. En of dit nog niet genoeg ware ter verdeediginge, vinden wy agter de Geschiedenis een tweeden Brief, ten zelfden einde strekkende.

Niet zonder genoegen zullen liefhebbers van vreemde en ontzettende Gebeurtenissen dit Werkje leezen, en 't zelve bovenal smaaken aan allen, die met Gekroonde Hoofden, Hof en Hovelingen, niet veel ophebben, of liever deezen versmaaden, en alles wat tot voedzel dier versmaading kan dienen greetig opzamelen. Eenigzins jammert het ons, dat soms de snaaksche trekken en spotternyen, welke de Schryver zegt zich te zullen veroorlooven, in het niet zeer kiesche loopen; een voertuig, ongelukkig in deeze dagen te meermaalen gebezigd om een Werk ingang te doen krygen.

Voor 't overige mogen wy den Leezeren van dit vreemde Stukje wel aanraaden om by 't zelve te vergelyken, 't geen de Engelsche coxe van die Gebeurtenis vermeldt, in zyne Beschouwing der Maatschappy en Zeden in Poolen, Rusland, Zweeden en Deenemarken, III Deel, bl. 92 enz. by den Drukker deezes, yntema, uitgegeeven.

By deezen Engelschen Schryver, vinden wy, bl. 26 des aangehaalden Deels, eene beschryving van die Alleenheer-

[p. 181]

scheresse aller Russen, in eenen meer gevorderden ouderdom dan rulhiere haar beschryft. Wy neemen deeze beschryving alleen over. ‘Haare gedaante is bevallig en verheven; haar gang is trotsch; haar persoon en haare houding vol bevalligheid. Haar voorkomen is dat van een Opperheerscheresse. Alle haare trekken verkondigen een groot Character. Haar hals is verheven, en haar hoofd zeer los; de vereeniging van die beide bestaat vooral in eene aanmerkelyke schakeling van schoonheid; en, in de beweegingen van haar hoofd, draagt zy eenige zorge om die schoonheid te vertoonen; zy heeft een breed en openhartig voorhoofd; de neus een weinig krom; haar mond is fris, en vercierd met schoone tanden; haar kin een weinig groot en dubbeld, zonder dat zy vet is. Haare hairen zyn Carstanjebruin, en ongemeen schoon; haare winkbraauwen bruin; haare oogen zeer schoon; de lichtstraalen doen daar in blaauwe weerschynen te voorschyn komen; en haar vel is van de allerfraaiste kleur. De trotschheid is het waare kenmerk van haar gelaad. - De bevalligheid en goedheid, die zich daar op ook tevens vertoonen, schynen aan den opmerkenden beschouwer niet anders toe dan eene ongemeene begeerte om te behaagen; en die verleidende uitdrukkingen ontdekken maar al te zeer het voorneemen zelve om te verleiden. - Een Schilder, dit Character door een zinnebeeld vertoonen willende, stelde voor om haar te verbeelden onder de gedaante eener bevallige Nymph, die met de eene hand, welke zy vooruitsteekt, bloemenketens aanbiedt; en met de andere, die zy agter zich houdt, een vlammende toorts verbergt.’

Dat de Russische Naamen, in het Werkje voorhanden, geschreeven zyn zo als ze uitgesprooken worden, gelyk ons met een woord berigt wordt, dient voor den Nederduitschen Leezer, in de Russische Geschiedenis aan dezelve naar de wyze op welke ze geschreeven worden gewoon, niet tot meerder klaarheid. De Vertaaling mogt wel beter weezen.