Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

[p. 126]

Neerlands vernieuwde Welvaart, door 't Herstel der Manufacturen en de Middelen daar toe aangeweezen door den Regtsgeleerden G.R. Te Leyden, by J. van Thoir, 1797. In gr. 8vo. 188 bl.

Deeze meer algemeene Tytel heeft men geplaatst voor een Werkje, 't welk, naar luid van den meer bepaalden, gevoegd voor het kort begrip, was, Middelen tot Herstel der Inlandsche Wollen en Zyden Manufacturen, als den voornaamsten tak en meeste bevordering van den algemeenen Koophandel en Welvaart der Vereenigde Provincien van ons Gemeenebest, en in 't byzonder van Holland.

't Zelve heeft eenen Regtsgeleerden tot Schryver, die het, blykens 't Voorberigt, ‘onder voorlichting en met behulp van twee onderscheiden Leydsche Fabrikeurs opstelde,’ en wel in den Jaare 1756. - Eene Jaartekening, die ons bykans eene halve Eeuw te rug zet, en dus in omstandigheden, die den Schryver en diens Voorlichters stellingen deeden maaken, en voordragten doen, overeenkomstig met den geest van dien tyd, en door de veranderde omstandigheden der Republiek thans of reeds eene andere wending genomen hebben, of nog kunnen neemen.

Bewys, ‘dat men, onder het voorig Bewind, ook niet altyd stil gezeten heeft, maar dat 'er ook echte Vaderlanders gevonden werden, die het waar belang van 't Land, 't welk onzer aller belang bevat, kenden en behartigden, en dit door daadlyke en vrugtbaare Besluiten poogden te bevorderen,’ hadt de zaak niet noodig, voor iemand, die iets van 's Lands Geschiedenissen, tot het vak des Koophandels en der Manufacturen behoorende, weet; hier toe egter wil de Uitgeever dit Werkje gedeeltlyk doen dienen, en heeft hy 't zelve met eenige Aantekeningen, daar toe strekkende, en om het op onze tyden meer toepasselyk te maaken, verrykt. Aanmerkingen, die, zo 't ons voorkomt, blyk draagen, dat de Uitgeever met de tegenwoordige schikking van zaaken niet zeer verkuischt is; men leeze, onder andere, de 15de Aant. bl. 141 en 142 voorkomende; als mede bl. 144.

De Uitgeever erkent, bl. 3, ‘dat dit stuk altyd steeken bleef, en tot heden toe niet werkstellig heeft kunnen

[p. 127]

gemaakt worden;’ met byvoeging: ‘'t Is te hoopen, dat de tegenwoordige toestand de voorige beletzels, op eene voorzigtige en rechtvaardige wyze, zal kunnen wegruimen.’ Eene hoope, zeer flaauw, en niet zonder inmengzel van zydelings verwyt, aangeduid. Wat des in deeze laatste dagen in den Vaderlande gehandeld en beslooten is zal zeker zyne goedkeuring niet wegdraagen.

Het kort begrip, voor het Werkje geplaatst, doet den Leezer, met eenen opslag van 't ooge, zien, wat en in welk een verband hy alles verwerkt vindt. Veel goeds, doch ook veel thans onbruikbaars, wordt 'er in voorgedraagen. De styl is die eens Regtsgeleerden, en met veele onduitsche en bastaardwoorden doorweeven, voor wier behoud de Uitgeever ‘geene verontschuldiging vraagt;’ wegens langdraadigheid kon hy het niet wel doen, schoon het niet te onpasse zou geweest zyn.

‘Men is,’ zegt de Uitgeever, ‘niet onkundig van de veelvuldige Geschriften, die, zedert het opstellen van dit Stuk, over dezelfde onderwerpen, byzonder over het Fabriekweezen, zyn uitgekomen; maar men vleit zich echter, dat 'er geene zyn, die zoo opzettelyk in zulk een geregelde orde, met zoo veel naauwkeurigheid, gelydlyken afloop en zamenhang van onbetwistbaare waarheden, en met de volkomenste overtuiging medesleepende redekavelingen, het onderwerp voldongen hebben, als dit voorhanden zynde Geschrift.’

Op deeze eigen aanpryzing zou veel tar vallen; wy voor ons herdenken met meer voldoening geleezen te hebben, het Adres van het Committé van Algemeene Welvaart te Haarlem, aan de Nationaale Vergadering representeerende het Volk van Nederland, over de Oorzaaken van het Verval en de Middelen tot Herstel der Vaderlandsche Fabrieken en Trafieken. Te Haarlem, by f. bohn^(*). Een Adres, naar den toenmaaligen staat berekend, en waardig om door alle rechtschapen Vaderlanders geleezen te worden, om de Middelen, daar in voorgesteld, niet alleen te bespiegelen en goed te keuren; maar ook daadlyk in 't werk te stellen.

(*) Zie onze Vaderl. Letteroef. voor 1796, bl. 542.