Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

[p. 20]

Philaletes Eleutherus over den Slaavenstand; met eenige Aantekeningen en een Voorbericht van den Uitgeever Jan van Geuns, A.L.M. Phil. Doct. en Christenleeraar by de Doopsgezinden te Leyden.

Quid non liberum natura genuit? Taceo de servis, quos bellorum iniquitas in praedam victoribus dedit; iisdem legibus, eâdem fortunâ, eâdem necessitate natos; ex eodem coelo spiritum trahunt. Nec natura, ullis, sed fortuna, dominium dedit. QUINCTILIANUS.

Te Leyden, by D. du Mortier en Zoon, 1797. XLII en 128 bl.

Hoe veel 'er ook, bovenal in deeze laatere Jaaren, over den Slaavenstand en Slaavenhandel geschreeven zy, zo dat een Werkje, een Tytel daar toe betrekkelyk voerende, veelligt aangezien zal worden als een versleeten stoffe behandelende, blykt het, egter, dat zulks niet altoos het geval is. Bewys hier voor het Boekdeeltje, 't welk wy thans aankondigen.

De Opsteller hadt geen oogmerk altoos om het uit te geeven; dan de aandrang der uitgave door den Christenleeraar van geuns haalde hem daar toe over, onder aanbod van de uitgave op zich te neemen. Waar op de Schryver hem meester maakte van het Geschrift, met verlof om 'er zodanig een vorm aan te geeven, en 'er zulke byhangzels of aanmerkingen nevens te voegen, als hy zou meenen dienstig of noodig te zyn. 's Schryvers naam blyft onder den aangenomenen van philaletes eleutherus verborgen. Niet noemenswaardige veranderingen maakte van geuns in het opstel, en wat hy 'er aan vondt toe te voegen is tusschen [ ] geplaatst. Te lang voor zulk een toevoeging of inlassching was 't geen hy te zeggen hadt ter oplossinge van eene gewigtig schynende zwaarigheid, ontleend uit het vermeend stilzwygen van jesus en zyne Apostelen ten aanziene van dit onderwerp, waarom hy te raade werd, die in een Berigt vooruit te zenden. Hoe zeer hy voorhadt de kortheid te betragten, is dit eene soort van Verhandeling op zich zelve geworden, groote 40 bl. bestaande. Dit Voorvoegzel draagt alzins blyken van de Schriftuurkennis, de Ge-

[p. 21]

leerdheid, en de warme uitgebreide Menschliefde, des Christenleeraars: en hebben wy, schoon in een en ander zydelings ingeschooven Leerbegrip met hem niet ééns denkende, het geheel met uitsteekend genoegen geleezen, en houden dit Toevoegzel voor een waardig gedeelte van dit Boekdeeltje. Wilden wy 'er het zaaklyke van opgeeven, wy zouden de paalen onzer Aankundiginge overschreeden.

In de Inleiding der Verhandelinge over den Slaavenstand zelve vinden wy door den Schryver zyn bepaald doelwit met deeze woorden voorgesteld: ‘Ter afsnyding van veele stukken, dikwyls twistappels geworden onder de Geleerden, zal ik my, in deeze Verhandeling, alleen bepaalen tot den Slaavenstand, zekerlyk niet in eene van deszelfs minst afschuwelyke gedaanten; tot de Slaaverny, te weeten, van byzondere persoonen, gelyk zy, om een voorbeeld te noemen, by de Europeaanen gebruiklyk is in de Volkplantingen. - Het eertyds in zwang gaande by Grieken of Romeinen moge hier mede veel of weinig overeenkomen of 'er van verschillen; de Colonien mogen hieromtrent zeer uiteen loopen, eenpaarigheden of zelfs strydigheden opleveren - ik voor my zal thans de Slaaverny trachten over te zien in haar geheel, en in den grooten omvang, zo als, buiten rugzicht op wederzydsche goede of kwaade behandeling, aan deezen staat, als staat, aankleeft al dit volgende: 1. Dat de Slaaf niet toegelaaten wordt tot getuige, en hy de gewoone voorregten mist, den overigen burgeren toegekend. 2. Van de zyde des Meesters het lyfeigendom, en het verkoopen daar van, buiten wille des Slaafs. 3. Het vorderen van zwaaren arbeid, zonder aan iemand rekenschap verschuldigd te zyn. 4. Het straffen op eigen gezag en zonder rechterlyk onderzoek, ook met gevangenis, geesseling en menig lyfsbezwaar. 5. Het tegengaan der ontvlugting met het uiterste geweld. 6. Het beschikken over, of het verbieden van, Huwelyken. En eindelyk 7. het overbrengen van het ouderlyk juk op de kinderen. - Welke nu, is de vraag die ik my ter beantwoording voorstel, zyn, aangaande dit stuk, de voorschriften, uitspraaken, aanwyzingen en verpligtende leevensregelen, der wysgeerige of natuurlyke zo wel als der Christlyke Zedekunde?’

[p. 22]

's Schryvers Verhandeling splitst zich in twee deelen. In het eerste wordt het Christlyk Onderwys getoetst. Vreemd moge het voorkomen, dat hier mede een begin gemaakt worde; dan wy vinden 'er, by den aanvang, deeze reden van gegeeven: ‘Niet dan na verloop van verscheide eeuwen verscheen het Christendom in de wereld. - Dit doet gemeenlyk, in zulke Zedenstoffen, eerst het oog vestigen op de Natuurlyke Wysbegeerte. Ik echter keure het beter met het Christlyk Onderwys eenen aanvang te maaken. In het onderwys der Natuurlyke Wysbegeerte blyft niet zelden veel duisters over, en menige redeneeringen kunnen tegen redeneeringen worden overgesteld. Waarom zoude men dan niet het eerst zich bepaalen naar die zyde, van waar de meeste helderheid te wagten is? - Ook betreffen de nasporingen wegens het Christlyke meer daadzaak, of een quaestio facti, dan wel eene quaestio juris; en de eerste, hoe zyn ze, boven de laatste, niet doorgaans gemaklyker te behandelen, en tot gewisheid te brengen?’

Naa eene algemeene aanmerking over de verschillende oogmerken, met welke men de onderwyzingen der Christlyke Zedeleere navorscht, volgt eene breede opgave van de natuur des Christendoms, vergezeld van eene treffende persoonsverbeelding van een Slaaf en van een Heer, die, op de gronden van den Christlyken Godsdienst, elk over hunnen stand denken, en spreekende worden ingevoerd.

By het overzigt der Christlyke Prediking, vestigt de Verhandelaar het oog op twee voornaame tydperken; het eerste de aankondiging in het Joodsche Land; het tweede de uitgang tot alle Heidensche plaatzen. Vooraf hadt de Schryver met een kort woord aangemerkt, dat wy in onze gewoone Overzetting des N.T. geduurig het zagtere woord Dienstknegt ontmoeten. ‘De ervaarenen nogthans weeten het wel, hoe het hier alomme Slaaf moest zyn vertolkt geweest. Immers by de prediking des Euangeliums was de Slaaverny niet alleen de gansche wereld door in bekend gebruik; maar zy was ook even zo algemeen, en niet min gestreng, dan ze zich nu ergens laat verneemen in Oostersche of Westersche Volkplantingen.’ Dit alles wordt breedspraakig behandeld, en door eene en andere Aantekening des

[p. 23]

Uitgeevers toegelicht; waar onder 't geen den Brief van paulus aan philemon, wegens zekeren onezimus, betreft (bl. 30) byzondere opmerking verdient.

Op de vraag, ten slotte van deeze Afdeeling, of de Kerklyke Geschiedenis niet veel loflyks ten deezen opzigte heeft aangetekend? volgt een de Christenheid niet vereerend antwoord.

In de Tweede Afdeeling, wordt de Slaaverny beschouwd volgens de gronden der Natuurlyke Zedekunde. Deeze schoon beredeneerde en treffend geschreevene Afdeeling brengt den Schryver tot het Besluit. ‘Uit het dus verre beredeneerde, kunnen wy niet anders opmaaken, zelfs al beschouwt men het eigendunkelyk Heerenbestier ook nog van zulk eene gunstige zyde, dan dat, in allen gevalle, de toestand der Slaaven onnatuurlyk en veelal ten uitersten drukkende is. - Maar nu wat is hier van het onmiddelyk en natuurlyk gevolg? Moet nu maar de mensch, die het ongeluk heeft, in dien onnatuurlyken staat, door zynen medemensch, gebragt te worden, dit overweldigen met eene gehoorzaame goedwilligheid dulden, en met alle zagtmoedigheid en langmoedigheid kussen de roede, die hem, niet van een hooger Weezen, maar van een zyner Broederen, wordt opgelegd? Een iegelyk stelle zich in de plaats des overweldigden, en antwoorde! - Het regt ter vernietiging des onredelyken magt - bedwangs schynt dus, in veele der gewoone gevallen, alleronbetwistbaarst.’

Naa het onderwerp uit de twee aangeduide Hoofdpunten beschouwd te hebben, hegt de Schryver aan zyn Werk een Besluit, 't welk hem en allen voorstanderen der Menschlykheid ter eere strekt, en ter beschaaminge dient van allen die rechtstreeks of zydelings het gedrocht der Slaavernye tot voorspraaken dienden, gelyk ook deezen welverdiende gispingen in dit Werkje ontvangen.

In dit Besluit past de Opsteller deezer Verhandelinge, het beredeneerde zamentrekkende, het alles toe op de Slaaverny, zo als dezelve door de Europeaanen gemeenlyk omtrent de Negers, in de Volkplantingen, geoefend wordt.

Hier spreeken Menschenregt, Menschenliefde, en Christlyke Broedermin, uit éénen monde, om te doen begrypen, dat die Slaaverny in zyn aart en aanleg ongeoorlofd, ja hoogst onregtvaardig, is.

[p. 24]

Van de zyde des voordeels wyst de Schryver aan, dat ook de voorstanders der Slaaverny niet zullen winnen; en welk een kreet de menschlykheid tegen den Slaavenhandel aanheft.

Wat ter verzagting van der Slaaven lot van de zyde der Regeeringen behoorde gedaan te worden, onderzoekt de Verhandelaar niet; alleen geeft hy deeze wenken: ‘Even als het oude Rome, schynt het fiere Groot Brittanje niet ligt te beweegen tot iets, waaruit vermindering van eigen grootheid, slechts als een afgelegen gevolg, te voorzien is. - Het roemrykst voorbeeld is alreeds gekomen, van eene zyde, waar van men zulks het minst kon verwagten. - Denemarken verwierf zich, door zyne inrichtingen, een onsterflyke eer, by allen, die zich over het lot der verdrukte Menschheid eenigzins erbarmen. - En de gevolgen der Fransche overhaasting getuigen wel van de welmeenenheid der inzigten; maar die gevolgen laaten zich egter niet ten vollen beoordeelen, by gebreke der nodige berichten wegens vyandige opruijingen en te werk gestelde omkoopingen, die misschien den zegen, welken men bedoelde uit te deelen, in eenen vloek voor veelen hebben doen verkeeren!’

Doorgaans schynt het eensklaps loslaaten noch raadzaam, noch wordt, gelyk onze Schryver opmerkt, zulks ergens christlyk geëischt. ‘De welmeenendste oogmerken dulden hier wel ten vollen het verstandig raadpleegen met het voeglyke en oorbaare.’ Hier op volgen raadgeevingen, hoe zich tot verbetering der Slaaven en geschiktmaatig voor de Vryheid te gedraagen: hy toont wat een Christlyk Prediker hier zou kunnen doen.

En ten einde men het door hem geschetste niet voor hersenschimmen en welmeenende droomen houde, brengt hy, het geen de Kwaakers in Noord America ten deezen opzigte gedaan hebben, in 't midden; geeft hun den welverdienden lof, en eindigt met een hartlyken wensch en bede, dat zyne Landgenooten die voetstappen ten aanziene van den Slaavenstand mogen drukken.

Zeven Bylaagen van Letter- en Oudheidkundigen aart, tot onderscheide gedeelten der Verhandelinge behoorende, en die veel leezenswaardigs behelzen, besluiten dit Boekdeeltje, waar van de onbekende Schryver en de zich vermeldende Uitgeever beiden eere hebben.