Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1797

[p. 602]

Aanmerkingen over de gesprekken in de verkeering, voor zo verre dezelve in geen verband staan met iemands beroep of leevensbezigheid.

Cito rumpes arcum, semper vi tensum habueris;
At si laxaris, quum voles, erit utilis.
Sic ludes animo debet aliquando dari
Ad cogitandum melior ut redeat tibi.

phaedrus.

In het Leeven van den beroemden Wysgeer locke, treffen wy dit Verhaal aan: dat deeze zich bevondt ten huize van Lord ashley, naderhand Graaf van Shaftesbury en Opperkanselier, en kennis kreeg aan eenige der beroemdste Mannen van dien tyd, als villiers, Hertog van Buckingham, Lord hallifax en andere aanzienlyke Lieden, uitsteekende in vernuft, en liefhebbers der Letteren, allen op 's Wysgeers onderhoudende en leerzaame verkeering gesteld.

't Gebeurde dat drie of vier deezer Heeren ten huize van Lord ashley kwamen; Mr. locke was by de Party: naa de gewoone pligtpleegingen, en eer 'er naauwlyks eenig gesprek gewisseld was, bragt men Speelkaarten te voorschyn. De Heer locke speelde niet; dan, eenigen tyd het speelen aangezien hebbende, haalde hy een zakboekje uit, en zette zich met alle aandagt aan 't schryven. Naa eene lange wyl, nam een der Heeren den schryvenden Wysgeer waar, en vroeg hem wat hy zo bezig opschrees? ‘Myn Heer, voegde locke hem toe, ik tragt, zo veel mogelyk, voordeel van uw gezelschap te trekken; met ongeduld heb ik menigmaal verlangd, om het geluk te genieten van met de eerste Vernuften deezer Eeuwe te verkeeren, en in 't einde tot dat geluk verwaardigd, dagt ik niet beter te kunnen doen, dan uwe gesprekken op te tekenen; en ik heb het geheele onderhoud van deezen dus ver verstreeken avond geboekt.’ - Mr. locke had niet noodig veel van dit onderhoud voor te leezen; alle de Heeren waren op 't oogenblik overtuigd van de belachlykheid huns gedrags, vermaakten zich met deezen boertigen trek goed te keuren, en sleeten het overige van den tyd op eene wyze, hun character bet passende.

Deeze Anecdote wordt bygebragt, om te toonen, dat de vryheid, welke Mr. locke gebruikte omtrent lieden van aanzien en rang, iets in zich had, met zyn character zeer strookende. Dezelve bragt my gansch andere denkbeelden voor den geest; want ze viel my in als ik zat te denken over de teleurstellingen, welke wy, by onze intrede in de verkeering met de

[p. 603]

wereld, ontmoeten: daar wy ons denkbeelden vormen van Persoonen en hun gedrag, aan welke de uitkomst zeer zelden beantwoordt. - Locke verwagtte niets minder van een Gezelschap der eerste Vernuften in zynen tyd, dan dat zy zich zouden nederzetten om eene uitspanning te neemen, die zy konden genieten met de grootste Domkoppen. Hy had staat gemaakt op een Letterkundig, Geleerd, of Staatkundig, onderhoud; of onthaald te worden op een Feest van rede en gezond verstand. Vrylyk mogen wy veronderstellen, dat 's Wysgeers teleurstelling, in den beginne, niet geheel vry was van eenige verontwaardiging: dan zyn gezond verstand en goed hart gaven hem eene wyze in, om die te kennen te geeven, locke waardig.

Dat iemand, die zich op reis begeeft om vreemde Landen door te trekken, zich vooraf eenigzins toelegt om kundigheden op te doen van de Inwoonders, en de daar heerschende Zeden, is ongetwyfeld hoogst regtmaatig. Maar indien hy, in stede van de zodanigen te raadpleegen, die den eigen weg vóór hem bereisd, en dus rechte kundigheden opgedaan hebben, zich geheel overgaf aan zekere opvattingen en eigengevormde begrippen, op geen grond altoos steunende, dan heeft hy teleurstelling op teleurstelling te wagten, en misschien was het beter voor hem geweest, zonder eenige voorafgaande kennisneeming of bedenking derwaards te trekken.

Dit geval is zeer gelyk aan dat der zodanigen, die, het tooneel des openbaaren leevens optreedende, de verwagting vormen van daar te zullen aantreffen die volkomene orde, waardigheid en zuiverheid, welke men in de Boeken aantreft, die gezegd worden geschreeven te zyn om de menschlyke natuur te leeren kennen, en dezelve bloot te leggen. De zodanigen zullen naauwlyks ergens te regt komen; en naar gelange de onvoldaane verwagtingen zich opeenhoopen, worden zy misnoegd, verdrietig grommend.

Onder veele andere verwagtingen, aan welke de ondervinding zelden voldoet, zyn jonge lieden doorgaans zeer gereed, om zich te verbeelden, dat de Menschen met elkander spreeken overeenkomstig met den roep die van hunne geleerde beroepsbezigheden uitgaat; dat zy de Characters vertoonen, welke zy aangenomen hebben, of die men aan hun toeschryft. - Te deezer oorzaake ontvangen wy, eer wy door de ondervinding de bedtieglykheid van dusdanige verwagtingen hebben leeren kennen, volvrolyk eene uitnoodiging om een dag of avond te slyten in het gezelschap van eerste Vernusten; wy tellen de langzaam sleepende oogenblikken, tot het gelukkig uur komt, en haasten ons om met reikhalzende begeerte te luisteren na die Orakels, welker uitspraaken de wereld met ontzag hoort, of wier geestigheden elk toejuicht. - Maar, hoe zeer beklaagt men zich, als men ziet, dat een Pak Speelkaarten de

[p. 604]

wysheid als ter kamer uitjaagt, en de tong der Geleerden doet zwygen; wanneer het spreeken van de taal des gezonden verstands noodloos wordt; en het spreeken in 't geheel, buiten het spel, eene soort van onbeleefdheid. - Of ook, wanneer men ontdekt, dat de Talenten, die de verwonderende eerbiedenis der wereld verwekt hebben, zich alleen bezig houden met de tafelwelvoeglykheden in agt te neemen en te regelen, met kunstig net voor te snyden, of een kop koffy vol bevalligheids over te geeven. - Als men niets hoort dan praat van den dag, die men allerwegen kan hooren; en den tyd ziet doorbrengen in pligtpleegingen, die het hoofd geen bezigheid verschaffen, en waar in het hart misschien niet deelt.

Gaan wy in het gezelschap van Kerklyke Persoonen; onze verwagting is natuurlyk, gesprekken te zullen hooren over een of ander stuk der Kerklyke Geschiedenissen, en zo al niet over het Leerstellige der Godgeleerdheid, en de Geschillen daar over gereezen, althans iets dat betrekking heeft tot de kennis der Waarheid en van onzen Pligt, en overeenkomt met het deftig vertoon, 't welk zy maaken. Maar wy staan versteld, als wy hun in 't breede hooren uitweiden over dagelyks voorkomende gevallen, die men van anderen even goed of beter verneemt; als wy verneemen, dat zy over een welvoorziene en lekkere tafel en keur van wynen spreeken, of de schoonheid van deeze en geene Dame verheffen, of boerten met de wanstaltigheid eener wanbehaaglyke.

Niet beter vaart men dikwyls in 't gezelschap van Handeldryvende, en in hun tydlyk Beroep bezige, lieden. Verwagt men daar de belangen des Handels en byzonderneden daar toe betrekkelyk te verneemen, of kundigheden in een of ander bedryf op te doen; men vergist zich deerlyk. Koude Winters, smoorheete Zomers, schriklyke Onweeren, vernielende Stormen, worden opgehaald, Plaisierpartyen herkauwd, nieuwe beraamd, Weddingschappen gedaan. Met één woord, 'er valt niets gewigtiger en leerzaamer voor dan men zou hooren in het vermengd gesnap van een Koffyhuis, of Kroeg.

Bovenal vinden wy ons, in 't gezelschap van Lieden, die voor Geleerden bekend staan, veeltyds zeer bedroogen in onze verwagting. De rede is, dat zy het gezelschap aanzien als eene gelegenheid om de boog der Letteroefeningen te ontspannen; om iets te verneemen van de dagelyksche voorvallen en gebeurtenissen des tyds; dit is, men moet het bekennen, hooger te schatten by Menschen van mindere bekwaam- en vatbaarheid, dan het uitpluizen der geleerde onderwerpen, met welke zy zich anders onledig houden; maar met dit alles is het iets anders, en veel minder dan onze verwagting ons beloofde, te vergeesch beloofde.

‘Uitspanning van den geest,’ zegt johnson ergens, ‘is

[p. 605]

noodig voor de gezondheid des verstands; en om vatbaar te blyven voor de Leevensgeneugten, die zich aanbieden.’ - In de daad, wy bevinden, dat wanneer het onderhoud van lieden, die een stuk, van welk een aart ook, uitpluizen, zich op dat ééne punt vestigt, de aandagt vermoeit; of by tegenspraak uitloopt op een geschilvoering, waar in Partyen zich afmatten, zonder dat dikwyls een van beide zegepraalt. Het is eene opmerking van den menschkundigen bacon, dat Boekoefening een Man met een schat van kundigheden verrykt; dat Gesprekken een vaardig Man vormen; doch schryven den naauwkeurigen Man maakt. Blykbaar wil hy daar mede te verstaan geeven, dat de vereeniging deezer drie hoofdzaaken geschikt is om een character te volmaaken. Waarlyk men vindt veelen te over gereed om hunne kundigheden nu en dan uit te kraamen; doch, door mangel aan welverzamelden of in orde geschikten voorraad, alles verwarren, op de verveelendste wyze ondereen mengen.

Ik zal 'er nog deeze aanmerking byvoegen: dat het waarschynlyk eene bewustheid is van onbekwaamheid om een onderhoud in gezelschap op eene nuttige wyze aan den gang te brengen en voort te zetten, welke veelen bewoogen heeft, om, in vermengde gezelschappen, zodanige Spelen in te voeren, waar aan een ieder deel kan neemen; en, in zulke gevallen, is onder anderen het Kaartspel, wanneer men zich voor grof speelen wagt, voor een klein kwaad, of soms voor een noodzaaklyk kwaad, te agten. - 'Er ligt iets onredelyks in de verwagring, dat de Menschen, altoos, met hunne Beroepsbezigheden, of geliefde Uitspanningen, in het gezelschap zouden komen. Dit noemt men met regt Pedanterie: en, ondanks deeze waarheid, zullen nogthans veelen, gelyk wy hebben aangetoond, wanneer zy eerst in de oefenschool der verkeeringe komen, klaagen over teleurstelling, als zy in 't gezelschap van Lieden, die eenig geleerd beroep by de hand hebben, niet iets in hunne gesprekken aantreffen, 't geen hun als zodanigen kenmerkt. Men leere inschiklykheid gebruiken, en bedenke, in zodanige gevallen, dat de Geleerdsten niet in vermengd gezelschap komen om hunne Letteroefeningen voort te zetten, hun kring van kundigheden uit te breiden; maar om zich te ontspannen, op dat zy met meerder lusts en wakkerheids hun eigenlyk werk weer mogen hervatten.